Czym się różnią warunkowanie klasyczne i instrumentalne?

Obejrzyj całą lekcję na: http://ed.ted.com/lessons/the-difference-between-classical-and-operant-conditioning-peggy-andover

Jak wytłumaczyć to, że na różne bodźce reagujemy różnym zachowaniem? Czy może się to zmieniać w zależności od tego, jakie konsekwencje przynosi? Peggy Andover tłumaczy, w jaki sposób nasz mózg łączy neutralne bodźce z określonymi reakcjami, przypominając słynne eksperymenty Iwana Pawłowa z 1890 r., oraz jak na nasze zachowania mogą wpływać wzmocnienie i kara.

Lekcja: Peggy Andover, animacja: Alan Foreman.

Na hasło "nauka"

zwykle wyobrażamy sobie uczniów

z książkami rozłożonymi na ławkach,

uważnie słuchających nauczyciela,

który przed nimi stoi.

Ale w psychologii "uczenie się" oznacza coś innego.

Dla psychologów "uczenie się"
to każda trwała zmiana w zachowaniu,

oparta na doświadczeniu.

Jego dwa główne rodzaje

to warunkowanie klasyczne

oraz sprawcze, inaczej instrumentalne.

Na początek zajmijmy się tym klasycznym.

Około 1890 r. rosyjski fizjolog Iwan Pawłow

przeprowadził serię eksperymentów
z psami w roli głównej.

Podawał im jedzenie

dzwoniąc jednocześnie dzwonkiem.

Niebawem zwierzęta kojarzyły
ten dźwięk z pożywieniem.

Nauczyły się, że dzwonek oznacza,

że za chwilę zostaną nakarmione.

Po jakimś czasie śliniły się

już na sam odgłos dzwonka.

Nauczyły się oczekiwać jedzenia
na dźwięk dzwonka.

Wiemy, że w normalnych warunkach

psy ślinią się widząc i czując jedzenie.

Jedzenie nazywamy bodźcem bezwarunkowym,

a ślinienie reakcją bezwarunkową.

Psa nie trzeba uczyć
ślinienia się na widok kotleta.

Jeśli jednak połączymy
bodziec bezwarunkowy (jedzenie)

z czymś do tej pory obojętnym

(jak dzwonek),

to ten obojętny bodziec
stanie się bodźcem warunkowym.

Tak właśnie odkryto warunkowanie klasyczne.

Wiemy już, jak to działa na zwierzętach.

Ale co w przypadku ludzi?

Z nami jest dokładnie tak samo.

Powiedzmy, że lekarz
przed zrobieniem zastrzyku mówi:

"Spokojnie, to nic nie boli",

po czym dostajesz
najboleśniejszy zastrzyk w życiu.

Parę tygodni później idziesz do dentysty.

Przykłada lusterko,

żeby zbadać ci zęby

i mówi: "Spokojnie, to nic nie boli".

Choć wiesz, że lusterko nie robi krzywdy,

podrywasz się z krzesła

i wybiegasz z gabinetu.

Od tamtego zastrzyku neutralne słowa

"Spokojnie, to nic nie boli"

stały się bodźcem warunkowym,

bo zostały połączone z bólem,

a więc bodźcem bezwarunkowym,

i wywołały reakcję warunkową:

natychmiastową ucieczkę.

Tak działa warunkowanie klasyczne.

Warunkowanie instrumentalne wyjaśnia,

jak konsekwencje wpływają na świadomy wybór.

Na czym polega warunkowanie instrumentalne?

Opiera się na dwóch elementach:

wzmocnieniu i karze.

Wzmocnienie zwiększa szansę,

że powtórzymy daną czynność,

za to kara ją zmniejsza.

I wzmocnienie, i kara
mogą być pozytywne albo negatywne,

co jednak nie oznacza: dobre i złe.

O pozytywnym mówimy, gdy coś dostajemy

(np. deser po zjedzeniu warzyw),

o negatywnym, gdy coś się nam odbiera,

(np. zwolnienie od pracy domowej

po dobrze zdanym egzaminie).

Oto przykład:

po rodzinnej kolacji

postanawiasz posprzątać i pozmywać naczynia.

Gdy skończysz, mama mocno cię ściska

i mówi: "Dziękuję za pomoc".

W tej sytuacji reakcja mamy

jest wzmocnieniem pozytywnym,

jeśli sprawi, że powtórzysz zachowanie,

czyli znów posprzątasz po kolacji.

Ten mechanizm jest z nami na co dzień.

Niemal wszystko, co robimy

jest w jakimś stopniu związane

z warunkowaniem instrumentalnym.

Jego działanie obserwujemy

nawet w bardzo nietypowych sytuacjach.

Pewna grupa naukowców

pokazała jego moc

szkoląc gołębie na koneserów sztuki.

Używając jedzenia
jako wzmocnienia pozytywnego,

naukowcy nauczyli gołębie

odróżniać obrazy Moneta

i Picassa.

Gdy przyszło do rozróżniania innych malarzy,

nastąpiła generalizacja bodźca:

gołębie potrafiły odróżnić dzieła impresjonistów

od tych autorstwa kubistów.

Kto wie, może już niedługo nauczymy gołębie

malować własne dzieła sztuki?