Dlaczego Szekspir uwielbiał pentametr jambiczny? - David T. Freeman i Gregory Taylor

Obejrzyj pełną lekcję na: http://ed.ted.com/lessons/why-shakespeare-loved-iambic-pentameter-david-t-freeman-and-gregory-taylor

W szkole średniej często narzeka się na sztuki Szekspira z powodu ich zawiłych wątków i przestarzałego języka. Jednak gdy przyjrzymy się rytmowi utworów, ujrzymy w nich odzwierciedlenie języka używanego w czasach artysty – i używanego do dzisiaj. Dlaczego teksty Szekspira są tak ponadczasowe? David T. Freeman i Gregory Taylor odkrywają potęgę pentametru jambicznego.

Autorzy lekcji: David T. Freeman i Gregory Taylor, animacja: Brad Purnell.

Gdy po raz pierwszy czytamy
dzieła Williama Szekspira,

ich język może wydawać nam się dziwny.

Ale odkrycie pewnego sekretu
pozwala docenić je w pełni.

Mimo że Szekspir zasłynął jako dramaturg,
był on przede wszystkim poetą.

Jedną z najważniejszych rzeczy
w jego języku jest akcent.

To znaczy sposób,

w jaki podkreślamy
niektóre sylaby w słowach.

Akcentowanie jest tak naturalne,
że normalnie nawet go nie zauważamy.

Jednak wymawiając słowa powoli,
łatwo dostrzeżemy, gdzie pada akcent.

Dramaturg, komputer, telefon.

Poeci są szczególnie wyczuleni na akcenty,

jako że stale eksperymentują

z liczbą i kolejnością sylab
akcentowanych i nieakcentowanych.

Łączą je na różne sposoby,
tworząc rytm swoich wierszy.

Podobnie jak autorzy piosenek

poeci często wyrażają swoje myśli
poprzez rytmiczne powtórzenia,

czyli metrum wiersza.

I jak w muzyce,

w poezji też istnieją terminy
opisujące to zjawisko.

W linijce wiersza

stopa to zbiór sylab
akcentowanych i nieakcentowanych,

które tworzą odrębną część.

Tak jak w muzyce takt składa się
z danej liczby jednostek rytmicznych.

Jeden wers wiersza zwykle
zawiera kilka takich stóp.

Na przykład daktyl to stopa metryczna
zawierająca trzy sylaby,

z których pierwsza jest akcentowana,
a druga i trzecia nieakcentowane.

Tworzą one wersy dynamiczne
budujące napięcie.

Przykład: wiersz R. Browninga,
"Stracony przywódca".

"Dla garści srebra zostawił nas.
Dla wstęgi przy płaszczu zostawił nas".

Innym rodzajem stopy
jest dwusylabowy trochej.

Sylaba akcentowana
znajduje się przed nieakcentowaną.

W następującym fragmencie "Makbeta"

trocheje nadają pieśni wiedźm
złowieszczy i upiorny ton.

"Dalej! żwawo! hasa! hej!
Buchaj, ogniu! kotle, wrzej!".

Jednak u Szekspira
najważniejszy jest jamb.

Ta dwusylabowa stopa
jest jak odwrócony trochej,

więc akcent pada
na drugą sylabę, jak w słynnym:

"Być albo nie być".

Ulubionym metrum Szekspira
był pentametr jambiczny,

w którym każdy wers składa się
z pięciu dwusylabowych jambów,

dających w sumie dziesięć sylab.

Wiele słynnych wersów Szekspira
powstało w tym metrum:

"Mam cię porównać do letniego dnia?".

"Wstań, uczciwe słońce, i zabij zazdrosny księżyc".

Jamby przecinają granice słów
i znaki interpunkcyjne.

W metrum liczy brzmienie, a nie pisownia.

Termin "pentametr jambiczny"
może brzmi naukowo,

ale łatwo można zapamiętać, co oznacza.

Angielskie "iamb"
wymawia się jak "I am" [jestem].

Możemy dopisać do tego resztę zdania,

które w języku angielskim
tworzy pentametr jambiczny.

"Jestem piratem z drewnianą nogą".

Pirat ten może poruszać się tylko jambami,

jest żywym odzwierciedleniem
ulubionego metrum Szekspira.

Każde dziesięć kroków pirata
tworzy pentametr jambiczny.

Nasz pirat pomoże nam też zapamiętać,
jak właściwie oznaczać pentametr.

Wyobraźmy sobie ślady, jakie zostawia,
spacerując po plaży bezludnej wyspy.

Łuk dla sylaby nieakcentowanej
i odcisk buta dla akcentowanej.

"Miłość, podobno,
muzyką się żywi, grajcie więc dalej!".

Oczywiście większość sztuk Szekspira

napisana jest prozą.

Jednak czytając uważnie, zauważamy,

że jego postacie mówią wierszem,

a w szczególności pentametrem jambicznym,

w podobnych chwilach, w których i my
zwracamy się w życiu w stronę poezji.

W momentach uniesień,
zadumy i doniosłych chwilach.

Czy to Hamlet
snujący refleksje o swojej egzystencji,

czy wyznający miłość Romeo.

Wszyscy używają pentametru jambicznego,
gdy mówią o uczuciach

i swoim miejscu na świecie.

Pozostaje tylko jedno pytanie.

Dlaczego w takich scenach
Szekspir wybierał pentametr jambiczny,

a nie heksametr trochejowy
czy tetrametr daktyliczny?

Jego aktorom łatwo było
zapamiętywać pentametr jambiczny

a widzom ułatwiał odbiór,

ponieważ pasuje naturalnie
do języka angielskiego.

Ale mógł istnieć też inny powód.

Gdy następnym razem poczujesz
silny napływ emocji,

jak w sytuacjach, w których postacie
Szekspira zaczynają mówić wierszem,

przyłóż rękę do lewej piersi.

Co czujesz?

To twoje serce wybija jamby.

Ta dam, ta dam,
ta dam, ta dam, ta dam.

Najbardziej poetyckie wersy Szekspira
dotyczą nie tylko spraw serca.

Dopasowują się też do jego rytmu.