1
00:00:00,370 --> 00:00:02,360
Turşuların qüvvətliliyinə təsir edən

2
00:00:02,360 --> 00:00:04,640
əsas amillər rabitə polyarlığı,
rabitə gücü və

3
00:00:04,640 --> 00:00:06,650
qoşulmuş əsasın sabitliyidir.

4
00:00:06,650 --> 00:00:09,070
Gəlin ümumi bir turşu haqqında düşünək,
HA,

5
00:00:09,070 --> 00:00:11,570
bu turşu suya proton verərək

6
00:00:11,570 --> 00:00:14,470
hidronium ionu, H3O müsbət və

7
00:00:14,470 --> 00:00:18,420
HA-ın qoşulmuş əsasını, A mənfini
əmələ gətirir.

8
00:00:18,420 --> 00:00:20,250
İlk növbədə gəlin H və A arasında

9
00:00:20,250 --> 00:00:23,000
rabitə polyarlığına baxaq.

10
00:00:23,000 --> 00:00:25,630
Əgər A, H-dən daha elektromənfdirsə,

11
00:00:25,630 --> 00:00:28,090
onda A elektron sıxlığını özünə çəkəcək.

12
00:00:28,090 --> 00:00:32,170
A tərəfə istiqamətlənmiş ox çəkə bilərik
və bu ox

13
00:00:32,170 --> 00:00:34,130
elektronlar və onlar arasında rabitənin,

14
00:00:34,130 --> 00:00:36,670
A-a yaxın olmasını göstərir.

15
00:00:36,670 --> 00:00:40,330
A-ın elektromənfiliyi artdıqca,

16
00:00:40,330 --> 00:00:44,913
rabitə arasındakı polyarlıq da artır.

17
00:00:45,840 --> 00:00:47,800
Polyarlıq artanda, elektron sıxlığı

18
00:00:47,800 --> 00:00:51,180
H-dən uzaqlaşır və bu
HA-ın proton

19
00:00:51,180 --> 00:00:54,730
verməsini asanlaşdırır.

20
00:00:54,730 --> 00:00:56,270
Beləliklə, ümumiyyətlə

21
00:00:56,270 --> 00:00:59,450
HA rabitəsinin polyarlığı artdıqca,

22
00:00:59,450 --> 00:01:02,823
turşunun qüvvətliyi artır.

23
00:01:03,800 --> 00:01:06,740
Gəlin indi rabitə gücünü amili
haqqında düşünək.

24
00:01:06,740 --> 00:01:10,800
H və A arasındakı rabitənin gücünü
nəzərə alaq.

25
00:01:10,800 --> 00:01:12,100
Rabitə zəiflədikcə,

26
00:01:12,100 --> 00:01:15,160
proton daha da rahat ayrılır.

27
00:01:15,160 --> 00:01:18,320
Deməli, rabitə zəiflədikcə,

28
00:01:18,320 --> 00:01:22,580
turşunun qüvvətliyi artır.

29
00:01:22,580 --> 00:01:24,510
Qoşulmuş əsasın sabitliyi də,

30
00:01:24,510 --> 00:01:27,060
həmçinin turşunun qüvvətliyinə
təsir edə bilər.

31
00:01:27,060 --> 00:01:28,830
Qoşulmuş əsas nə qədər sabit olsa,

32
00:01:28,830 --> 00:01:32,320
o qədər də asan protonu verir.

33
00:01:32,320 --> 00:01:33,740
HA turşusunun qoşulmuş əsası

34
00:01:33,740 --> 00:01:36,860
A mənfidir.

35
00:01:36,860 --> 00:01:39,040
A mənfi nə qədər sabit olsa,

36
00:01:39,040 --> 00:01:43,100
HA o qədər də məhlula protonu
rahat verəcək.

37
00:01:43,100 --> 00:01:44,530
Beləliklə,

38
00:01:44,530 --> 00:01:48,460
qoşulmuş əsasın sabitliyi artanda,
turşunun qüvvətliyi artır.

39
00:01:48,460 --> 00:01:49,520
Onda gəlin yazaq ki,

40
00:01:49,520 --> 00:01:52,700
qoşulmuş əsasın sabitliyi artıdqca,

41
00:01:52,700 --> 00:01:57,150
turşunun qüvvətliyi artırır.

42
00:01:57,150 --> 00:01:58,340
Baxmayaraq ki,

43
00:01:58,340 --> 00:02:00,740
turşunun qüvvətliyinə hər üç amil
təsir edir, yəni

44
00:02:00,740 --> 00:02:02,190
rabitə polyarlığı, qüvvəti və

45
00:02:02,190 --> 00:02:04,010
qoşulmuş əsasın sabitliyi,

46
00:02:04,010 --> 00:02:05,150
nümunələrə baxanda,

47
00:02:05,150 --> 00:02:07,540
turşu qüvvətliyinə təsir edən

48
00:02:07,540 --> 00:02:11,590
əsas iki amili nəzərə alırıq.

49
00:02:11,590 --> 00:02:15,190
Gəlin, 7A qrupunun əmələ gətirdikləri
binar

50
00:02:15,190 --> 00:02:18,020
turşularına baxaq, bu flüorid turşusudur,

51
00:02:18,020 --> 00:02:22,340
xlorid turşusu, bromid turşusu,
və yodid turşusu.

52
00:02:22,340 --> 00:02:25,110
Aşağı getdikcə, flör, xlor,
brom,

53
00:02:25,110 --> 00:02:26,890
yod istiqamətində,

54
00:02:26,890 --> 00:02:29,600
turşunun qüvvətliyi artır.

55
00:02:29,600 --> 00:02:33,700
Bu dördündüən, yodid ionu ən güclüsüdür.

56
00:02:33,700 --> 00:02:35,450
7A qrupunun binar turşularının

57
00:02:35,450 --> 00:02:40,380
qüvvətliliyini təyin edən əsas amil
rabitə gücüdür.

58
00:02:40,380 --> 00:02:42,390
Rabitənin entalpiya qiymətlərinə baxaraq,

59
00:02:42,390 --> 00:02:45,220
bu rabitələrin gücünü təyin etmək olsr.

60
00:02:45,220 --> 00:02:47,320
Məsələn, H və F arasındakı rabitənin

61
00:02:47,320 --> 00:02:51,480
entalpiyası 1 mola 567 kilocouldur.

62
00:02:51,480 --> 00:02:53,040
Eyni zamanda isə H v I
rabitənin

63
00:02:53,040 --> 00:02:56,570
arasındakı entalpiya 1 mola
299 kilocouldur.

64
00:02:56,570 --> 00:02:58,690
Rabitə entalpiyasının qiyməti azaldıqca,

65
00:02:58,690 --> 00:03:01,120
rabitəni qırmaq da asanlaşır.

66
00:03:01,120 --> 00:03:04,760
Qrup üzrə aşağı getdikcə rabitənin
entalpiyası azalır,

67
00:03:04,760 --> 00:03:07,980
bu o deməkdir ki, rabitə gücü azalır.

68
00:03:07,980 --> 00:03:09,330
Rabitənin gücündə azalma,

69
00:03:09,330 --> 00:03:12,210
turşunun proton verməsini azaldır.

70
00:03:12,210 --> 00:03:15,370
Deməli, qrup üzrə aşağı getdikcə

71
00:03:15,370 --> 00:03:17,330
protonun verilməsi xüsusiyyəti artır.

72
00:03:17,330 --> 00:03:20,990
Gəlin indi oksigenli turşuları
müqayisə edək.

73
00:03:20,990 --> 00:03:23,587
Oksigenli turşuların ümumi formulaları
XOH-dır,

74
00:03:24,560 --> 00:03:26,660
burada X halogendir.

75
00:03:26,660 --> 00:03:27,830
Turşu protonu,

76
00:03:27,830 --> 00:03:30,830
oksigenə birləşən protondur.

77
00:03:30,830 --> 00:03:34,420
Və oksigenli turşular suya proton verərək

78
00:03:34,420 --> 00:03:37,360
H3O müsbət ionunu

79
00:03:37,360 --> 00:03:40,720
və oksigenli turşu üçün qoşulmuş əsas
əmələ gətirir.

80
00:03:40,720 --> 00:03:42,170
Yəni bu üç oksigenli turşu üçün,

81
00:03:42,170 --> 00:03:45,600
yod, brom, xlor.

82
00:03:45,600 --> 00:03:47,560
Yoddan broma doğru getdikcə,

83
00:03:47,560 --> 00:03:50,730
yəni dövri cədvəldə 7A qrupunda xlor 
istiqamətində,

84
00:03:50,730 --> 00:03:54,450
elektromənfilik artır.

85
00:03:54,450 --> 00:03:57,110
Deməli, bu üç halogenlər arasında xlor

86
00:03:57,110 --> 00:03:59,560
ən elektromənfi elementdir.

87
00:03:59,560 --> 00:04:02,610
Halogenlərdə qrup üzrə yuxarı getdikcə,

88
00:04:02,610 --> 00:04:05,320
turşuların qüvvətliyi artır.

89
00:04:05,320 --> 00:04:09,060
Deməli, hipoxlorit turşusu bu
üç turşuların arasında ən qüvvətlisidir.

90
00:04:09,060 --> 00:04:12,360
Oksigenli turşularda qüvvətliyə təsir edən
ən vacib amil

91
00:04:12,360 --> 00:04:13,780
rabitə polyarlığıdır,

92
00:04:13,780 --> 00:04:17,420
buna isə ilk növbədə
elektromənfilik təsir edir.

93
00:04:17,420 --> 00:04:21,040
Deməli, bu oksigenin, hidrogen rabitəsinin
polyarlığına

94
00:04:21,040 --> 00:04:24,120
halogen təsir edir.

95
00:04:24,120 --> 00:04:27,760
Halogenin elektromənfiliyi artdıqca,

96
00:04:27,760 --> 00:04:30,730
o molekulun sağ tərəfindəki
elektron sıxlığını

97
00:04:30,730 --> 00:04:33,210
özünə çəkmə xüsusiyyəti artır.

98
00:04:33,210 --> 00:04:36,330
Oksigen və hidrogen rabitə polyarlığının
artımı,

99
00:04:36,330 --> 00:04:39,040
protonu verməyi asanlaşdırır.

100
00:04:39,040 --> 00:04:40,990
Beləliklə, halogenlərin elektromənfiliyi

101
00:04:40,990 --> 00:04:43,110
artdıqca,

102
00:04:43,110 --> 00:04:46,830
oksigenli turşuların qüvvətliyi artır.

103
00:04:46,830 --> 00:04:49,280
Elektromənfi atomun təsiri

104
00:04:49,280 --> 00:04:51,200
turşuluğu artırır,

105
00:04:51,200 --> 00:04:54,770
buna həmçinin induktiv təsir deyilir.

106
00:04:54,770 --> 00:04:59,110
Gəlin indi hipoxlorit turşusunu digər
iki oksigenli turşu ilə müqayisə edək

107
00:04:59,110 --> 00:05:01,650
və fikir verin ki, mən bu turşu
molekulların

108
00:05:01,650 --> 00:05:03,270
yükünü yazmamışam, çünki belə

109
00:05:03,270 --> 00:05:06,200
fikrimizi ümumi quruluşa daha yaxşı
cəmləyə bilərik.

110
00:05:06,200 --> 00:05:08,410
Fikir verin ki, bütün üç oksigenli turşuda

111
00:05:08,410 --> 00:05:10,630
turşu proton birbaşa

112
00:05:10,630 --> 00:05:13,370
oksigenə birləşib.

113
00:05:13,370 --> 00:05:15,270
Oksigen isə bu oksigenli turşularda

114
00:05:15,270 --> 00:05:18,570
birbaşa xlora birləşib.

115
00:05:18,570 --> 00:05:20,010
Baxaq sağa getdikcə quruluşda

116
00:05:20,010 --> 00:05:21,560
nə baş verir.

117
00:05:21,560 --> 00:05:24,720
Xlorit turşusunu, hipoxlorit turşusu ilə
müqayisə etdikdə

118
00:05:24,720 --> 00:05:26,590
görəcəyik ki, xlorit turşusunda xlora

119
00:05:26,590 --> 00:05:28,060
birləşmiş əlavə oksigen var.

120
00:05:28,060 --> 00:05:30,260
Perxlorat turşusuna baxanda isə

121
00:05:30,260 --> 00:05:31,620
əlavə oksigendən bir yox,

122
00:05:31,620 --> 00:05:34,380
üç dənədir.

123
00:05:34,380 --> 00:05:35,640
Gördüyünüz kimi sağa doğru

124
00:05:35,640 --> 00:05:38,070
getdikcə, xlora birləşmiş

125
00:05:38,070 --> 00:05:40,180
oksigenin sayını artırırıq.

126
00:05:40,180 --> 00:05:43,100
Oksigen isə yüksək elektromənfi
elementdir.

127
00:05:43,100 --> 00:05:44,490
Beləliklə, sağa getdikcə,

128
00:05:44,490 --> 00:05:48,240
turşuda elektromənfi atomların sayını

129
00:05:48,240 --> 00:05:49,900
artırırıq.

130
00:05:49,900 --> 00:05:52,920
Elektromənfi atomların sayı artdıqca,

131
00:05:52,920 --> 00:05:57,310
turşu protonundan elektron
sıxlığı uzaqlaşır,

132
00:05:57,310 --> 00:06:01,590
bu isə oksigen və hidrogen rabitəsinin
polyarlığını artırır.

133
00:06:01,590 --> 00:06:04,980
Nəticədə, sağa getdikcə, rabitə
polyarlığı artır,

134
00:06:04,980 --> 00:06:08,260
buna görə bu istiqamətdə
turşunun qüvvətliyi

135
00:06:08,260 --> 00:06:10,210
artır.

136
00:06:10,210 --> 00:06:12,160
Praktiki olaraq görürük ki,

137
00:06:12,160 --> 00:06:15,360
perxlorat turşusu bu üç turşudan
ən qüvvətlisidir.

138
00:06:15,360 --> 00:06:17,070
Əslində, bütün bu üç amil

139
00:06:17,070 --> 00:06:19,040
turşunun qüvvətliyinə təsir edir.

140
00:06:19,040 --> 00:06:20,820
Buna baxmayarq, asanlıq üçün

141
00:06:20,820 --> 00:06:23,560
deyirik ki, rabitənin polyarlığında artım

142
00:06:23,560 --> 00:06:26,440
bu oksigenli turşuların qüvvətliyində

143
00:06:26,440 --> 00:06:27,763
əsas rol oynayır.

144
00:06:29,490 --> 00:06:31,630
Karbon turşuların hamısında

145
00:06:31,630 --> 00:06:34,240
karboksil qrupu var.

146
00:06:34,240 --> 00:06:36,670
Karboksil qrupu karbon,

147
00:06:36,670 --> 00:06:38,870
oksigen, oksigen və hidrogendən ibarətdir.

148
00:06:38,870 --> 00:06:40,920
Məsələn, sirkə turşusunda

149
00:06:40,920 --> 00:06:43,810
karboksil qrupunu dairəyə aldım,

150
00:06:43,810 --> 00:06:48,040
həmçinin qarışqa turşusunda
karboksil qrupunu dairəyə aldım.

151
00:06:48,040 --> 00:06:50,440
Karbon turşusunda oksigenə
birbaşa

152
00:06:50,440 --> 00:06:53,150
birləşmiş turşu proton

153
00:06:53,150 --> 00:06:54,823
karboksil qrupundadır.

154
00:06:55,680 --> 00:06:57,990
Bu protonun turşu proton olmaq səbəbi

155
00:06:57,990 --> 00:07:00,097
karboksil qrupunda

156
00:07:00,097 --> 00:07:02,210
oksigenin olmasıdır.

157
00:07:02,210 --> 00:07:05,140
Bu oksigen və hidrogen rabitəsi
artlq polyarlaşıb,

158
00:07:05,140 --> 00:07:08,380
lakin digər elektromənfi atomun
olmağı,

159
00:07:08,380 --> 00:07:12,670
bu oksigen və hidrogen rabitənin
polyarlığını artırır.

160
00:07:12,670 --> 00:07:14,150
Rabitənin polyarlığın artımı,

161
00:07:14,150 --> 00:07:16,840
protonun verilməsini asanlaşdırır,

162
00:07:16,840 --> 00:07:19,460
bu da turşuluğu artırır.

163
00:07:19,460 --> 00:07:20,730
Karbon turşularında,

164
00:07:20,730 --> 00:07:22,460
həmçinin qoşulmuş əsasın sabitliyini

165
00:07:22,460 --> 00:07:25,400
nəzərə almaq vacibdir.

166
00:07:25,400 --> 00:07:28,080
Sirkə turşusu protonu verəndə,

167
00:07:28,080 --> 00:07:29,820
qoşulmuş əsasa çevrilir,

168
00:07:29,820 --> 00:07:31,860
yəni asetat ionuna.

169
00:07:31,860 --> 00:07:33,050
Fikir verin ki, protona

170
00:07:33,050 --> 00:07:34,670
birləşmiş oksigenin indi

171
00:07:34,670 --> 00:07:37,320
mənfi yükü var.

172
00:07:37,320 --> 00:07:39,160
Asetat ionu üçün iki rezonans quruluşu

173
00:07:39,160 --> 00:07:41,400
çəkə bilərsiz.

174
00:07:41,400 --> 00:07:42,820
Birincisi, oksigenin üzərində

175
00:07:42,820 --> 00:07:44,000
mənfi yük olmalqla.

176
00:07:44,000 --> 00:07:46,330
Digər rezonans quruluşunda isə

177
00:07:46,330 --> 00:07:49,230
mənfi yük digər oksigendə olacaq.

178
00:07:49,230 --> 00:07:51,280
Əslində, hu rezonans quruluşların
heç biri

179
00:07:51,280 --> 00:07:54,330
asetat ionunun quruluşunu dəqiqiliklə
ifadə eləmir.

180
00:07:54,330 --> 00:07:56,330
Bu səbəbdən, biz gərək

181
00:07:56,330 --> 00:07:59,020
bu iki quruluşun hibridi haqqında
düşünək.

182
00:07:59,020 --> 00:07:59,853
Hibriddə,

183
00:07:59,853 --> 00:08:02,670
mənfi yük oksigenlərin üzərində deyil,

184
00:08:02,670 --> 00:08:03,790
bu mənfi yük,

185
00:08:03,790 --> 00:08:06,950
ikisi arasında bölünür,

186
00:08:06,950 --> 00:08:08,640
iki oksigen arasında.

187
00:08:08,640 --> 00:08:11,140
Yəni oksigenin birində mənfi
ikidə bir,

188
00:08:11,140 --> 00:08:14,310
ikinci oksigendə də mənif ikidə bir.

189
00:08:14,310 --> 00:08:16,960
Mənfi yükün belə yerdəyişməsi

190
00:08:16,960 --> 00:08:19,500
qoşulmuş əsasın sabitliyini artırır.

191
00:08:19,500 --> 00:08:21,700
Qoşulmuş əsasın sabitiyi artanda,

192
00:08:21,700 --> 00:08:23,720
turşunun qüvvətliyi artır.

193
00:08:23,720 --> 00:08:25,810
Beləlikə, karbon turşuların qüvvətliyinə

194
00:08:25,810 --> 00:08:29,490
həmçinin qoşulmuş əsasın sabitliyi
təsir edir.

195
00:08:29,490 --> 00:08:31,160
Karbon turşuların qoşulmuş
əsasları

196
00:08:31,160 --> 00:08:34,400
rezonansa məruz qalaraq,
sabitləşirlər, bu səbəbdən

197
00:08:34,400 --> 00:08:37,250
karbon turşularda,
sirkə və qarışqa turşuları daha

198
00:08:37,250 --> 00:08:38,353
turşu xassəlidirlər.