Factors affecting acid strength | Acids and bases | AP Chemistry | Khan Academy

Turşuların qüvvətliliyinə təsir edən

əsas amillər rabitə polyarlığı,
rabitə gücü və

qoşulmuş əsasın sabitliyidir.

Gəlin ümumi bir turşu haqqında düşünək,
HA,

bu turşu suya proton verərək

hidronium ionu, H3O müsbət və

HA-ın qoşulmuş əsasını, A mənfini
əmələ gətirir.

İlk növbədə gəlin H və A arasında

rabitə polyarlığına baxaq.

Əgər A, H-dən daha elektromənfdirsə,

onda A elektron sıxlığını özünə çəkəcək.

A tərəfə istiqamətlənmiş ox çəkə bilərik
və bu ox

elektronlar və onlar arasında rabitənin,

A-a yaxın olmasını göstərir.

A-ın elektromənfiliyi artdıqca,

rabitə arasındakı polyarlıq da artır.

Polyarlıq artanda, elektron sıxlığı

H-dən uzaqlaşır və bu
HA-ın proton

verməsini asanlaşdırır.

Beləliklə, ümumiyyətlə

HA rabitəsinin polyarlığı artdıqca,

turşunun qüvvətliyi artır.

Gəlin indi rabitə gücünü amili
haqqında düşünək.

H və A arasındakı rabitənin gücünü
nəzərə alaq.

Rabitə zəiflədikcə,

proton daha da rahat ayrılır.

Deməli, rabitə zəiflədikcə,

turşunun qüvvətliyi artır.

Qoşulmuş əsasın sabitliyi də,

həmçinin turşunun qüvvətliyinə
təsir edə bilər.

Qoşulmuş əsas nə qədər sabit olsa,

o qədər də asan protonu verir.

HA turşusunun qoşulmuş əsası

A mənfidir.

A mənfi nə qədər sabit olsa,

HA o qədər də məhlula protonu
rahat verəcək.

Beləliklə,

qoşulmuş əsasın sabitliyi artanda,
turşunun qüvvətliyi artır.

Onda gəlin yazaq ki,

qoşulmuş əsasın sabitliyi artıdqca,

turşunun qüvvətliyi artırır.

Baxmayaraq ki,

turşunun qüvvətliyinə hər üç amil
təsir edir, yəni

rabitə polyarlığı, qüvvəti və

qoşulmuş əsasın sabitliyi,

nümunələrə baxanda,

turşu qüvvətliyinə təsir edən

əsas iki amili nəzərə alırıq.

Gəlin, 7A qrupunun əmələ gətirdikləri
binar

turşularına baxaq, bu flüorid turşusudur,

xlorid turşusu, bromid turşusu,
və yodid turşusu.

Aşağı getdikcə, flör, xlor,
brom,

yod istiqamətində,

turşunun qüvvətliyi artır.

Bu dördündüən, yodid ionu ən güclüsüdür.

7A qrupunun binar turşularının

qüvvətliliyini təyin edən əsas amil
rabitə gücüdür.

Rabitənin entalpiya qiymətlərinə baxaraq,

bu rabitələrin gücünü təyin etmək olsr.

Məsələn, H və F arasındakı rabitənin

entalpiyası 1 mola 567 kilocouldur.

Eyni zamanda isə H v I
rabitənin

arasındakı entalpiya 1 mola
299 kilocouldur.

Rabitə entalpiyasının qiyməti azaldıqca,

rabitəni qırmaq da asanlaşır.

Qrup üzrə aşağı getdikcə rabitənin
entalpiyası azalır,

bu o deməkdir ki, rabitə gücü azalır.

Rabitənin gücündə azalma,

turşunun proton verməsini azaldır.

Deməli, qrup üzrə aşağı getdikcə

protonun verilməsi xüsusiyyəti artır.

Gəlin indi oksigenli turşuları
müqayisə edək.

Oksigenli turşuların ümumi formulaları
XOH-dır,

burada X halogendir.

Turşu protonu,

oksigenə birləşən protondur.

Və oksigenli turşular suya proton verərək

H3O müsbət ionunu

və oksigenli turşu üçün qoşulmuş əsas
əmələ gətirir.

Yəni bu üç oksigenli turşu üçün,

yod, brom, xlor.

Yoddan broma doğru getdikcə,

yəni dövri cədvəldə 7A qrupunda xlor
istiqamətində,

elektromənfilik artır.

Deməli, bu üç halogenlər arasında xlor

ən elektromənfi elementdir.

Halogenlərdə qrup üzrə yuxarı getdikcə,

turşuların qüvvətliyi artır.

Deməli, hipoxlorit turşusu bu
üç turşuların arasında ən qüvvətlisidir.

Oksigenli turşularda qüvvətliyə təsir edən
ən vacib amil

rabitə polyarlığıdır,

buna isə ilk növbədə
elektromənfilik təsir edir.

Deməli, bu oksigenin, hidrogen rabitəsinin
polyarlığına

halogen təsir edir.

Halogenin elektromənfiliyi artdıqca,

o molekulun sağ tərəfindəki
elektron sıxlığını

özünə çəkmə xüsusiyyəti artır.

Oksigen və hidrogen rabitə polyarlığının
artımı,

protonu verməyi asanlaşdırır.

Beləliklə, halogenlərin elektromənfiliyi

artdıqca,

oksigenli turşuların qüvvətliyi artır.

Elektromənfi atomun təsiri

turşuluğu artırır,

buna həmçinin induktiv təsir deyilir.

Gəlin indi hipoxlorit turşusunu digər
iki oksigenli turşu ilə müqayisə edək

və fikir verin ki, mən bu turşu
molekulların

yükünü yazmamışam, çünki belə

fikrimizi ümumi quruluşa daha yaxşı
cəmləyə bilərik.

Fikir verin ki, bütün üç oksigenli turşuda

turşu proton birbaşa

oksigenə birləşib.

Oksigen isə bu oksigenli turşularda

birbaşa xlora birləşib.

Baxaq sağa getdikcə quruluşda

nə baş verir.

Xlorit turşusunu, hipoxlorit turşusu ilə
müqayisə etdikdə

görəcəyik ki, xlorit turşusunda xlora

birləşmiş əlavə oksigen var.

Perxlorat turşusuna baxanda isə

əlavə oksigendən bir yox,

üç dənədir.

Gördüyünüz kimi sağa doğru

getdikcə, xlora birləşmiş

oksigenin sayını artırırıq.

Oksigen isə yüksək elektromənfi
elementdir.

Beləliklə, sağa getdikcə,

turşuda elektromənfi atomların sayını

artırırıq.

Elektromənfi atomların sayı artdıqca,

turşu protonundan elektron
sıxlığı uzaqlaşır,

bu isə oksigen və hidrogen rabitəsinin
polyarlığını artırır.

Nəticədə, sağa getdikcə, rabitə
polyarlığı artır,

buna görə bu istiqamətdə
turşunun qüvvətliyi

artır.

Praktiki olaraq görürük ki,

perxlorat turşusu bu üç turşudan
ən qüvvətlisidir.

Əslində, bütün bu üç amil

turşunun qüvvətliyinə təsir edir.

Buna baxmayarq, asanlıq üçün

deyirik ki, rabitənin polyarlığında artım

bu oksigenli turşuların qüvvətliyində

əsas rol oynayır.

Karbon turşuların hamısında

karboksil qrupu var.

Karboksil qrupu karbon,

oksigen, oksigen və hidrogendən ibarətdir.

Məsələn, sirkə turşusunda

karboksil qrupunu dairəyə aldım,

həmçinin qarışqa turşusunda
karboksil qrupunu dairəyə aldım.

Karbon turşusunda oksigenə
birbaşa

birləşmiş turşu proton

karboksil qrupundadır.

Bu protonun turşu proton olmaq səbəbi

karboksil qrupunda

oksigenin olmasıdır.

Bu oksigen və hidrogen rabitəsi
artlq polyarlaşıb,

lakin digər elektromənfi atomun
olmağı,

bu oksigen və hidrogen rabitənin
polyarlığını artırır.

Rabitənin polyarlığın artımı,

protonun verilməsini asanlaşdırır,

bu da turşuluğu artırır.

Karbon turşularında,

həmçinin qoşulmuş əsasın sabitliyini

nəzərə almaq vacibdir.

Sirkə turşusu protonu verəndə,

qoşulmuş əsasa çevrilir,

yəni asetat ionuna.

Fikir verin ki, protona

birləşmiş oksigenin indi

mənfi yükü var.

Asetat ionu üçün iki rezonans quruluşu

çəkə bilərsiz.

Birincisi, oksigenin üzərində

mənfi yük olmalqla.

Digər rezonans quruluşunda isə

mənfi yük digər oksigendə olacaq.

Əslində, hu rezonans quruluşların
heç biri

asetat ionunun quruluşunu dəqiqiliklə
ifadə eləmir.

Bu səbəbdən, biz gərək

bu iki quruluşun hibridi haqqında
düşünək.

Hibriddə,

mənfi yük oksigenlərin üzərində deyil,

bu mənfi yük,

ikisi arasında bölünür,

iki oksigen arasında.

Yəni oksigenin birində mənfi
ikidə bir,

ikinci oksigendə də mənif ikidə bir.

Mənfi yükün belə yerdəyişməsi

qoşulmuş əsasın sabitliyini artırır.

Qoşulmuş əsasın sabitiyi artanda,

turşunun qüvvətliyi artır.

Beləlikə, karbon turşuların qüvvətliyinə

həmçinin qoşulmuş əsasın sabitliyi
təsir edir.

Karbon turşuların qoşulmuş
əsasları

rezonansa məruz qalaraq,
sabitləşirlər, bu səbəbdən

karbon turşularda,
sirkə və qarışqa turşuları daha

turşu xassəlidirlər.