1 00:00:00,350 --> 00:00:01,740 Təsəvvür edin ki, bir gün 2 00:00:01,740 --> 00:00:04,650 Yerdəki bütün saatlar və kompüterlər xarab oldu və 3 00:00:04,650 --> 00:00:06,840 təqvimlər yox oldu. 4 00:00:06,840 --> 00:00:09,470 Nə qədər vaxt keçdiyini necə hesablayarız? 5 00:00:09,470 --> 00:00:11,680 Siz Aya baxıb vaxtı bilə bilərsiniz. 6 00:00:11,680 --> 00:00:13,760 İnsanlar min illərdir ki, Aydan müəyyən etmək 7 00:00:13,760 --> 00:00:15,290 üçün istifadə ediblər. 8 00:00:15,290 --> 00:00:17,460 Təsadüfi deyil ki, ay sözü qədim 9 00:00:17,460 --> 00:00:20,020 ingilis dilində "təqvim ayı" sözü ilə bağlıdır. 10 00:00:20,020 --> 00:00:22,910 Ay Yerin yeganə təbii peykidir. 11 00:00:22,910 --> 00:00:25,290 Təbii peyk bir planetin orbitində fırlanan və təbii olaraq 12 00:00:25,290 --> 00:00:26,840 meydana gələn cisimdir. 13 00:00:26,840 --> 00:00:28,490 Günəş sistemimizdəki bəzi planetlərin 14 00:00:28,490 --> 00:00:30,760 50-dən çox peyki var, lakin Yerin 15 00:00:30,760 --> 00:00:32,600 sadəcə bir peyki var. 16 00:00:32,600 --> 00:00:35,150 Ay öz işığını yaratmır. 17 00:00:35,150 --> 00:00:36,560 Ayı Yer kürəsindən görə bilərik, 18 00:00:36,560 --> 00:00:39,130 çünki günəşdən gələn işıqla qismən işıqlanır. 19 00:00:39,130 --> 00:00:41,360 Əslində, ay işığı Aydan Yerə 20 00:00:41,360 --> 00:00:43,360 əks olunan günəş işığıdır. 21 00:00:43,360 --> 00:00:45,280 Ayın Yer ətrafında tam 22 00:00:45,280 --> 00:00:47,110 orbiti təxminən 27 gün çəkir. 23 00:00:47,110 --> 00:00:49,530 Ona görə də, Ayın işıqlı hissəsi 24 00:00:49,530 --> 00:00:51,940 Yerdən baxdıqda şəklini dəyişirmiş kimi görünür. 25 00:00:51,940 --> 00:00:56,310 Bu formalara ay fazaları deyilir. 26 00:00:56,310 --> 00:00:58,870 Bəs niyə biz Ayın müxtəlif fazalarını görürük? 27 00:00:58,870 --> 00:01:02,690 Deməli Ayın Yer ətrafında bir dəfə dövr etməsi üçün lazım 28 00:01:02,690 --> 00:01:03,600 olan 27 gün, Ayın öz oxu ətrafında 29 00:01:03,600 --> 00:01:06,050 bir dəfə fırlanması üçün sərf etdiyi vaxtla eynidir. 30 00:01:06,050 --> 00:01:07,680 Bu o deməkdir ki,Ayın 31 00:01:07,680 --> 00:01:09,170 eyni tərəfi həmişə bizə baxır. 32 00:01:09,170 --> 00:01:11,210 Eyni zamanda, günəş həmişə 33 00:01:11,210 --> 00:01:12,750 Ayın sferasının yarısını işıqlandırır. 34 00:01:12,750 --> 00:01:14,970 Buna baxmayaraq, Ayın bizə baxan tərəfi 35 00:01:14,970 --> 00:01:16,590 həmişə Ayın günəş tərəfindən 36 00:01:16,590 --> 00:01:17,930 işıqlanan hissəsi deyil. 37 00:01:17,930 --> 00:01:19,928 Bu, ayın təqvimindən asılı olaraq Ayın səmada 38 00:01:19,928 --> 00:01:21,300 fərqli formalarda və ya 39 00:01:21,300 --> 00:01:22,870 şəkildə olmasına səbəb olur. 40 00:01:22,870 --> 00:01:25,330 Gəlin Ayın fazalarına daha yaxından nəzər salaq. 41 00:01:25,330 --> 00:01:27,200 Birincisi, Ay öz orbitində 42 00:01:27,200 --> 00:01:29,360 Günəşə ən yaxın olduğu zaman 43 00:01:29,360 --> 00:01:30,330 yeni ay görünür. 44 00:01:30,330 --> 00:01:32,160 Bu mərhələdə Ayın işıqlanan tərəfi tamamilə 45 00:01:32,160 --> 00:01:34,020 Yerdən uzaqlaşır. 46 00:01:34,020 --> 00:01:36,040 Beləliklə, Ay yoxa çıxmış kimi görünür. 47 00:01:36,040 --> 00:01:38,820 Bir və ya iki gündən sonra biz səmada azacıq da olsa 48 00:01:38,820 --> 00:01:40,410 ayı görə biləcəyik. 49 00:01:40,410 --> 00:01:41,900 Növbəti bir neçə gün 50 00:01:41,900 --> 00:01:44,660 ərzində aypara daha da böyüyəcək. 51 00:01:44,660 --> 00:01:46,050 Gün keçdikcə ayın böyüdüynü 52 00:01:46,050 --> 00:01:48,800 gördüyumüz zaman Ayın böyüdüyünü deyirik. 53 00:01:48,800 --> 00:01:49,780 Ona görə də ayın bu 54 00:01:49,780 --> 00:01:52,010 mərhələsi dolan ay adlanır. 55 00:01:52,010 --> 00:01:53,330 Bəzən ayın geri qalan 56 00:01:53,330 --> 00:01:55,680 hissəini hələ də kölgədə görə bilirik. 57 00:01:55,680 --> 00:01:58,450 Bunun səbəbi ,Ayın Yerə işığı əks etdirdiyi kimi, 58 00:01:58,450 --> 00:02:00,570 Yer günəş işığını Aya əks etdirir. 59 00:02:00,570 --> 00:02:03,090 Nəhayət, Ay şəklini o qədər dəyişir ki, o, 60 00:02:03,090 --> 00:02:04,710 artıq aypara deyil, səmada 61 00:02:04,710 --> 00:02:06,700 yarım dairə formasındadır. 62 00:02:06,700 --> 00:02:08,990 Buna birinci rüb ay deyilir. 63 00:02:08,990 --> 00:02:10,080 Bu mərhələnin niyə dörddəbir 64 00:02:10,080 --> 00:02:12,250 ay adlandırıldığını düşünməyin iki səbəbi var. 65 00:02:12,250 --> 00:02:14,840 Ayın yarısı işıqlandırılmış kimi görünsə də, 66 00:02:14,840 --> 00:02:16,550 Ay kürə şəklindədir. 67 00:02:16,550 --> 00:02:19,420 Beləliklə, biz Yerdən Ayın yalnız yarısını görə bilərik. 68 00:02:19,420 --> 00:02:20,540 Ayın dörddə biri ərzində 69 00:02:20,540 --> 00:02:23,460 Ay Yer və Günəşlə düz bucaq əmələ gətirir. 70 00:02:23,460 --> 00:02:25,450 Bu o deməkdir ki, biz həmişə 71 00:02:25,450 --> 00:02:27,460 Ayın bizə baxan yarısının yarı işıqlandırılmış bir hissəsi olduğunu başa düşürük. 72 00:02:27,460 --> 00:02:30,260 Bu yarının yarısıdır, yəni dorddə birdir. 73 00:02:30,260 --> 00:02:31,950 Həmçinin, ayın ilk dörddəbir 74 00:02:31,950 --> 00:02:33,950 vəziyyəti,Ay yeni dövrünün dörddə birini keçdikdə , 75 00:02:33,950 --> 00:02:35,490 baş verir. 76 00:02:35,490 --> 00:02:37,930 Sonra, dolanay var. 77 00:02:37,930 --> 00:02:41,160 “Gibbous” sözü latın sözündən olub, donqar, qozbel mənasını verir. 78 00:02:41,160 --> 00:02:43,880 Ay öz orbitində Günəşdən ən uzaqda olduqdan sonra 79 00:02:43,880 --> 00:02:46,350 Ayın günəşlə tam işıqlanan tərəfi Yerə baxır. 80 00:02:46,350 --> 00:02:48,610 Biz bu mərhələni tam ay adlandırırıq, 81 00:02:48,610 --> 00:02:51,000 lakin Ay hələ tamamlanmayıb. 82 00:02:51,000 --> 00:02:53,630 Dövrün yalnız yarısı tamamlandı. 83 00:02:53,630 --> 00:02:56,470 Sonra, eyni lakin əksinə mərhələlərimiz var. 84 00:02:56,470 --> 00:02:58,840 Ay kiçikləşdikcə, biz onun 85 00:02:58,840 --> 00:03:00,520 azaldığını görürük. 86 00:03:00,520 --> 00:03:02,500 Bütöv Ay daralır, sonra isə 87 00:03:02,500 --> 00:03:04,900 biz azalan ayı görürük. 88 00:03:04,900 --> 00:03:06,810 Sonra üçüncü rüb ay var. 89 00:03:06,810 --> 00:03:08,700 Bu, Ay öz dövrü ilə dörddə üçü tamamladıqda 90 00:03:08,700 --> 00:03:09,940 və Ay Günəş və Yerlə 91 00:03:09,940 --> 00:03:11,580 başqa bir düz bucaq 92 00:03:11,580 --> 00:03:12,930 əmələ gətirdikdə baş verir. 93 00:03:12,930 --> 00:03:15,140 Ay daha da kiçilir və o, 94 00:03:15,140 --> 00:03:17,520 azalan ayparaya çevrilir və 95 00:03:17,520 --> 00:03:20,550 dövr başqa bir yeni ayla yenidən başlayır. 96 00:03:20,550 --> 00:03:23,760 Ay hər 27 gündə bir orbitini tamamlasa da, Ayın fazaları 97 00:03:23,760 --> 00:03:27,810 əslində hər 29,5 gündə təkrarlanır. 98 00:03:27,810 --> 00:03:29,833 Bunun səbəbi, Ayın orbitini tamamladığı vaxt 99 00:03:29,833 --> 00:03:31,830 Yerin Günəş ətrafında fırlanmasıdır. 100 00:03:31,830 --> 00:03:34,960 Beləliklə, Ayın çatması üçün bir az əlavə səyahət etməlidir. 101 00:03:34,960 --> 00:03:36,570 Ay sadəcə səmada baxmaq üçün gözəl bir cisim və ya 102 00:03:36,570 --> 00:03:37,740 vaxtı izləmək üçün 103 00:03:37,740 --> 00:03:40,010 asan bir yol deyil. 104 00:03:40,010 --> 00:03:42,240 Ayın cazibə qüvvəsi okeanlarda, 105 00:03:42,240 --> 00:03:44,660 göllərdə və çaylarda suyun qalxması və enməsinə 106 00:03:44,660 --> 00:03:46,180 səbəb olan gelgitləri idarə edir. 107 00:03:46,180 --> 00:03:50,320 Dalğalar, gelgit hovuzları kimi unikal ekosistemlərin mövcud olmasına imkan verir. 108 00:03:50,320 --> 00:03:52,400 Biz gelgitlərdən elektrik enerjisi və gelgit elektrik stansiyaları 109 00:03:52,400 --> 00:03:53,900 yaratmaq üçün istifadə edə bilərik. 110 00:03:53,900 --> 00:03:56,800 Ay həmçinin Yerə girişi sabit saxlamağa kömək edir. 111 00:03:56,800 --> 00:03:59,130 Onsuz planetimiz uzun illər boyu öz oxu ətrafında sabit 112 00:03:59,130 --> 00:04:01,370 şəkildə fırlanmaz və 113 00:04:01,370 --> 00:04:03,950 bu da tempraturu və fəsilləri dəyişdirərdi. 114 00:04:03,950 --> 00:04:05,230 Əgər təqviminizin sabah 115 00:04:05,230 --> 00:04:08,050 özbaşına xarab olması ehtimalı az olsa da, siz hələ də 116 00:04:08,050 --> 00:04:09,350 Aya belə sabitləşdirici təsir 117 00:04:09,350 --> 00:04:11,240 və planetimizə yaxşı yoldaş 118 00:04:11,240 --> 00:04:12,953 olduğuna görə təşəkkür edə bilərsiniz.