WEBVTT

00:00:00.370 --> 00:00:02.360
Turşuların qüvvətliliyinə təsir edən

00:00:02.360 --> 00:00:04.640
əsas amillər rabitə polyarlığı,
rabitə gücü və

00:00:04.640 --> 00:00:06.650
qoşulmuş əsasın sabitliyidir.

00:00:06.650 --> 00:00:09.070
Gəlin ümumi bir turşu haqqında düşünək,
HA,

00:00:09.070 --> 00:00:11.570
bu turşu suya proton verərək

00:00:11.570 --> 00:00:14.470
hidronium ionu, H3O müsbət və

00:00:14.470 --> 00:00:18.420
HA-ın qoşulmuş əsasını, A mənfini
əmələ gətirir.

00:00:18.420 --> 00:00:20.250
İlk növbədə gəlin H və A arasında

00:00:20.250 --> 00:00:23.000
rabitə polyarlığına baxaq.

00:00:23.000 --> 00:00:25.630
Əgər A, H-dən daha elektromənfdirsə,

00:00:25.630 --> 00:00:28.090
onda A elektron sıxlığını özünə çəkəcək.

00:00:28.090 --> 00:00:32.170
A tərəfə istiqamətlənmiş ox çəkə bilərik
və bu ox

00:00:32.170 --> 00:00:34.130
elektronlar və onlar arasında rabitənin,

00:00:34.130 --> 00:00:36.670
A-a yaxın olmasını göstərir.

00:00:36.670 --> 00:00:40.330
A-ın elektromənfiliyi artdıqca,

00:00:40.330 --> 00:00:44.913
rabitə arasındakı polyarlıq da artır.

00:00:45.840 --> 00:00:47.800
Polyarlıq artanda, elektron sıxlığı

00:00:47.800 --> 00:00:51.180
H-dən uzaqlaşır və bu
HA-ın proton

00:00:51.180 --> 00:00:54.730
verməsini asanlaşdırır.

00:00:54.730 --> 00:00:56.270
Beləliklə, ümumiyyətlə

00:00:56.270 --> 00:00:59.450
HA rabitəsinin polyarlığı artdıqca,

00:00:59.450 --> 00:01:02.823
turşunun qüvvətliyi artır.

00:01:03.800 --> 00:01:06.740
Gəlin indi rabitə gücünü amili
haqqında düşünək.

00:01:06.740 --> 00:01:10.800
H və A arasındakı rabitənin gücünü
nəzərə alaq.

00:01:10.800 --> 00:01:12.100
Rabitə zəiflədikcə,

00:01:12.100 --> 00:01:15.160
proton daha da rahat ayrılır.

00:01:15.160 --> 00:01:18.320
Deməli, rabitə zəiflədikcə,

00:01:18.320 --> 00:01:22.580
turşunun qüvvətliyi artır.

00:01:22.580 --> 00:01:24.510
Qoşulmuş əsasın sabitliyi də,

00:01:24.510 --> 00:01:27.060
həmçinin turşunun qüvvətliyinə
təsir edə bilər.

00:01:27.060 --> 00:01:28.830
Qoşulmuş əsas nə qədər sabit olsa,

00:01:28.830 --> 00:01:32.320
o qədər də asan protonu verir.

00:01:32.320 --> 00:01:33.740
HA turşusunun qoşulmuş əsası

00:01:33.740 --> 00:01:36.860
A mənfidir.

00:01:36.860 --> 00:01:39.040
A mənfi nə qədər sabit olsa,

00:01:39.040 --> 00:01:43.100
HA o qədər də məhlula protonu
rahat verəcək.

00:01:43.100 --> 00:01:44.530
Beləliklə,

00:01:44.530 --> 00:01:48.460
qoşulmuş əsasın sabitliyi artanda,
turşunun qüvvətliyi artır.

00:01:48.460 --> 00:01:49.520
Onda gəlin yazaq ki,

00:01:49.520 --> 00:01:52.700
qoşulmuş əsasın sabitliyi artıdqca,

00:01:52.700 --> 00:01:57.150
turşunun qüvvətliyi artırır.

00:01:57.150 --> 00:01:58.340
Baxmayaraq ki,

00:01:58.340 --> 00:02:00.740
turşunun qüvvətliyinə hər üç amil
təsir edir, yəni

00:02:00.740 --> 00:02:02.190
rabitə polyarlığı, qüvvəti və

00:02:02.190 --> 00:02:04.010
qoşulmuş əsasın sabitliyi,

00:02:04.010 --> 00:02:05.150
nümunələrə baxanda,

00:02:05.150 --> 00:02:07.540
turşu qüvvətliyinə təsir edən

00:02:07.540 --> 00:02:11.590
əsas iki amili nəzərə alırıq.

00:02:11.590 --> 00:02:15.190
Gəlin, 7A qrupunun əmələ gətirdikləri
binar

00:02:15.190 --> 00:02:18.020
turşularına baxaq, bu flüorid turşusudur,

00:02:18.020 --> 00:02:22.340
xlorid turşusu, bromid turşusu,
və yodid turşusu.

00:02:22.340 --> 00:02:25.110
Aşağı getdikcə, flör, xlor,
brom,

00:02:25.110 --> 00:02:26.890
yod istiqamətində,

00:02:26.890 --> 00:02:29.600
turşunun qüvvətliyi artır.

00:02:29.600 --> 00:02:33.700
Bu dördündüən, yodid ionu ən güclüsüdür.

00:02:33.700 --> 00:02:35.450
7A qrupunun binar turşularının

00:02:35.450 --> 00:02:40.380
qüvvətliliyini təyin edən əsas amil
rabitə gücüdür.

00:02:40.380 --> 00:02:42.390
Rabitənin entalpiya qiymətlərinə baxaraq,

00:02:42.390 --> 00:02:45.220
bu rabitələrin gücünü təyin etmək olsr.

00:02:45.220 --> 00:02:47.320
Məsələn, H və F arasındakı rabitənin

00:02:47.320 --> 00:02:51.480
entalpiyası 1 mola 567 kilocouldur.

00:02:51.480 --> 00:02:53.040
Eyni zamanda isə H v I
rabitənin

00:02:53.040 --> 00:02:56.570
arasındakı entalpiya 1 mola
299 kilocouldur.

00:02:56.570 --> 00:02:58.690
Rabitə entalpiyasının qiyməti azaldıqca,

00:02:58.690 --> 00:03:01.120
rabitəni qırmaq da asanlaşır.

00:03:01.120 --> 00:03:04.760
Qrup üzrə aşağı getdikcə rabitənin
entalpiyası azalır,

00:03:04.760 --> 00:03:07.980
bu o deməkdir ki, rabitə gücü azalır.

00:03:07.980 --> 00:03:09.330
Rabitənin gücündə azalma,

00:03:09.330 --> 00:03:12.210
turşunun proton verməsini azaldır.

00:03:12.210 --> 00:03:15.370
Deməli, qrup üzrə aşağı getdikcə

00:03:15.370 --> 00:03:17.330
protonun verilməsi xüsusiyyəti artır.

00:03:17.330 --> 00:03:20.990
Gəlin indi oksigenli turşuları
müqayisə edək.

00:03:20.990 --> 00:03:23.587
Oksigenli turşuların ümumi formulaları
XOH-dır,

00:03:24.560 --> 00:03:26.660
burada X halogendir.

00:03:26.660 --> 00:03:27.830
Turşu protonu,

00:03:27.830 --> 00:03:30.830
oksigenə birləşən protondur.

00:03:30.830 --> 00:03:34.420
Və oksigenli turşular suya proton verərək

00:03:34.420 --> 00:03:37.360
H3O müsbət ionunu

00:03:37.360 --> 00:03:40.720
və oksigenli turşu üçün qoşulmuş əsas
əmələ gətirir.

00:03:40.720 --> 00:03:42.170
Yəni bu üç oksigenli turşu üçün,

00:03:42.170 --> 00:03:45.600
yod, brom, xlor.

00:03:45.600 --> 00:03:47.560
Yoddan broma doğru getdikcə,

00:03:47.560 --> 00:03:50.730
yəni dövri cədvəldə 7A qrupunda xlor 
istiqamətində,

00:03:50.730 --> 00:03:54.450
elektromənfilik artır.

00:03:54.450 --> 00:03:57.110
Deməli, bu üç halogenlər arasında xlor

00:03:57.110 --> 00:03:59.560
ən elektromənfi elementdir.

00:03:59.560 --> 00:04:02.610
Halogenlərdə qrup üzrə yuxarı getdikcə,

00:04:02.610 --> 00:04:05.320
turşuların qüvvətliyi artır.

00:04:05.320 --> 00:04:09.060
Deməli, hipoxlorit turşusu bu
üç turşuların arasında ən qüvvətlisidir.

00:04:09.060 --> 00:04:12.360
Oksigenli turşularda qüvvətliyə təsir edən
ən vacib amil

00:04:12.360 --> 00:04:13.780
rabitə polyarlığıdır,

00:04:13.780 --> 00:04:17.420
buna isə ilk növbədə
elektromənfilik təsir edir.

00:04:17.420 --> 00:04:21.040
Deməli, bu oksigenin, hidrogen rabitəsinin
polyarlığına

00:04:21.040 --> 00:04:24.120
halogen təsir edir.

00:04:24.120 --> 00:04:27.760
Halogenin elektromənfiliyi artdıqca,

00:04:27.760 --> 00:04:30.730
o molekulun sağ tərəfindəki
elektron sıxlığını

00:04:30.730 --> 00:04:33.210
özünə çəkmə xüsusiyyəti artır.

00:04:33.210 --> 00:04:36.330
Oksigen və hidrogen rabitə polyarlığının
artımı,

00:04:36.330 --> 00:04:39.040
protonu verməyi asanlaşdırır.

00:04:39.040 --> 00:04:40.990
Beləliklə, halogenlərin elektromənfiliyi

00:04:40.990 --> 00:04:43.110
artdıqca,

00:04:43.110 --> 00:04:46.830
oksigenli turşuların qüvvətliyi artır.

00:04:46.830 --> 00:04:49.280
Elektromənfi atomun təsiri

00:04:49.280 --> 00:04:51.200
turşuluğu artırır,

00:04:51.200 --> 00:04:54.770
buna həmçinin induktiv təsir deyilir.

00:04:54.770 --> 00:04:59.110
Gəlin indi hipoxlorit turşusunu digər
iki oksigenli turşu ilə müqayisə edək

00:04:59.110 --> 00:05:01.650
və fikir verin ki, mən bu turşu
molekulların

00:05:01.650 --> 00:05:03.270
yükünü yazmamışam, çünki belə

00:05:03.270 --> 00:05:06.200
fikrimizi ümumi quruluşa daha yaxşı
cəmləyə bilərik.

00:05:06.200 --> 00:05:08.410
Fikir verin ki, bütün üç oksigenli turşuda

00:05:08.410 --> 00:05:10.630
turşu proton birbaşa

00:05:10.630 --> 00:05:13.370
oksigenə birləşib.

00:05:13.370 --> 00:05:15.270
Oksigen isə bu oksigenli turşularda

00:05:15.270 --> 00:05:18.570
birbaşa xlora birləşib.

00:05:18.570 --> 00:05:20.010
Baxaq sağa getdikcə quruluşda

00:05:20.010 --> 00:05:21.560
nə baş verir.

00:05:21.560 --> 00:05:24.720
Xlorit turşusunu, hipoxlorit turşusu ilə
müqayisə etdikdə

00:05:24.720 --> 00:05:26.590
görəcəyik ki, xlorit turşusunda xlora

00:05:26.590 --> 00:05:28.060
birləşmiş əlavə oksigen var.

00:05:28.060 --> 00:05:30.260
Perxlorat turşusuna baxanda isə

00:05:30.260 --> 00:05:31.620
əlavə oksigendən bir yox,

00:05:31.620 --> 00:05:34.380
üç dənədir.

00:05:34.380 --> 00:05:35.640
Gördüyünüz kimi sağa doğru

00:05:35.640 --> 00:05:38.070
getdikcə, xlora birləşmiş

00:05:38.070 --> 00:05:40.180
oksigenin sayını artırırıq.

00:05:40.180 --> 00:05:43.100
Oksigen isə yüksək elektromənfi
elementdir.

00:05:43.100 --> 00:05:44.490
Beləliklə, sağa getdikcə,

00:05:44.490 --> 00:05:48.240
turşuda elektromənfi atomların sayını

00:05:48.240 --> 00:05:49.900
artırırıq.

00:05:49.900 --> 00:05:52.920
Elektromənfi atomların sayı artdıqca,

00:05:52.920 --> 00:05:57.310
turşu protonundan elektron
sıxlığı uzaqlaşır,

00:05:57.310 --> 00:06:01.590
bu isə oksigen və hidrogen rabitəsinin
polyarlığını artırır.

00:06:01.590 --> 00:06:04.980
Nəticədə, sağa getdikcə, rabitə
polyarlığı artır,

00:06:04.980 --> 00:06:08.260
buna görə bu istiqamətdə
turşunun qüvvətliyi

00:06:08.260 --> 00:06:10.210
artır.

00:06:10.210 --> 00:06:12.160
Praktiki olaraq görürük ki,

00:06:12.160 --> 00:06:15.360
perxlorat turşusu bu üç turşudan
ən qüvvətlisidir.

00:06:15.360 --> 00:06:17.070
Əslində, bütün bu üç amil

00:06:17.070 --> 00:06:19.040
turşunun qüvvətliyinə təsir edir.

00:06:19.040 --> 00:06:20.820
Buna baxmayarq, asanlıq üçün

00:06:20.820 --> 00:06:23.560
deyirik ki, rabitənin polyarlığında artım

00:06:23.560 --> 00:06:26.440
bu oksigenli turşuların qüvvətliyində

00:06:26.440 --> 00:06:27.763
əsas rol oynayır.

00:06:29.490 --> 00:06:31.630
Karbon turşuların hamısında

00:06:31.630 --> 00:06:34.240
karboksil qrupu var.

00:06:34.240 --> 00:06:36.670
Karboksil qrupu karbon,

00:06:36.670 --> 00:06:38.870
oksigen, oksigen və hidrogendən ibarətdir.

00:06:38.870 --> 00:06:40.920
Məsələn, sirkə turşusunda

00:06:40.920 --> 00:06:43.810
karboksil qrupunu dairəyə aldım,

00:06:43.810 --> 00:06:48.040
həmçinin qarışqa turşusunda
karboksil qrupunu dairəyə aldım.

00:06:48.040 --> 00:06:50.440
Karbon turşusunda oksigenə
birbaşa

00:06:50.440 --> 00:06:53.150
birləşmiş turşu proton

00:06:53.150 --> 00:06:54.823
karboksil qrupundadır.

00:06:55.680 --> 00:06:57.990
Bu protonun turşu proton olmaq səbəbi

00:06:57.990 --> 00:07:00.097
karboksil qrupunda

00:07:00.097 --> 00:07:02.210
oksigenin olmasıdır.

00:07:02.210 --> 00:07:05.140
Bu oksigen və hidrogen rabitəsi
artlq polyarlaşıb,

00:07:05.140 --> 00:07:08.380
lakin digər elektromənfi atomun
olmağı,

00:07:08.380 --> 00:07:12.670
bu oksigen və hidrogen rabitənin
polyarlığını artırır.

00:07:12.670 --> 00:07:14.150
Rabitənin polyarlığın artımı,

00:07:14.150 --> 00:07:16.840
protonun verilməsini asanlaşdırır,

00:07:16.840 --> 00:07:19.460
bu da turşuluğu artırır.

00:07:19.460 --> 00:07:20.730
Karbon turşularında,

00:07:20.730 --> 00:07:22.460
həmçinin qoşulmuş əsasın sabitliyini

00:07:22.460 --> 00:07:25.400
nəzərə almaq vacibdir.

00:07:25.400 --> 00:07:28.080
Sirkə turşusu protonu verəndə,

00:07:28.080 --> 00:07:29.820
qoşulmuş əsasa çevrilir,

00:07:29.820 --> 00:07:31.860
yəni asetat ionuna.

00:07:31.860 --> 00:07:33.050
Fikir verin ki, protona

00:07:33.050 --> 00:07:34.670
birləşmiş oksigenin indi

00:07:34.670 --> 00:07:37.320
mənfi yükü var.

00:07:37.320 --> 00:07:39.160
Asetat ionu üçün iki rezonans quruluşu

00:07:39.160 --> 00:07:41.400
çəkə bilərsiz.

00:07:41.400 --> 00:07:42.820
Birincisi, oksigenin üzərində

00:07:42.820 --> 00:07:44.000
mənfi yük olmalqla.

00:07:44.000 --> 00:07:46.330
Digər rezonans quruluşunda isə

00:07:46.330 --> 00:07:49.230
mənfi yük digər oksigendə olacaq.

00:07:49.230 --> 00:07:51.280
Əslində, hu rezonans quruluşların
heç biri

00:07:51.280 --> 00:07:54.330
asetat ionunun quruluşunu dəqiqiliklə
ifadə eləmir.

00:07:54.330 --> 00:07:56.330
Bu səbəbdən, biz gərək

00:07:56.330 --> 00:07:59.020
bu iki quruluşun hibridi haqqında
düşünək.

00:07:59.020 --> 00:07:59.853
Hibriddə,

00:07:59.853 --> 00:08:02.670
mənfi yük oksigenlərin üzərində deyil,

00:08:02.670 --> 00:08:03.790
bu mənfi yük,

00:08:03.790 --> 00:08:06.950
ikisi arasında bölünür,

00:08:06.950 --> 00:08:08.640
iki oksigen arasında.

00:08:08.640 --> 00:08:11.140
Yəni oksigenin birində mənfi
ikidə bir,

00:08:11.140 --> 00:08:14.310
ikinci oksigendə də mənif ikidə bir.

00:08:14.310 --> 00:08:16.960
Mənfi yükün belə yerdəyişməsi

00:08:16.960 --> 00:08:19.500
qoşulmuş əsasın sabitliyini artırır.

00:08:19.500 --> 00:08:21.700
Qoşulmuş əsasın sabitiyi artanda,

00:08:21.700 --> 00:08:23.720
turşunun qüvvətliyi artır.

00:08:23.720 --> 00:08:25.810
Beləlikə, karbon turşuların qüvvətliyinə

00:08:25.810 --> 00:08:29.490
həmçinin qoşulmuş əsasın sabitliyi
təsir edir.

00:08:29.490 --> 00:08:31.160
Karbon turşuların qoşulmuş
əsasları

00:08:31.160 --> 00:08:34.400
rezonansa məruz qalaraq,
sabitləşirlər, bu səbəbdən

00:08:34.400 --> 00:08:37.250
karbon turşularda,
sirkə və qarışqa turşuları daha

00:08:37.250 --> 00:08:38.353
turşu xassəlidirlər.