1
00:00:14,216 --> 00:00:15,704
Na hasło "nauka"

2
00:00:15,704 --> 00:00:18,365
zwykle wyobrażamy sobie uczniów

3
00:00:18,365 --> 00:00:19,673
z książkami rozłożonymi na ławkach,

4
00:00:19,673 --> 00:00:21,941
uważnie słuchających nauczyciela,

5
00:00:21,941 --> 00:00:23,599
który przed nimi stoi.

6
00:00:23,599 --> 00:00:26,511
Ale w psychologii "uczenie się" oznacza coś innego.

7
00:00:26,511 --> 00:00:30,152
Dla psychologów "uczenie się" 
to każda trwała zmiana w zachowaniu,

8
00:00:30,152 --> 00:00:32,283
oparta na doświadczeniu.

9
00:00:32,283 --> 00:00:34,379
Jego dwa główne rodzaje

10
00:00:34,379 --> 00:00:36,021
to warunkowanie klasyczne

11
00:00:36,021 --> 00:00:39,066
oraz sprawcze, inaczej instrumentalne.

12
00:00:39,066 --> 00:00:41,969
Na początek zajmijmy się tym klasycznym.

13
00:00:41,969 --> 00:00:45,505
Około 1890 r. rosyjski fizjolog Iwan Pawłow

14
00:00:45,505 --> 00:00:48,404
przeprowadził serię eksperymentów 
z psami w roli głównej.

15
00:00:48,404 --> 00:00:49,736
Podawał im jedzenie

16
00:00:49,736 --> 00:00:51,780
dzwoniąc jednocześnie dzwonkiem.

17
00:00:51,780 --> 00:00:55,290
Niebawem zwierzęta kojarzyły 
ten dźwięk z pożywieniem.

18
00:00:55,290 --> 00:00:56,942
Nauczyły się, że dzwonek oznacza,

19
00:00:56,942 --> 00:00:58,420
że za chwilę zostaną nakarmione.

20
00:00:58,420 --> 00:01:00,454
Po jakimś czasie śliniły się

21
00:01:00,454 --> 00:01:01,915
już na sam odgłos dzwonka.

22
00:01:01,915 --> 00:01:05,461
Nauczyły się oczekiwać jedzenia
na dźwięk dzwonka.

23
00:01:05,461 --> 00:01:07,564
Wiemy, że w normalnych warunkach

24
00:01:07,564 --> 00:01:11,015
psy ślinią się widząc i czując jedzenie.

25
00:01:11,015 --> 00:01:13,565
Jedzenie nazywamy bodźcem bezwarunkowym,

26
00:01:13,565 --> 00:01:17,564
a ślinienie reakcją bezwarunkową.

27
00:01:17,564 --> 00:01:21,032
Psa nie trzeba uczyć 
ślinienia się na widok kotleta.

28
00:01:21,032 --> 00:01:24,313
Jeśli jednak połączymy 
bodziec bezwarunkowy (jedzenie)

29
00:01:24,313 --> 00:01:26,634
z czymś do tej pory obojętnym

30
00:01:26,634 --> 00:01:28,202
(jak dzwonek),

31
00:01:28,202 --> 00:01:31,458
to ten obojętny bodziec 
stanie się bodźcem warunkowym.

32
00:01:31,458 --> 00:01:35,086
Tak właśnie odkryto warunkowanie klasyczne.

33
00:01:35,086 --> 00:01:37,463
Wiemy już, jak to działa na zwierzętach.

34
00:01:37,463 --> 00:01:39,588
Ale co w przypadku ludzi?

35
00:01:39,588 --> 00:01:41,405
Z nami jest dokładnie tak samo.

36
00:01:41,405 --> 00:01:44,811
Powiedzmy, że lekarz 
przed zrobieniem zastrzyku mówi:

37
00:01:44,811 --> 00:01:47,766
"Spokojnie, to nic nie boli",

38
00:01:47,766 --> 00:01:51,935
po czym dostajesz 
najboleśniejszy zastrzyk w życiu.

39
00:01:51,935 --> 00:01:54,856
Parę tygodni później idziesz do dentysty.

40
00:01:54,856 --> 00:01:56,408
Przykłada lusterko,

41
00:01:56,408 --> 00:01:57,859
żeby zbadać ci zęby

42
00:01:57,859 --> 00:02:01,324
i mówi: "Spokojnie, to nic nie boli".

43
00:02:01,324 --> 00:02:03,747
Choć wiesz, że lusterko nie robi krzywdy,

44
00:02:03,747 --> 00:02:05,195
podrywasz się z krzesła

45
00:02:05,195 --> 00:02:06,924
i wybiegasz z gabinetu.

46
00:02:06,924 --> 00:02:08,604
Od tamtego zastrzyku neutralne słowa

47
00:02:08,604 --> 00:02:10,852
"Spokojnie, to nic nie boli"

48
00:02:10,852 --> 00:02:12,467
stały się bodźcem warunkowym,

49
00:02:12,467 --> 00:02:14,628
bo zostały połączone z bólem,

50
00:02:14,628 --> 00:02:16,637
a więc bodźcem bezwarunkowym,

51
00:02:16,637 --> 00:02:18,798
i wywołały reakcję warunkową:

52
00:02:18,798 --> 00:02:21,270
natychmiastową ucieczkę.

53
00:02:21,270 --> 00:02:24,008
Tak działa warunkowanie klasyczne.

54
00:02:24,008 --> 00:02:26,267
Warunkowanie instrumentalne wyjaśnia,

55
00:02:26,267 --> 00:02:29,142
jak konsekwencje wpływają na świadomy wybór.

56
00:02:29,142 --> 00:02:31,478
Na czym polega warunkowanie instrumentalne?

57
00:02:31,478 --> 00:02:34,730
Opiera się na dwóch elementach:

58
00:02:34,730 --> 00:02:36,989
wzmocnieniu i karze.

59
00:02:36,989 --> 00:02:38,777
Wzmocnienie zwiększa szansę,

60
00:02:38,777 --> 00:02:40,525
że powtórzymy daną czynność,

61
00:02:40,525 --> 00:02:42,708
za to kara ją zmniejsza.

62
00:02:42,708 --> 00:02:45,869
I wzmocnienie, i kara 
mogą być pozytywne albo negatywne,

63
00:02:45,869 --> 00:02:48,134
co jednak nie oznacza: dobre i złe.

64
00:02:48,134 --> 00:02:50,490
O pozytywnym mówimy, gdy coś dostajemy

65
00:02:50,490 --> 00:02:52,951
(np. deser po zjedzeniu warzyw),

66
00:02:52,951 --> 00:02:55,264
o negatywnym, gdy coś się nam odbiera,

67
00:02:55,264 --> 00:02:56,965
(np. zwolnienie od pracy domowej

68
00:02:56,965 --> 00:02:59,469
po dobrze zdanym egzaminie).

69
00:02:59,469 --> 00:03:02,176
Oto przykład:

70
00:03:02,176 --> 00:03:03,995
po rodzinnej kolacji

71
00:03:03,995 --> 00:03:06,522
postanawiasz posprzątać i pozmywać naczynia.

72
00:03:06,522 --> 00:03:08,724
Gdy skończysz, mama mocno cię ściska

73
00:03:08,724 --> 00:03:11,108
i mówi: "Dziękuję za pomoc".

74
00:03:11,108 --> 00:03:13,267
W tej sytuacji reakcja mamy

75
00:03:13,267 --> 00:03:15,896
jest wzmocnieniem pozytywnym,

76
00:03:15,896 --> 00:03:17,689
jeśli sprawi, że powtórzysz zachowanie,

77
00:03:17,689 --> 00:03:20,611
czyli znów posprzątasz po kolacji.

78
00:03:20,611 --> 00:03:24,038
Ten mechanizm jest z nami na co dzień.

79
00:03:24,038 --> 00:03:25,533
Niemal wszystko, co robimy

80
00:03:25,533 --> 00:03:27,473
jest w jakimś stopniu związane

81
00:03:27,473 --> 00:03:29,308
z warunkowaniem instrumentalnym.

82
00:03:29,308 --> 00:03:31,080
Jego działanie obserwujemy

83
00:03:31,080 --> 00:03:34,121
nawet w bardzo nietypowych sytuacjach.

84
00:03:34,121 --> 00:03:36,461
Pewna grupa naukowców

85
00:03:36,461 --> 00:03:37,501
pokazała jego moc

86
00:03:37,501 --> 00:03:40,390
szkoląc gołębie na koneserów sztuki.

87
00:03:40,390 --> 00:03:42,725
Używając jedzenia 
jako wzmocnienia pozytywnego,

88
00:03:42,725 --> 00:03:44,142
naukowcy nauczyli gołębie

89
00:03:44,142 --> 00:03:46,392
odróżniać obrazy Moneta

90
00:03:46,392 --> 00:03:48,388
i Picassa.

91
00:03:48,388 --> 00:03:50,644
Gdy przyszło do rozróżniania innych malarzy,

92
00:03:50,644 --> 00:03:53,436
nastąpiła generalizacja bodźca:

93
00:03:53,436 --> 00:03:55,229
gołębie potrafiły odróżnić dzieła impresjonistów

94
00:03:55,229 --> 00:03:56,754
od tych autorstwa kubistów.

95
00:03:56,754 --> 00:03:58,609
Kto wie, może już niedługo nauczymy gołębie

96
00:03:58,609 --> 00:04:00,535
malować własne dzieła sztuki?