< Return to Video

Hüceyrə nəzəriyyəsi| Hüceyrənin quruluşu | Biologiya | Khan Academy

  • 0:00 - 0:04
    Müasir insanlar hüceyrələrin mövcudluğunu
    və bütün canlıların hüceyrələrdən
  • 0:04 - 0:05
    təşkil olunması ideyasını qəbul
    etməyə meyllidirlər, biz, yəni
  • 0:07 - 0:11
    insanlar, canlı orqanizmlər çoxlu
    hüceyrələrdən təşkil olunmuşuq
  • 0:11 - 0:12
    və insan bədənində təqribən
    37 trilyon hüceyrə var!
  • 0:19 - 0:23
    Lakin əgər biz 400 il əvvələ
    1600-cü illərə qayıtsaydıq,
  • 0:23 - 0:25
    bu bizə o qədərdə aydın olmazdı.
  • 0:25 - 0:27
    Bunun səbəbi odur ki, insanlar
    birbaşa müşahidə aparmaq
  • 0:27 - 0:31
    üçün lazım olan ləvazimatlara
    sahib deyildilər. Onlar, hətta bu hüceyrələrin
  • 0:31 - 0:34
    mövcud olduğunu belə bilmirdilər. Onlar
    birhüceyrəli orqanizmlərin mövcudluğundan xəbərsiz idilər.
  • 0:35 - 0:37
    Lakin bunların hamısı Robert
    Hukla dəyişməyə başladı.
  • 0:39 - 0:44
    Robert Hukun primitiv mikroskopu
    təkmilləşdirmək şansı var idi
  • 0:44 - 0:45
    və şəkildə gördüyünüz
    onun düzəltdiyi mikroskopdur.
  • 0:45 - 0:47
    Diqqətlə baxsanız onun hal-hazırda
    istifadə olunan
  • 0:47 - 0:49
    mikroskoplara oxşadığını və nə
    qədər sadə olduğunu görə bilərsiniz.
  • 0:49 - 0:52
    Bu alətin böyüdücü linzaları
    var idi, eyni zamanda
  • 0:52 - 0:56
    işıq olaraq alovdan istifadə etmişdi və işıq kanaldan
  • 0:56 - 0:59
    keçərək müşahidə edilən
    obyektin üzərində əks olunurdu.
  • 0:59 - 1:04
    1665-ci ildə o, "Mikroqrafiyanı" nəşr edir.
  • 1:04 - 1:07
    Mən yəqin ki, onu düz tələffüz etmirəm.
  • 1:07 - 1:12
    Beləliklə, bu 1665-ci ildir,
    Robert Huk bunu nəşr edir və
  • 1:12 - 1:15
    kitabda, öz mikroskopu vasitəsilə
    etdiyi müşahidələrinin
  • 1:15 - 1:19
    təsvirini verir və şəkillərini çəkir.
  • 1:19 - 1:21
    Onun çoxlu heyrətamiz təsvirləri
    var idi, əslində o, bit və
  • 1:21 - 1:24
    birə kimi müşahidələrini təsvir edə
  • 1:24 - 1:27
    biləcək qədər yaxşı rəssam idi.
  • 1:27 - 1:31
    Lakin onun müşahidə edə biləcəyi
    canlılar təkcə bit və birə deyildi.
  • 1:31 - 1:37
    O həm də mantarlara baxmışdı, ya da
    sadəcə mantara baxmış və müşahidə apararkən "Hey bax,
  • 1:37 - 1:49
    burada kiçik kvadratlar var və onlar
    sanki bu mantarın bir növ əsas vahidləridir."
  • 1:49 - 1:56
    O deyir ki, "Bu mənə içində kahinlərin yaşadığı
    və vaxtlarını keçirdiyi hüceyrə adlanan kiçik otaqları xatırladır".
  • 1:56 - 1:58
    Ona görə də o, bunları
    hüceyrə adlandırır.
  • 1:58 - 2:00
    Və bu da terminin haradan
    gəldiyini izah edir.
  • 2:00 - 2:02
    O, bunları "Mikroqrafiya" kitabında
    hüceyrə adlandırır.
  • 2:03 - 2:04
    Bu hüceyrədir.
  • 2:04 - 2:07
    O, çox yaxşı rəssam idi və
    heyrətamiz rəsmlər çəkirdi.
  • 2:07 - 2:10
    "Mikroqrafiya" kitabında çoxlu təsvirlər
  • 2:10 - 2:14
    versə də, təəssüf ki, Robert Hukun
    günümüzə gəlib çıxmış şəkilləri yoxdur.
  • 2:14 - 2:17
    Bu inanılmaz hekayədir. Bir çox
    fərziyyələrə görə Robert Hukun
  • 2:17 - 2:23
    yeganə orijinal portreti İsaak Nyuton
    tərəfindən yandırılmışdır.
  • 2:23 - 2:26
    Bu gələcəkdə danışa bildiyimiz,
    mübahisəli başqa bir hekayədir.
  • 2:26 - 2:32
    Lakin Robert Hukun gördüyü - o buna "hüceyrə"
    demişdi -
  • 2:32 - 2:37
    onun baxdığı ölü toxuma idi, yəni o hüceyrə
    qalıqlarını müşahidə edirdi. Onun gördüyü əslində
  • 2:37 - 2:42
    hüceyrə qılafının qalıqları idi. O, birbaşa "canlı hüceyrəni" müşahidə etməyə qadir deyildi. O, "Hey, bu
  • 2:42 - 2:46
    bütün həyatın vahidləri ola bilər və hüceyrələr də özlüyündə çoxala bilər" deyə biləcək qədər məlumata sahib deyildi.
  • 2:46 - 2:53
    "Və bütün hüceyrələr digər hüceyrələrdən yaranır."
    Lakin biz tarixdə irəliləmədikcə bu inkişaf
  • 2:53 - 2:57
    etməyə başlamayacaqdı. Bir neçə il sonraya
    gedək və Antoni Van Levenhuka çataq.
  • 2:57 - 2:59
    Bilirəm, yəqin ki, bunu da
    düzgün tələffüz etmədim.
  • 3:00 - 3:04
    O, hollandiyalı idi və linza düzəldirdi.
    Hukun işlərindən ilhamlanaraq deyir ki,
  • 3:04 - 3:10
    "Mən linza düzəldə bilirəm, bəlkə bununla
    daha yaxşı mikroskop düzəldə və daha yaxşı müşahidələr apara bilərəm."
  • 3:10 - 3:13
    O, bunu edə bilərdi, eyni zamanda bunu edərək canlı hüceyrələri və canlı birhüceyrəli
  • 3:13 - 3:17
    orqanizmləri birbaşa müşahidə edə bilərdi.
  • 3:17 - 3:20
    Belə ki, o, birbaşa spermi müşahidə etmişdi.
  • 3:20 - 3:23
    O demişdi ki, "Bu şey sanki canlıdır!"
  • 3:23 - 3:31
    O, protozoaları birbaşa müşahidə edə bilmişdi - bunlar birhüceyrəli, eukariotlardır
  • 3:31 - 3:35
    onların hüceyrə divarı var və bu şeylər
    birhüceyrəli heyvanlara oxşayırlar.
  • 3:35 - 3:38
    O, onlara "animakul" adını vermişdi.
  • 3:41 - 3:47
    Deyirdi "Bax, sanki burda kiçik
    heyvanlar gəzirlər."
  • 3:47 - 3:51
    Deyir, ola bilsin ki, bu həyatın bir növ
    sadə formasıdır, ya da ən azından
  • 3:51 - 3:54
    deyir ki, bu qədər kiçik ölçülərdə
    belə, həyata rast gəlmək olar.
  • 3:55 - 4:03
    Lakin hüceyrə nəzəriyyəsinin tam, müasir forması gələcəyə doğru 100-150-il getmədikcə hələ üzə çıxmayacaq.
  • 4:03 - 4:05
    1800-ci illərin əvvəlinə çatdıq.
  • 4:06 - 4:14
    Deməli, biz sürətlə 1830-cu illərə getsək, ekranda Mattias Şleyden və Teodor Şvan adlı iki centlmenin şəklini görərik.
  • 4:14 - 4:16
    Bunlar "müasir hüceyrə nəzəriyyəsi"
    adlandırdığımız nəzəriyyənin
  • 4:16 - 4:19
    təməlini qoymağa başlayan insanlardırlar.
  • 4:19 - 4:22
    Belə ki, müasir hüceyrə nəzəriyyəsi.
  • 4:22 - 4:27
    Müşahidələrindən istifadə edərək
    belə bir nəticəyə gəlirlər ki,
  • 4:27 - 4:30
    "Bəlkə də, bütün həyat, bütün
    canlı orqanizmlər bir və ya
  • 4:30 - 4:42
    bir neçə hüceyrədən təşkil olunublar."
  • 4:42 - 4:46
    Hal-hazırda buna əminik,
    lakin keçmişdə bu aydın deyildi.
  • 4:46 - 4:52
    Bir və bir neçə hüceyrənin həyatın bir növ
    vahidi olmağı heç kimə aydın deyildi.
  • 4:52 - 4:54
    Əgər həyat bir və ya bir neçə
    hüceyrədən təşkil olunubsa,
  • 4:54 - 4:59
    o zaman biz hüceyrəyə həyatın
    əsas vahidi kimi baxa bilərik.
  • 4:59 - 5:07
    Hüceyrə həyatın əsas vahididir.
  • 5:07 - 5:10
    Həyatın ən kiçik vahidlərinin hüceyrələr, yəni
  • 5:10 - 5:15
    canlı hüceyrələr olduğunu demək çox güclü bir bəyanatdır.
  • 5:15 - 5:21
    Bu tamamlanmış hüceyrə nəzəriyyəsi deyildi və bu iki centlmenin hər ikisi hüceyrənin digər hüceyrələrdən yarandığını bilirdi.
  • 5:21 - 5:25
    Onlar hüceyrələrin çoxaldığını
    müşahidə etmişdilər, lakin bu hələ
  • 5:25 - 5:31
    də açıq sual olaraq qalırdı ki, "Bəlkə bəzi hüceyrələr başqa hüceyrələrdən yaranırlar? Digərləri isə spontan olaraq yaranırlar....
  • 5:31 - 5:37
    ....əgər doğru elementlər və mühit varsa, onlar necəsə yaradıla bilər. Ya da özləri heç bir şeydən yaranırlar."
  • 5:37 - 5:47
    Müasir hüceyrə nəzəriyyəsinin üçüncü prinsipi yaranana qədər, yəni 1800-ci illərin ortalarında müasir hüceyrə nəzəriyyəsinin üçüncü prinsipinin yaranmasına qədər bu heç kimə aydın deyildi.
  • 5:47 - 5:51
    Bu bütün hüceyrələrin digər
    hüceyrələrdən yaranması fikri idi.
  • 5:51 - 5:56
    Bütün hüceyrələr digər hüceyrələrdən
  • 5:56 - 6:00
    Bu fikrin həqiqi atası, bu fikri yaradan centlmen
  • 6:00 - 6:03
    budur, Robert Remak.
  • 6:03 - 6:09
    Bəzən bu prinsip buradakı
    Rudolf Virxovun adı altında hallanır,
  • 6:09 - 6:18
    lakin müəyyən olundu ki, o, Remakın
    tədqiqatını özününküləşdirib, belə ki,
  • 6:18 - 6:20
    bütün hüceyrələrin digər hüceyrələrdən
    yaranması prinsipi üçün qrant ona layiq olan Remaka verilməli idi.
  • 6:20 - 6:24
    Bir daha qeyd edək ki, o, " Ola bilsin ki, hüceyrələr digər hüceyrələrdən əmələ gəlir" deyən ilk insan
  • 6:24 - 6:32
    deyildi. Lakin o deyirdi ki, "Bu fundamental bir şeydir, onlar necəsə, yəni spontan olaraq meydana gəlmirlər, bütün hüceyrələr təxminən bu şəkildə yaranırlar".
  • 6:32 - 6:35
    İndi nə vaxtsa, hətta indiki dünyada belə, insanlar son olaraq
  • 6:35 - 6:37
    hüceyrələrin digər hüceyrələrdən yarandığını düşünürlər, lakin burada təbii
  • 6:37 - 6:43
    bir sual meydana çıxır "Bəs burada birinci hüceyrə və ya ilkin hüceyrə dəsti olmalıdırmı? ".
  • 6:43 - 6:47
    İnsanlar buna yüz faiz əmin deyillər, lakin biz yer
  • 6:47 - 6:53
    üzündəki həyatın təkamülünə baxsaq, ilk hüceyrənin
    3.5 milyard il əvvəl meydana çıxdığını görə bilərik.
  • 6:53 - 6:57
    Biz onların necə meydana çıxdığına yüz
    faiz əmin deyilik, lakin burada bəzi nəzəriyyələr var.
  • 6:58 - 7:01
    Məsələn, bizim fosfolipidlərə aid
    videomuz var, müəyyən olunmuşdur
  • 7:01 - 7:09
    ki, fosfolipidlər təbii olaraq ikiqat təbəqəni
    formalaşdırırlar. Onlar əslində
  • 7:10 - 7:16
    ikiqat fosfolipid təbəqəsinə malik dəyirmi
    membranı formalaşdırırlar.
  • 7:16 - 7:19
    Bu bizi bir növ başlanğıca aparır,
    deməli, onlar spontan olaraq formalaşa bilirlər.
  • 7:19 - 7:25
    Bəzi nəzəriyyələrə əsaslanaraq hüceyrələrin
    əcdadlarının mexanizmlərinə baxaq.
  • 7:25 - 7:29
    3.5 milyard il əvvələ getsək burada
    öz-özünü törədən RNT molekulu və ya necəsə
  • 7:29 - 7:35
    özünü törədə bilən zülallarla rastlaşa bilərik.
    Onlar
  • 7:35 - 7:40
    uzun müddət ərzində öz aralarında çoxalaraq, daha təkmil
    mexanizmə sahib olublar.
  • 7:40 - 7:45
    Ola bilər ki, həmin zülallar
    indiki müasir hüceyrələrlə
  • 7:45 - 7:50
    daha oxşar olublar, çoxalmaq və
    ətraf mühitdən kifayət qədər enerji
  • 7:50 - 7:54
    və qida almaq qabiliyyətinə malik olublar.
  • 7:54 - 8:01
    Nəhayət, müasir hüceyrənin formalaşması bu şəkildədir. Lakin bu heyrətamiz sual hələ də, araşdırma mövzusudur.
Title:
Hüceyrə nəzəriyyəsi| Hüceyrənin quruluşu | Biologiya | Khan Academy
Description:

Introduction to cell theory--the idea that 1) all living things are made of one or more cells, 2) cells are the basic unit of life and 3) all cells come from other cells. Explore the roles that Hooke, Leeuwenhoek and others played in developing cell theory.

Watch the next lesson: https://www.khanacademy.org/science/biology/structure-of-a-cell/prokaryotic-and-eukaryotic-cells/v/cell-size?utm_source=YT&utm_medium=Desc&utm_campaign=biology

Missed the previous lesson? https://www.khanacademy.org/science/biology/structure-of-a-cell/introduction-to-cells/v/scale-of-cells?utm_source=YT&utm_medium=Desc&utm_campaign=biology

Biology on Khan Academy: Life is beautiful! From atoms to cells, from genes to proteins, from populations to ecosystems, biology is the study of the fascinating and intricate systems that make life possible. Dive in to learn more about the many branches of biology and why they are exciting and important. Covers topics seen in a high school or first-year college biology course.

About Khan Academy: Khan Academy offers practice exercises, instructional videos, and a personalized learning dashboard that empower learners to study at their own pace in and outside of the classroom. We tackle math, science, computer programming, history, art history, economics, and more. Our math missions guide learners from kindergarten to calculus using state-of-the-art, adaptive technology that identifies strengths and learning gaps. We've also partnered with institutions like NASA, The Museum of Modern Art, The California Academy of Sciences, and MIT to offer specialized content.

For free. For everyone. Forever. #YouCanLearnAnything

Subscribe to Khan Academy's Biology channel: https://www.youtube.com/channel/UC82qE46vcTn7lP4tK_RHhdg?sub_confirmation=1
Subscribe to Khan Academy: https://www.youtube.com/subscription_center?add_user=khanacademy
more » « less
Video Language:
English
Team:
Khan Academy
Duration:
08:03

Azerbaijani subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.