WEBVTT 00:00:08.568 --> 00:00:11.521 Gdy po raz pierwszy czytamy dzieła Williama Szekspira, 00:00:11.521 --> 00:00:14.420 ich język może wydawać nam się dziwny. 00:00:14.420 --> 00:00:17.330 Ale odkrycie pewnego sekretu pozwala docenić je w pełni. 00:00:17.355 --> 00:00:22.253 Mimo że Szekspir zasłynął jako dramaturg, był on przede wszystkim poetą. 00:00:23.133 --> 00:00:27.802 Jedną z najważniejszych rzeczy w jego języku jest akcent. 00:00:28.620 --> 00:00:30.153 To znaczy sposób, 00:00:30.153 --> 00:00:33.468 w jaki podkreślamy niektóre sylaby w słowach. 00:00:34.498 --> 00:00:38.283 Akcentowanie jest tak naturalne, że normalnie nawet go nie zauważamy. 00:00:38.283 --> 00:00:42.462 Jednak wymawiając słowa powoli, łatwo dostrzeżemy, gdzie pada akcent. 00:00:42.462 --> 00:00:47.142 Dramaturg, komputer, telefon. 00:00:48.272 --> 00:00:50.644 Poeci są szczególnie wyczuleni na akcenty, 00:00:50.644 --> 00:00:52.519 jako że stale eksperymentują 00:00:52.519 --> 00:00:55.603 z liczbą i kolejnością sylab akcentowanych i nieakcentowanych. 00:00:55.603 --> 00:00:59.295 Łączą je na różne sposoby, tworząc rytm swoich wierszy. 00:01:00.145 --> 00:01:01.577 Podobnie jak autorzy piosenek 00:01:01.577 --> 00:01:05.679 poeci często wyrażają swoje myśli poprzez rytmiczne powtórzenia, 00:01:05.679 --> 00:01:08.113 czyli metrum wiersza. 00:01:08.803 --> 00:01:09.994 I jak w muzyce, 00:01:09.994 --> 00:01:12.977 w poezji też istnieją terminy opisujące to zjawisko. 00:01:14.017 --> 00:01:15.619 W linijce wiersza 00:01:15.619 --> 00:01:18.569 stopa to zbiór sylab akcentowanych i nieakcentowanych, 00:01:18.569 --> 00:01:20.937 które tworzą odrębną część. 00:01:20.937 --> 00:01:25.292 Tak jak w muzyce takt składa się z danej liczby jednostek rytmicznych. 00:01:25.292 --> 00:01:28.584 Jeden wers wiersza zwykle zawiera kilka takich stóp. 00:01:29.294 --> 00:01:33.799 Na przykład daktyl to stopa metryczna zawierająca trzy sylaby, 00:01:33.799 --> 00:01:37.976 z których pierwsza jest akcentowana, a druga i trzecia nieakcentowane. 00:01:37.976 --> 00:01:41.004 Tworzą one wersy dynamiczne budujące napięcie. 00:01:41.004 --> 00:01:44.201 Przykład: wiersz R. Browninga, "Stracony przywódca". 00:01:44.541 --> 00:01:51.405 "Dla garści srebra zostawił nas. Dla wstęgi przy płaszczu zostawił nas". 00:01:51.405 --> 00:01:53.843 Innym rodzajem stopy jest dwusylabowy trochej. 00:01:53.843 --> 00:01:57.499 Sylaba akcentowana znajduje się przed nieakcentowaną. 00:01:57.499 --> 00:02:00.272 W następującym fragmencie "Makbeta" 00:02:00.272 --> 00:02:04.104 trocheje nadają pieśni wiedźm złowieszczy i upiorny ton. 00:02:04.104 --> 00:02:10.270 "Dalej! żwawo! hasa! hej! Buchaj, ogniu! kotle, wrzej!". 00:02:10.640 --> 00:02:13.674 Jednak u Szekspira najważniejszy jest jamb. 00:02:13.674 --> 00:02:16.541 Ta dwusylabowa stopa jest jak odwrócony trochej, 00:02:16.541 --> 00:02:19.383 więc akcent pada na drugą sylabę, jak w słynnym: 00:02:19.383 --> 00:02:22.875 "Być albo nie być". 00:02:23.825 --> 00:02:28.085 Ulubionym metrum Szekspira był pentametr jambiczny, 00:02:28.085 --> 00:02:31.292 w którym każdy wers składa się z pięciu dwusylabowych jambów, 00:02:31.292 --> 00:02:34.409 dających w sumie dziesięć sylab. 00:02:34.949 --> 00:02:38.357 Wiele słynnych wersów Szekspira powstało w tym metrum: 00:02:38.357 --> 00:02:42.597 "Mam cię porównać do letniego dnia?". 00:02:42.597 --> 00:02:46.965 "Wstań, uczciwe słońce, i zabij zazdrosny księżyc". 00:02:46.965 --> 00:02:51.406 Jamby przecinają granice słów i znaki interpunkcyjne. 00:02:51.406 --> 00:02:55.548 W metrum liczy brzmienie, a nie pisownia. 00:02:55.548 --> 00:02:58.369 Termin "pentametr jambiczny" może brzmi naukowo, 00:02:58.369 --> 00:03:01.422 ale łatwo można zapamiętać, co oznacza. 00:03:01.422 --> 00:03:05.089 Angielskie "iamb" wymawia się jak "I am" [jestem]. 00:03:05.669 --> 00:03:07.975 Możemy dopisać do tego resztę zdania, 00:03:07.975 --> 00:03:11.155 które w języku angielskim tworzy pentametr jambiczny. 00:03:11.155 --> 00:03:13.878 "Jestem piratem z drewnianą nogą". 00:03:15.308 --> 00:03:17.549 Pirat ten może poruszać się tylko jambami, 00:03:17.549 --> 00:03:20.676 jest żywym odzwierciedleniem ulubionego metrum Szekspira. 00:03:20.676 --> 00:03:23.818 Każde dziesięć kroków pirata tworzy pentametr jambiczny. 00:03:23.818 --> 00:03:27.764 Nasz pirat pomoże nam też zapamiętać, jak właściwie oznaczać pentametr. 00:03:27.764 --> 00:03:32.166 Wyobraźmy sobie ślady, jakie zostawia, spacerując po plaży bezludnej wyspy. 00:03:32.166 --> 00:03:37.088 Łuk dla sylaby nieakcentowanej i odcisk buta dla akcentowanej. 00:03:37.508 --> 00:03:41.653 "Miłość, podobno, muzyką się żywi, grajcie więc dalej!". 00:03:42.293 --> 00:03:44.572 Oczywiście większość sztuk Szekspira 00:03:44.572 --> 00:03:46.160 napisana jest prozą. 00:03:46.160 --> 00:03:48.166 Jednak czytając uważnie, zauważamy, 00:03:48.166 --> 00:03:50.160 że jego postacie mówią wierszem, 00:03:50.160 --> 00:03:53.312 a w szczególności pentametrem jambicznym, 00:03:53.312 --> 00:03:57.778 w podobnych chwilach, w których i my zwracamy się w życiu w stronę poezji. 00:03:57.778 --> 00:04:02.271 W momentach uniesień, zadumy i doniosłych chwilach. 00:04:03.081 --> 00:04:06.038 Czy to Hamlet snujący refleksje o swojej egzystencji, 00:04:06.038 --> 00:04:08.630 czy wyznający miłość Romeo. 00:04:08.630 --> 00:04:12.268 Wszyscy używają pentametru jambicznego, gdy mówią o uczuciach 00:04:12.268 --> 00:04:14.507 i swoim miejscu na świecie. 00:04:15.287 --> 00:04:17.531 Pozostaje tylko jedno pytanie. 00:04:18.411 --> 00:04:22.039 Dlaczego w takich scenach Szekspir wybierał pentametr jambiczny, 00:04:22.039 --> 00:04:26.169 a nie heksametr trochejowy czy tetrametr daktyliczny? 00:04:26.669 --> 00:04:30.138 Jego aktorom łatwo było zapamiętywać pentametr jambiczny 00:04:30.138 --> 00:04:31.795 a widzom ułatwiał odbiór, 00:04:31.795 --> 00:04:34.779 ponieważ pasuje naturalnie do języka angielskiego. 00:04:35.789 --> 00:04:38.131 Ale mógł istnieć też inny powód. 00:04:38.131 --> 00:04:40.774 Gdy następnym razem poczujesz silny napływ emocji, 00:04:40.774 --> 00:04:44.185 jak w sytuacjach, w których postacie Szekspira zaczynają mówić wierszem, 00:04:44.185 --> 00:04:46.500 przyłóż rękę do lewej piersi. 00:04:47.140 --> 00:04:48.601 Co czujesz? 00:04:48.601 --> 00:04:51.560 To twoje serce wybija jamby. 00:04:52.180 --> 00:04:56.182 Ta dam, ta dam, ta dam, ta dam, ta dam. 00:04:57.862 --> 00:05:02.133 Najbardziej poetyckie wersy Szekspira dotyczą nie tylko spraw serca. 00:05:02.148 --> 00:05:04.198 Dopasowują się też do jego rytmu.