Bu videoda kardiostimulyator hüceyrələrindən danışacağıq. Onların fəaliyyət potensialını çəkəcəyəm. Qrafikdə həm zamanı, həm də millivoltları göstərək. Bura müsbət, bura isə mənfidir. Xüsusi olaraq,SA düyündəki kardiostimulyator hüceyrələrindən danışacağıq. Bu, SA düyündəki fəaliyyət potensialıdır və bildiyimiz kimi, mənfidə başlayır və yavaş-yavaş artır. Bunun səbəbi natriumun hüceyrəyə sızmasıdır. Burda başqa ionlar da var, amma əsas natriumdur. Fəaliyyət potensialı yavaş-yavaş yuxarı, bu çəkdiyim qıcıq qapısına qədər gedir. Bəs bu qıcıq qapısı nə üçündür? Qıcıq qapısı - qırıq-qırıq xətt ilə göstərdiyim sərhəd olub, kalsium kanallarının açılmağa başladığı nöqtəni ifadə edir. Kanallar açılır və nəticədə hüceyrə daha da müsbətləşir. Onsuz da müsbət yöndə gedirdi,indi daha da müsbətləşmiş oldu. Təxminən bu nöqtəyə gəlib çatır. Bu nöqtəyə çatdıqda potensialdan asılı kalsium kanalları bağlanır və kalium kanalları açılır. Nəticədə membranda repolyarizasiya baş verir. Hələ ki 3 mərhələdən, yəni 3 fazadan danışdıq. Bura faza 4, bura faza 0, bura isə faza 1-dir. Bu üç fazanı dedik. İndi daha dərindən düşünək. Bu çəkdiyim bir ürək döyüntüsünü təmsil etsin. Bunu davam etdirmək istəsəm, gərək ardınca buna bənzəyən şəkillər çəkim. Hər biri bir ürək döyüntüsünü təmsil edir. Tutaq ki, 2-3 dəqiqə döyünmüş bir ürəyin ritmini analiz edirik. Ard-arda düzülmüş çoxlu fəaliyyət potensialı var, bu cür görünür. Bəs bu ürək döyüntüsünü qısaltmaq istəsəm, qurtarması lazım olan yerin əvəzinə burada bitirsəm, nə olar? Bu hal faza 4-dəki fəaliyyət potensialına təsir edər. Başqa sözlə, ürək döyüntüsü sürətlənər. Bəs bu, nəyə təsir edər? Ürək döyüntülərinin ard-arda düzülməsi, hər bir ürək döyüntüsünün daha sürətli olması deməkdir. Növbəti ürək döyüntüsü daha tez başlayar və daha tez qurtarar. Nəticədə nə olacaq? Bir dəqiqənin sonunda daha çox ürək döyüntüsü ilə qarşılaşacağıq. Ürək döyüntüləri nə qədər qısa olarsa, ürəyin ritmi də o qədər sürətli olar. Qısacası, nəbz sürətlənir. Bu, əslində çox vacibdir. Çünki ürəyin ritmi barədə tez-tez düşünürük, amma hər bir ürək döyüntüsünün nə demək olduğunu heç fikirləşmirik. Belə bir halda, hər ürək döyüntüsü daha sürətli olur. Bəs bunun əksi olsa, necə olar? Tutaq ki, bu xətti uzadırıq. Bu halda ürək döyüntüsü daha çox çəkir. Ürək döyüntüsünün daha uzunmüddətli olması bir dəqiqədə daha az ürək döyüntüsünün olmağı deməkdir. Yəni,ürəyin ritmi və ya nəbz yavaşlayır. Belə çıxır ki, ürəyin ritmini dəyişdirmək elə ürək döyüntüsünün müddətini dəyişdirmək deməkdir. Bu da çox vacibdir. İndi bir az da irəli gedək və xəyali bir təcrübə edək. Təsəvvür edək ki, bu nöqtə saniyənin onda biridir. Dəqiqliklə onda bir olmaya bilər, amma biz elə olduğunu düşünək. Tam bu nöqtədə ikən, yəni saniyənin onda biri qədər vaxt keçdikdə hüceyrəyə nə olacaq? Gəlin bir az yer açaq və hüceyrənin saniyənin onda birində necə görünəcəyini çəkərək göstərək. Ürək ritmini tənzimləyən kardiostimulyator hüceyrəmizdə saniyənin onda birində nə baş verdiyinə baxaq. Hüceyrəni sadə bir şəkildə çəkəcəm. Hüceyrənin içinə sızan ionları da çəkək. Dediyimiz kimi, əsas natrium hüceyrəyə sızır. Onlardan bir neçəsini çəkdim. Təbii ki, hüceyrəyə təkcə natrium yox, başqa ionlar da sızır. Natriumun əsas ion olduğunu, yəni bu hüceyrənin daha çox natriuma qarşı keçirici olduğunu bilirik. Amma kalsium da hüceyrəyə və kalium da çölə sıza bilər. Yəni, içəri və çölə doğru hərəkət edən başqa ionlar da var. Yenə də bu nümunədə natriumun membran potensialına ən çox töhfə verən ion olduğunu deyə bilərik. Onda membrana da yaxından baxaq və nə baş verdiyini anlamağa çalışaq. Bu reseptorlar simpatik sinirlərdən gələn neyromediator üçündür. Yəni, simpatik sinirlər aşağı gəlir və kardiostimulyator hüceyrəmizin üzərində dayanır. Bu simpatik sinirlər noradrenalin adlanan neyromediatoru buraxırlar. Noradrenalinlər gəlib bu reseptorların boşluğunu doldururlar və bu, hüceyrəyə bu ionlara qarşı keçirici olması və onların membran boyunca hərəkətinə icazə verməsi üçün siqnal göndərir. Hüceyrə də bu siqnala uyğun hərəkət edir. İndi digər tərəfə baxaq. Burda başqa reseptorlar qrupu da var. Hüceyrənin iki fərqli tərəfi kimi çəkirəm, amma realda belə olmur. Fərqləri izah etmək üçün belə göstərirəm. Bu reseptora başqa növ neyromediatorlar da birləşir. Burdakılar asetilxolindir. Asetilxolin də bura bir siqnal göndərir və bu siqnal parasimpatik sinirlərdən gəlir. Simpatik və parasimpatik sinirləri, yəqin ki, haradasa eşitmisiniz. İkisi də avtonom sinir sisteminin bir hissəsidir. Parasimpatik sinirlər simpatik sinirlərdən gələn mesajın əksini göndərir. Hüceyrəyə bu qədər keçirici olmamaq və bu qədər çox ionun membranından içəri və çölə keçməsinə icazə verməmək barəsində siqnal göndərir. Bu əks mesajlar bir-birini balanslaşdırır. Beləcə, bu çəkdiyim şəkil ortaya çıxır. Hüceyrənin içinə natrium və bir qədər kalsium daxil olur, bir qədər kalium da çölə çıxır. Gəlin indi belə bir hadisəni təsəvvür edək. Əvvəla, bu hissəni kopyalayıb bura yapışdırıram. Bu dəfə fərqli bir hadisəyə baxaq. Təsəvvür edək ki, burda daha çox simpatik sinir var. Hüceyrəyə parasimpatik sinirdən daha çox simpatik sinirlər daxil olur. Bu halda burda gördüyümüzdən daha çox neyromediator olur. Burdakı neyromediatorların hamısının hüceyrəyə siqnal göndərdiyini düşünək. Sol tərəfdə 3, sağ tərəfdə isə bircə dənə reseptorumuz var. Bu da o deməkdir ki, simpatik sinir siqnalı parasimpatik siqnaldan daha güclüdür. Bu halda hüceyrəyə daha çox natrium daxil olur. Çünki bildiyimiz kimi, simpatik sinirlərin göndərdiyi siqnal sayəsində hüceyrələrin keçiriciliyi artır. Beləcə, daha çox natrium və kalsium içəri daxil olar. Eyni şəkildə, daha çox kalium hüceyrədən çıxır. Sadə dildə desək, simpatik sinirlər ionların hərəkətliliyini artırır. Nəticədə içəri daha çox natrium və kalsium daxil olur və daha çox kalium çıxır. Bu, çox maraqlıdır, yadımızda saxlayaq. Eyni addımları təkrar edəcəyəm ki, sizə bunun tam əksi doğru olduqda baş verənləri göstərim. Bu halda da daha çox parasimpatik sinir siqnalı olduğunu düşünək. Bu, üçüncü haldır. İlk ssenari təməl idi. Üçüncü halda bu reseptorlara birləşən daha çox asetilxolin olduğunu düşünək. Bu vəziyyətdə parasimpatik sinir siqnalı simpatik sinir siqnalından daha güclüdür. Bu halda əvvəlki ssenaridəki kimi bir ion hərəkətliliyi olmayacaq. Hüceyrəyə daha az natrium daxil olacaq. Bunların hamısı saniyənin 1/10-də baş verir. Yəni,bu hüceyrəni saniyənin onda birində tutsanız, bu halda hüceyrəyə daha az natrium və kalsium daxil olmuş və daha az kalium çıxmış olacaq. İki fərqli hal üçün çəkdiyimiz bu iki şəkil bir-birindən çox fərqlidir. İki ssenaridə də eyni ionlar var və eyni istiqamətdə hərəkət edirlər, amma müəyyən bir zaman ərzində axan yükün miqdarı bir-birindən fərqlidir. Bəzi yerlərdə bu hala cərəyan deyildiyini də eşidə bilərsiniz. Simpatik sinirlər cərəyanı artırır və parasimpatik sinirlər də cərəyanı, yəni müəyyən zaman ərzində hərəkət edən yükün miqdarını azaldır. Bəs bütün bu məlumatları videonun əvvəlində çəkdiyimiz qrafikdə necə göstərək? Yenə qırmızı və yaşıl rənglərdən istifadə edə bilərik, çünki bayaq da onlarla çəkmişdik. Yaşıl simpatik sinir siqnalının daha çox olduğu halı təmsil edir. Bu ssenaridə nə baş verir? Hüceyrənin içinə dolan yük miqdarı artır. Yəni, saniyənin onda birinə təsadüf edən bu nöqtədə hüceyrədə daha çox ion var və artıq qıcıq qapısına çatmışıq. Burdan da fəaliyyət potensialı yuxarı qalxacaq. Bu cür yüksəlir və aşağı enir. Nəbz də sürətlənir, çünki ürək döyüntüləri qısalıb. Parasimpatik sinirlər üçün isə bunun əksi keçərlidir. Parasimpatiklərdə bu qıcıq qapısına çatmaq daha uzun çəkir. Çünki bu ssenaridə saniyənin onda birində hüceyrənin içində az miqdarda natrium və kalsium olur və az miqdarda kalium hüceyrədən kənara çıxır. Burda da bayaqkına çox oxşayan fəaliyyət potensialı əmələ gəlir. Ürək döyüntüləri daha uzun çəkdiyinə görə ürəyin ritmi də aşağı olur. Bu iki ssenariyə baxdıqda hüceyrəyə axan cərəyan miqdarının dəyişdiyini görə bilirik. Yəni, ürəyin ritmini dəyişdirmək üçün simpatik və parasimpatik sinirlər vasitəsilə faza 4-ə toxunuşlar edirik.