-
Bu videoda
kardiostimulyator
-
hüceyrələrindən danışacağıq. Onların
fəaliyyət potensialını
-
çəkəcəyəm.
-
Qrafikdə həm zamanı,
həm də millivoltları
-
göstərək.
-
Bura müsbət, bura isə
mənfidir.
-
Xüsusi olaraq,SA düyündəki
kardiostimulyator
-
hüceyrələrindən
danışacağıq.
-
Bu, SA düyündəki fəaliyyət
potensialıdır və
-
bildiyimiz kimi, mənfidə
başlayır və yavaş-yavaş artır.
-
Bunun səbəbi natriumun
hüceyrəyə
-
sızmasıdır.
-
Burda başqa ionlar
da var, amma əsas natriumdur.
-
Fəaliyyət potensialı
yavaş-yavaş yuxarı,
-
bu çəkdiyim qıcıq
qapısına qədər gedir.
-
Bəs bu qıcıq qapısı nə üçündür?
-
Qıcıq qapısı - qırıq-qırıq xətt ilə
göstərdiyim sərhəd olub, kalsium
-
kanallarının açılmağa başladığı
nöqtəni
-
ifadə edir.
-
Kanallar açılır və
nəticədə hüceyrə
-
daha da müsbətləşir.
-
Onsuz da müsbət
yöndə
-
gedirdi,indi daha da
müsbətləşmiş oldu.
-
Təxminən bu nöqtəyə
gəlib çatır.
-
Bu nöqtəyə çatdıqda
potensialdan asılı kalsium
-
kanalları bağlanır və
kalium kanalları açılır.
-
Nəticədə membranda repolyarizasiya
-
baş verir.
-
Hələ ki 3 mərhələdən, yəni 3
fazadan danışdıq.
-
Bura faza 4,
-
bura faza 0, bura isə
faza 1-dir.
-
Bu üç fazanı
dedik.
-
İndi daha dərindən
düşünək.
-
Bu
çəkdiyim
-
bir ürək
döyüntüsünü
-
təmsil etsin.
-
Bunu davam etdirmək
-
istəsəm, gərək ardınca
buna bənzəyən şəkillər çəkim.
-
Hər biri bir
ürək döyüntüsünü
-
təmsil
-
edir.
-
Tutaq ki, 2-3 dəqiqə
döyünmüş
-
bir ürəyin
ritmini
-
analiz edirik.
Ard-arda düzülmüş çoxlu fəaliyyət
-
potensialı var, bu
cür görünür.
-
Bəs bu ürək
döyüntüsünü
-
qısaltmaq istəsəm,
qurtarması lazım olan
-
yerin əvəzinə burada bitirsəm,
nə olar?
-
Bu hal faza 4-dəki fəaliyyət
potensialına təsir edər.
-
Başqa sözlə,
ürək döyüntüsü sürətlənər.
-
Bəs bu, nəyə
təsir edər?
-
Ürək döyüntülərinin
ard-arda düzülməsi, hər
-
bir ürək döyüntüsünün daha
sürətli olması deməkdir.
-
Növbəti ürək döyüntüsü
-
daha tez başlayar
-
və daha tez qurtarar.
-
Nəticədə nə
-
olacaq?
-
Bir dəqiqənin
-
sonunda
-
daha çox ürək döyüntüsü
-
ilə qarşılaşacağıq.
-
Ürək döyüntüləri nə qədər
qısa olarsa, ürəyin ritmi də
-
o qədər
sürətli olar.
-
Qısacası,
nəbz sürətlənir.
-
Bu, əslində
çox vacibdir.
-
Çünki ürəyin ritmi barədə
tez-tez düşünürük,
-
amma hər bir
ürək döyüntüsünün
-
nə demək olduğunu
heç fikirləşmirik.
-
Belə bir halda, hər ürək
döyüntüsü daha sürətli olur.
-
Bəs bunun əksi olsa,
necə olar?
-
Tutaq ki, bu xətti
uzadırıq. Bu halda
-
ürək döyüntüsü
daha çox çəkir.
-
Ürək döyüntüsünün
daha uzunmüddətli
-
olması bir dəqiqədə
daha az
-
ürək döyüntüsünün
olmağı deməkdir.
-
Yəni,ürəyin
ritmi
-
və ya
nəbz yavaşlayır.
-
Belə çıxır ki, ürəyin
ritmini dəyişdirmək
-
elə ürək döyüntüsünün
müddətini
-
dəyişdirmək
deməkdir.
-
Bu da çox vacibdir.
-
İndi bir az da irəli
gedək və
-
xəyali bir təcrübə edək.
Təsəvvür edək ki,
-
bu nöqtə saniyənin
-
onda biridir.
-
Dəqiqliklə onda bir olmaya
bilər, amma biz
-
elə olduğunu düşünək.
-
Tam bu nöqtədə ikən, yəni
saniyənin
-
onda biri qədər vaxt keçdikdə
hüceyrəyə nə olacaq?
-
Gəlin bir az yer açaq və
-
hüceyrənin saniyənin
onda birində
-
necə görünəcəyini
çəkərək göstərək.
-
Ürək ritmini
tənzimləyən
-
kardiostimulyator hüceyrəmizdə
saniyənin onda birində nə
-
baş verdiyinə baxaq.
-
Hüceyrəni
sadə bir
-
şəkildə
çəkəcəm.
-
Hüceyrənin
içinə
-
sızan ionları da
çəkək.
-
Dediyimiz kimi,
əsas
-
natrium
-
hüceyrəyə sızır.
-
Onlardan bir
neçəsini
-
çəkdim.
-
Təbii ki, hüceyrəyə təkcə
-
natrium yox, başqa
-
ionlar da
-
sızır.
Natriumun əsas ion olduğunu,
-
yəni bu hüceyrənin daha çox
natriuma qarşı
-
keçirici olduğunu bilirik.
Amma kalsium da hüceyrəyə və kalium
-
da çölə sıza bilər.
-
Yəni, içəri və çölə doğru hərəkət
edən başqa ionlar da var.
-
Yenə də bu nümunədə
natriumun membran
-
potensialına ən çox töhfə
verən ion olduğunu deyə bilərik.
-
Onda membrana da yaxından
-
baxaq və nə
-
baş verdiyini
-
anlamağa çalışaq.
-
Bu reseptorlar
simpatik sinirlərdən
-
gələn neyromediator
üçündür.
-
Yəni, simpatik sinirlər aşağı
gəlir və
-
kardiostimulyator
hüceyrəmizin
-
üzərində
dayanır.
-
Bu simpatik
sinirlər
-
noradrenalin adlanan
neyromediatoru
-
buraxırlar.
-
Noradrenalinlər gəlib bu
-
reseptorların boşluğunu
doldururlar
-
və bu, hüceyrəyə bu ionlara qarşı
keçirici olması və onların
-
membran boyunca
hərəkətinə icazə verməsi üçün
-
siqnal göndərir.
-
Hüceyrə də
bu siqnala
-
uyğun hərəkət edir.
-
İndi digər tərəfə baxaq.
Burda başqa reseptorlar
-
qrupu da var.
Hüceyrənin iki
-
fərqli tərəfi kimi çəkirəm, amma
realda belə
-
olmur. Fərqləri izah etmək üçün
belə göstərirəm.
-
Bu reseptora
başqa növ
-
neyromediatorlar da
birləşir.
-
Burdakılar
asetilxolindir.
-
Asetilxolin də bura bir siqnal
göndərir və bu siqnal
-
parasimpatik
sinirlərdən gəlir.
-
Simpatik və parasimpatik sinirləri,
yəqin ki, haradasa
-
eşitmisiniz.
-
İkisi də avtonom sinir sisteminin
bir hissəsidir.
-
Parasimpatik sinirlər
simpatik
-
sinirlərdən gələn mesajın
əksini
-
göndərir. Hüceyrəyə
bu qədər keçirici olmamaq və
-
bu qədər çox ionun membranından
içəri və çölə
-
keçməsinə icazə verməmək
barəsində siqnal
-
göndərir.
-
Bu əks mesajlar
bir-birini balanslaşdırır.
-
Beləcə, bu
çəkdiyim şəkil
-
ortaya çıxır.
-
Hüceyrənin içinə natrium və bir qədər
kalsium daxil olur,
-
bir qədər kalium da
çölə çıxır.
-
Gəlin indi belə
bir hadisəni təsəvvür edək.
-
Əvvəla, bu hissəni kopyalayıb
-
bura yapışdırıram.
-
Bu dəfə fərqli
-
bir hadisəyə
-
baxaq.
-
Təsəvvür edək ki,
-
burda daha çox simpatik
sinir var.
-
Hüceyrəyə parasimpatik
sinirdən daha çox
-
simpatik sinirlər
daxil olur.
-
Bu halda burda
gördüyümüzdən
-
daha çox neyromediator olur.
Burdakı
-
neyromediatorların
hamısının
-
hüceyrəyə siqnal
göndərdiyini
-
düşünək.
-
Sol tərəfdə 3, sağ tərəfdə
isə bircə dənə
-
reseptorumuz var.
Bu da o deməkdir ki,
-
simpatik sinir siqnalı
parasimpatik siqnaldan
-
daha güclüdür.
-
Bu halda hüceyrəyə
-
daha çox natrium
-
daxil olur.
-
Çünki bildiyimiz kimi,
simpatik sinirlərin
-
göndərdiyi siqnal sayəsində hüceyrələrin
keçiriciliyi artır.
-
Beləcə, daha çox natrium
və kalsium
-
içəri daxil olar.
-
Eyni şəkildə, daha
-
çox kalium hüceyrədən çıxır.
-
Sadə dildə desək,
simpatik sinirlər ionların
-
hərəkətliliyini
artırır.
-
Nəticədə içəri daha çox
-
natrium və kalsium daxil olur
-
və daha çox kalium çıxır.
-
Bu, çox maraqlıdır,
-
yadımızda saxlayaq.
-
Eyni addımları
təkrar edəcəyəm ki,
-
sizə bunun tam əksi doğru
olduqda baş verənləri
-
göstərim. Bu halda da daha çox
parasimpatik sinir siqnalı olduğunu
-
düşünək.
Bu, üçüncü haldır.
-
İlk ssenari təməl idi.
-
Üçüncü halda bu reseptorlara
birləşən
-
daha çox asetilxolin
olduğunu düşünək.
-
Bu vəziyyətdə
-
parasimpatik sinir siqnalı
simpatik sinir siqnalından daha güclüdür.
-
Bu halda əvvəlki
ssenaridəki kimi bir ion
-
hərəkətliliyi olmayacaq.
Hüceyrəyə daha az
-
natrium daxil olacaq.
-
Bunların hamısı saniyənin
1/10-də baş
-
verir. Yəni,bu hüceyrəni
saniyənin onda birində tutsanız,
-
bu halda hüceyrəyə daha az natrium
-
və kalsium daxil olmuş və
-
daha az kalium çıxmış olacaq.
-
İki fərqli hal üçün
-
çəkdiyimiz bu iki şəkil
bir-birindən çox fərqlidir.
-
İki ssenaridə də eyni
ionlar var və
-
eyni istiqamətdə
-
hərəkət edirlər, amma
-
müəyyən bir zaman ərzində
axan yükün miqdarı
-
bir-birindən
fərqlidir.
-
Bəzi yerlərdə bu hala
cərəyan deyildiyini də
-
eşidə bilərsiniz.
Simpatik
-
sinirlər cərəyanı artırır və
parasimpatik sinirlər də cərəyanı,
-
yəni müəyyən zaman ərzində hərəkət
edən
-
yükün miqdarını azaldır.
-
Bəs bütün bu məlumatları
-
videonun əvvəlində çəkdiyimiz
-
qrafikdə necə
göstərək?
-
Yenə qırmızı və yaşıl
rənglərdən istifadə edə bilərik,
-
çünki bayaq da onlarla
çəkmişdik.
-
Yaşıl simpatik sinir siqnalının
daha çox olduğu halı təmsil edir.
-
Bu ssenaridə nə
baş verir?
-
Hüceyrənin içinə dolan yük
miqdarı artır.
-
Yəni, saniyənin onda birinə
təsadüf edən bu nöqtədə hüceyrədə
-
daha çox ion var və
-
artıq qıcıq
qapısına
-
çatmışıq.
-
Burdan da fəaliyyət
potensialı yuxarı qalxacaq.
-
Bu cür yüksəlir və
aşağı enir.
-
Nəbz də sürətlənir, çünki
ürək döyüntüləri
-
qısalıb.
Parasimpatik sinirlər
-
üçün isə bunun əksi
keçərlidir.
-
Parasimpatiklərdə
bu qıcıq
-
qapısına çatmaq daha
uzun çəkir.
-
Çünki bu ssenaridə saniyənin
onda birində
-
hüceyrənin içində az miqdarda
natrium və kalsium olur və
-
az miqdarda kalium hüceyrədən
kənara çıxır.
-
Burda da bayaqkına
çox oxşayan
-
fəaliyyət potensialı əmələ gəlir.
-
Ürək döyüntüləri
daha uzun çəkdiyinə görə
-
ürəyin ritmi də
aşağı olur.
-
Bu iki ssenariyə baxdıqda hüceyrəyə
axan cərəyan miqdarının dəyişdiyini
-
görə bilirik.
-
Yəni, ürəyin ritmini dəyişdirmək üçün
simpatik və parasimpatik sinirlər
-
vasitəsilə faza 4-ə toxunuşlar
edirik.
Khan Academy
