-
Təsəvvür edin ki, bir gün
-
Yerdəki bütün saatlar və
kompüterlər xarab oldu və
-
təqvimlər yox oldu.
-
Nə qədər vaxt keçdiyini
necə hesablayarız?
-
Siz Aya baxıb vaxtı bilə bilərsiniz.
-
İnsanlar min illərdir ki,
Aydan müəyyən etmək
-
üçün istifadə ediblər.
-
Təsadüfi deyil ki, ay sözü qədim
-
ingilis dilində "təqvim
ayı" sözü ilə bağlıdır.
-
Ay Yerin yeganə
təbii peykidir.
-
Təbii peyk bir planetin orbitində
fırlanan və təbii olaraq
-
meydana gələn cisimdir.
-
Günəş sistemimizdəki bəzi planetlərin
-
50-dən çox peyki var, lakin Yerin
-
sadəcə bir peyki var.
-
Ay öz işığını yaratmır.
-
Ayı Yer kürəsindən görə bilərik,
-
çünki günəşdən gələn
işıqla qismən işıqlanır.
-
Əslində, ay işığı Aydan Yerə
-
əks olunan günəş işığıdır.
-
Ayın Yer ətrafında tam
-
orbiti təxminən 27 gün çəkir.
-
Ona görə də, Ayın işıqlı hissəsi
-
Yerdən baxdıqda şəklini
dəyişirmiş kimi görünür.
-
Bu formalara
ay fazaları deyilir.
-
Bəs niyə biz Ayın müxtəlif fazalarını görürük?
-
Deməli Ayın Yer ətrafında
bir dəfə dövr etməsi üçün lazım
-
olan 27 gün, Ayın öz oxu ətrafında
-
bir dəfə fırlanması üçün
sərf etdiyi vaxtla eynidir.
-
Bu o deməkdir ki,Ayın
-
eyni tərəfi həmişə bizə baxır.
-
Eyni zamanda, günəş həmişə
-
Ayın sferasının yarısını işıqlandırır.
-
Buna baxmayaraq,
Ayın bizə baxan tərəfi
-
həmişə Ayın günəş tərəfindən
-
işıqlanan hissəsi deyil.
-
Bu, ayın təqvimindən
asılı olaraq Ayın səmada
-
fərqli formalarda və ya
-
şəkildə olmasına səbəb olur.
-
Gəlin Ayın fazalarına daha
yaxından nəzər salaq.
-
Birincisi, Ay öz orbitində
-
Günəşə ən
yaxın olduğu zaman
-
yeni ay görünür.
-
Bu mərhələdə Ayın işıqlanan
tərəfi tamamilə
-
Yerdən uzaqlaşır.
-
Beləliklə, Ay yoxa çıxmış kimi görünür.
-
Bir və ya iki gündən sonra
biz səmada azacıq da olsa
-
ayı görə biləcəyik.
-
Növbəti bir neçə gün
-
ərzində aypara
daha da böyüyəcək.
-
Gün keçdikcə ayın böyüdüynü
-
gördüyumüz zaman
Ayın böyüdüyünü deyirik.
-
Ona görə də ayın bu
-
mərhələsi dolan ay adlanır.
-
Bəzən ayın geri qalan
-
hissəini hələ də
kölgədə görə bilirik.
-
Bunun səbəbi ,Ayın
Yerə işığı əks etdirdiyi kimi,
-
Yer günəş işığını
Aya əks etdirir.
-
Nəhayət, Ay şəklini o
qədər dəyişir ki, o,
-
artıq aypara deyil, səmada
-
yarım dairə formasındadır.
-
Buna birinci rüb ay deyilir.
-
Bu mərhələnin niyə dörddəbir
-
ay adlandırıldığını düşünməyin iki səbəbi var.
-
Ayın yarısı işıqlandırılmış
kimi görünsə də,
-
Ay kürə şəklindədir.
-
Beləliklə, biz Yerdən Ayın
yalnız yarısını görə bilərik.
-
Ayın dörddə biri ərzində
-
Ay Yer və Günəşlə düz
bucaq əmələ gətirir.
-
Bu o deməkdir ki, biz həmişə
-
Ayın bizə baxan yarısının yarı işıqlandırılmış
bir hissəsi olduğunu başa düşürük.
-
Bu yarının yarısıdır, yəni dorddə birdir.
-
Həmçinin, ayın ilk dörddəbir
-
vəziyyəti,Ay yeni dövrünün
dörddə birini keçdikdə ,
-
baş verir.
-
Sonra, dolanay var.
-
“Gibbous” sözü latın sözündən
olub, donqar, qozbel mənasını verir.
-
Ay öz orbitində Günəşdən
ən uzaqda olduqdan sonra
-
Ayın günəşlə tam
işıqlanan tərəfi Yerə baxır.
-
Biz bu mərhələni tam ay adlandırırıq,
-
lakin Ay hələ tamamlanmayıb.
-
Dövrün yalnız yarısı tamamlandı.
-
Sonra, eyni lakin əksinə
mərhələlərimiz var.
-
Ay kiçikləşdikcə,
biz onun
-
azaldığını görürük.
-
Bütöv Ay daralır, sonra isə
-
biz azalan ayı görürük.
-
Sonra üçüncü rüb ay var.
-
Bu, Ay öz dövrü ilə
dörddə üçü tamamladıqda
-
və Ay Günəş və Yerlə
-
başqa bir düz bucaq
-
əmələ gətirdikdə baş verir.
-
Ay daha da kiçilir və o,
-
azalan ayparaya çevrilir və
-
dövr başqa bir yeni
ayla yenidən başlayır.
-
Ay hər 27 gündə bir orbitini
tamamlasa da, Ayın fazaları
-
əslində hər 29,5
gündə təkrarlanır.
-
Bunun səbəbi, Ayın orbitini
tamamladığı vaxt
-
Yerin Günəş ətrafında fırlanmasıdır.
-
Beləliklə, Ayın çatması üçün
bir az əlavə səyahət etməlidir.
-
Ay sadəcə səmada baxmaq
üçün gözəl bir cisim və ya
-
vaxtı izləmək üçün
-
asan bir yol deyil.
-
Ayın cazibə qüvvəsi okeanlarda,
-
göllərdə və çaylarda
suyun qalxması və enməsinə
-
səbəb olan gelgitləri idarə edir.
-
Dalğalar, gelgit hovuzları kimi unikal
ekosistemlərin mövcud olmasına imkan verir.
-
Biz gelgitlərdən elektrik enerjisi və
gelgit elektrik stansiyaları
-
yaratmaq üçün istifadə edə bilərik.
-
Ay həmçinin Yerə girişi
sabit saxlamağa kömək edir.
-
Onsuz planetimiz uzun
illər boyu öz oxu ətrafında sabit
-
şəkildə fırlanmaz və
-
bu da tempraturu və
fəsilləri dəyişdirərdi.
-
Əgər təqviminizin sabah
-
özbaşına xarab olması
ehtimalı az olsa da, siz hələ də
-
Aya belə sabitləşdirici təsir
-
və planetimizə yaxşı yoldaş
-
olduğuna görə təşəkkür edə bilərsiniz.
Khan Academy
