Tom Wujec demonstreert het 13e-eeuwse astrolabium

In plaats van een nieuwe technologie te demonstreren, grijpt Tom Wujec terug naar een van onze vroegste maar meest ingenieuze apparaten - het astrolabium. Met duizenden toepassingen, van tijdsaanduiding tot het in kaart brengen van de nachtelijke hemel, herinnert deze oude technologie ons eraan dat de oude technologieën net zo briljant waren als de gloednieuwe.

Naarmate de technologie vordert

en zich ontwikkelt,

hebben velen van ons de indruk dat deze vooruitgang

ons intelligenter maakt,

slimmer en meer verbonden met de wereld.

Wat ik zou willen aantonen,

is dat dat niet noodzakelijkerwijs het geval is.

Vooruitgang is gewoon een woord voor verandering

en met elke verandering die je iets oplevert,

raak je ook iets kwijt.

Om dit punt te illustreren, zou ik

willen laten zien hoe de technologie

een zeer eenvoudige, veel voorkomende alledaagse vraag heeft behandeld.

Die vraag is deze.

Hoe laat is het? Hoe laat is het?

Een blik op je iPhone en je weet het.

Maar hoe zou je dat doen

zonder iPhone?

Hoe zou je dat 600 jaar geleden hebben gedaan?

Hoe zou je het doen?

Je zou dat doen is met een apparaat

dat een astrolabium heet.

Een astrolabium is nogal onbekend in de wereld van vandaag.

Maar in de 13e eeuw

was het het gadget van de dag.

Het was 's werelds eerste populaire computer.

Het is in feite een model van de hemel.

Dit zijn de verschillende onderdelen van het astrolabium van dit type:

de'rete' komt overeen met de posities van de sterren.

De 'plaat' komt overeen met een assenstelsel.

De 'mater' heeft een aantal schalen en houdt het allemaal samen.

Een goed opgeleid kind

kon een astrolabium niet alleen gebruiken,

maar ook zelf maken.

We weten dit omdat de eerste verhandeling over het astrolabium,

de eerste technische handleiding in het Engels,

werd geschreven door Geoffrey Chaucer.

Ja, dé Geoffrey Chaucer schreef dit in 1391

voor kleine Lewis, zijn 11-jarige zoon.

Via dit boek kon kleine Lewis dit grote idee opdoen.

Het centrale idee dat deze computer laat werken,

heet stereografische projectie.

Waar het om draait, is

hoe je de driedimensionale afbeelding

van de nachtelijke hemel die ons omringt,

voorstelt op een plat, draagbaar, tweedimensionaal oppervlak.

Het idee is eigenlijk relatief eenvoudig.

Stel je voor dat die aarde daar het middelpunt is van het heelal,

en eromheen wordt de hemel geprojecteerd op een bol.

Elk punt op het oppervlak van de bol

wordt geprojecteerd door de onderste pool

op een vlak oppervlak, waar het dan wordt genoteerd.

De poolster komt dan overeen met het midden van het apparaat.

De ecliptica of het pad van zon, maan en planeten,

komt overeen met een 'verplaatste' cirkel.

De heldere sterren komen overeen met die kleine uitsteeksels op het rete.

De altitude correspondeert met het plaatsysteem.

Het geniale van het astrolabium is niet alleen de projectie.

Het echt geniale is dat het twee coördinatenstelsels samenbrengt,

zodat ze perfect passen.

Daar is de positie van de zon, maan en planeten op de beweegbare rete.

En dan hun locatie aan de hemel

gezien vanaf een bepaalde breedte op de achterplaat. Oke?

Dus hoe zou je dit apparaat gebruiken?

Laat ik er eerst iets bijhalen.

Dit is een astrolabium. Behoorlijk indrukwekkend, niet?

We hebben het in bruikleen

van de Oxford School, het Geschiedkundig Museum.

Je kunt de verschillende componenten zien.

Dit is de mater, de schalen op de achterkant.

Dit is de rete. Oke. Kan je het zien?

Dat is het beweegbare deel van de hemel.

Op de achterkant kan je

een spinnenwebpatroon zien.

Dat spinnewebpatroon komt overeenkomt met de plaatselijke coördinaten aan de hemel.

Dit is een meetlat. Aan de achterkant

zitten nog wat apparaten, meetinstrumenten

en schalen om wat berekeningen te kunnen maken. Oke?

Ik heb er altijd een willen hebben.

Voor mijn proefschrift heb ik er zo een gemaakt van papier.

Deze is een replica

van een 15e-eeuws apparaat.

Het is waarschijnlijk ongeveer drie Macbook Pro's waard.

Maar een echte kost ongeveer net zoveel als mijn huis,

en het huis ernaast en eigenlijk elk huis van het blok,

aan beide zijden van de straat,

en misschien nog een school en een kerk erbij.

Ze zijn gewoon ongelooflijk duur.

Laat me tonen hoe je met dit apparaat werkt.

Eerste stap.

Eerst moet je een ster

aan de nachtelijke hemel kiezen als je 's nachts de tijd wil weten.

Vanavond kun je bij helder weer de zomerdriehoek zien.

Eén heldere ster ervan is Deneb. We kiezen Deneb.

Ten tweede meet je de altitude van Deneb.

Dus voor stap twee ik houd het toestel omhoog,

en dan vind ik hier zijn altitude.

Zo zie ik het duidelijk.

Dan meet ik de altitude.

Het is ongeveer 26 graden. Je kunt het van daar niet zien.

Stap drie is het identificeren van de ster op de voorkant van het apparaat.

Deneb is hier. Dat weet ik.

Stap vier: ik verplaats dan de rete,

ik verplaatst de hemel totdat de altitude van de ster

overeenkomt met de schaal op de achterkant.

Als dat in orde is,

staat alles op één rij.

Ik heb hier een model van de hemel

dat overeenkomt met de echte hemel. Oke?

Ik heb dus in zekere zin

een model van het universum in mijn handen.

Tot slot neem ik een maatlat

en verplaats die regel naar een datumlijn.

Daar lees ik de tijd op af.

Dat is hoe het apparaat wordt gebruikt.

(Gelach)

Nu weet ik dat jullie denken: "Dat is een hoop werk, niet?

Is dat niet een beetje veel werk alleen maar om te weten hoe laat het is?"

Terwijl je even op je iPod kijkt.

Maar er is een verschil tussen die twee, want je iPod

- of je iPhone - geeft je de tijd

met grote precisie.

Kleine Lewis zou je de tijd geven

aan de hand van een beeld van de hemel.

Hij zou weten waar de dingen aan de hemel zouden te vinden zijn.

Hij zou niet alleen weten hoe laat het was,

hij zou ook weten waar de zon zou opkomen,

en hoe haar baan over het uitspansel zou lopen.

Hij zou weten hoe laat de zon zou opkomen en ondergaan.

En hij zou dat weten voor bijna elk hemellichaam

aan de hemel.

In computer graphics,

en computer user interface design,

bestaat het concept 'affordances'.

Affordances zijn de kwaliteiten van een object

die ons in staat stellen om er een actie mee uit te voeren.

Het astrolabium laat ons toe

om in verbinding te komen met de nachtelijke hemel,

te kijken naar de nachtelijke hemel en nog veel meer -

om zowel het zichtbare als het onzichtbare te zien.

Dat is slechts één toepassing. Ongelooflijk,

maar er bestaan waarschijnlijk 350 à 400 toepassingen.

Er bestaat een tekst die meer dan duizend toepassingen geeft

voor deze eerste computer.

Op de achterkant vind je er schalen en metingen

voor navigatie te land.

Je kan het gebruiken voor landmeting. De stad Bagdad werd ermee opgemeten.

Het kan worden gebruikt voor de berekening van wiskundige vergelijkingen van alle verschillende types.

Je hebt een volledige universitaire opleiding nodig om dit te illustreren.

Astrolabia hebben een ongelooflijke geschiedenis.

Ze zijn meer dan 2.000 jaar oud.

Het concept van de stereografische projectie

ontstond in 330 voor onze tijdrekening.

Astrolabia komen in veel verschillende

maten, soorten en vormen voor.

Er zijn er draagbare. Er zijn er met grote schalen.

En stuk voor stuk

zijn het mooie kunstwerken.

De kwaliteit van het vakmanschap en de precisie

is verbazingwekkend en buitengewoon.

Astrolabia, zoals elke technologie, evolueren in de tijd.

De vroegste retes waren bijvoorbeeld erg simpel en primitief.

Geavanceerde retes werden culturele emblemen.

Dit is er een van Oxford.

Dit is een heel bijzondere omdat het rete-patroon

volledig symmetrisch is en het nauwkeurig

een volledig asymmetrische of willekeurige hemel in kaart brengt.

Hoe cool is dat? Dit is gewoon geweldig.

Zou kleine Lewis een astrolabium hebben gekregen?

Waarschijnlijk geen van messing. Maar wel een houten

of papieren. De meesten van deze eerste computers

waren draagbare apparaten

die je in je zak kon steken.

Wat geeft zo'n astrolabium je mee?

Ten eerste

herinnert het ons eraan hoe vindingrijk mensen waren,

onze voorouders van jaren en jaren geleden.

Het is een ongelooflijk apparaat.

Elke technologie gaat vooruit.

Elke technologie verandert en wordt vervangen door nieuwere.

Een nieuwe technologie geeft ons natuurlijk

meer precisie en nauwkeurigheid.

Maar wat we verliezen is, denk ik,

een aanvoelen van de hemel,

een gevoel van context.

Het kennen van de hemel, weten wat je relatie is met de hemel,

is de kern van het echte antwoord

de vraag hoe laat het is.

Ik denk dat astrolabia gewoon opmerkelijke apparaten zijn.

Wat kan je ervan leren?

In de eerste plaats dat er een subtiele kennis

is waarmee we in verbinding kunnen komen met de wereld.

Astrolabia geven ons dit subtiele gevoel terug

van hoe de dingen allemaal in elkaar passen,

en hoe we verbinding maken met de wereld.

Hartelijk dank.

(Applaus)