0:00:00.000,0:00:03.960
Müasir insanlar hüceyrələrin mövcudluğunu[br]və bütün canlıların hüceyrələrdən

0:00:03.970,0:00:04.970
təşkil olunması ideyasını qəbul[br]etməyə meyllidirlər, biz, yəni

0:00:07.000,0:00:11.000
insanlar, canlı orqanizmlər çoxlu[br]hüceyrələrdən təşkil olunmuşuq

0:00:11.180,0:00:12.180
və insan bədənində təqribən[br]37 trilyon hüceyrə var!

0:00:19.440,0:00:23.200
Lakin əgər biz 400 il əvvələ[br]1600-cü illərə qayıtsaydıq,

0:00:23.260,0:00:25.000
bu bizə o qədərdə aydın olmazdı.

0:00:25.000,0:00:26.920
Bunun səbəbi odur ki, insanlar[br]birbaşa müşahidə aparmaq

0:00:26.920,0:00:30.960
üçün lazım olan ləvazimatlara[br]sahib deyildilər. Onlar, hətta bu hüceyrələrin

0:00:30.960,0:00:34.040
mövcud olduğunu belə bilmirdilər. Onlar[br]birhüceyrəli orqanizmlərin mövcudluğundan xəbərsiz idilər.

0:00:34.540,0:00:37.340
Lakin bunların hamısı Robert[br]Hukla dəyişməyə başladı.

0:00:38.920,0:00:43.500
Robert Hukun primitiv mikroskopu[br]təkmilləşdirmək şansı var idi

0:00:43.560,0:00:45.400
və şəkildə gördüyünüz[br]onun düzəltdiyi mikroskopdur.

0:00:45.400,0:00:46.980
Diqqətlə baxsanız onun hal-hazırda[br]istifadə olunan

0:00:47.000,0:00:48.720
mikroskoplara oxşadığını və nə[br]qədər sadə olduğunu görə bilərsiniz.

0:00:48.720,0:00:51.660
Bu alətin böyüdücü linzaları[br]var idi, eyni zamanda

0:00:51.660,0:00:56.280
işıq olaraq alovdan istifadə etmişdi və işıq kanaldan

0:00:56.280,0:00:59.420
keçərək müşahidə edilən[br]obyektin üzərində əks olunurdu.

0:00:59.420,0:01:03.840
1665-ci ildə o, "Mikroqrafiyanı" nəşr edir.

0:01:03.840,0:01:07.340
Mən yəqin ki, onu düz tələffüz etmirəm.

0:01:07.340,0:01:11.740
Beləliklə, bu 1665-ci ildir,[br]Robert Huk bunu nəşr edir və

0:01:11.780,0:01:14.760
kitabda, öz mikroskopu vasitəsilə[br]etdiyi müşahidələrinin

0:01:14.760,0:01:18.680
təsvirini verir və şəkillərini çəkir.

0:01:18.680,0:01:21.320
Onun çoxlu heyrətamiz təsvirləri[br]var idi, əslində o, bit və

0:01:21.320,0:01:23.720
birə kimi müşahidələrini təsvir edə

0:01:23.720,0:01:26.940
biləcək qədər yaxşı rəssam idi.

0:01:26.940,0:01:30.580
Lakin onun müşahidə edə biləcəyi[br]canlılar təkcə bit və birə deyildi.

0:01:30.580,0:01:36.880
O həm də mantarlara baxmışdı, ya da[br]sadəcə mantara baxmış və müşahidə apararkən "Hey bax,

0:01:36.880,0:01:49.160
burada kiçik kvadratlar var və onlar[br]sanki bu mantarın bir növ əsas vahidləridir."

0:01:49.160,0:01:56.160
O deyir ki, "Bu mənə içində kahinlərin yaşadığı[br]və vaxtlarını keçirdiyi hüceyrə adlanan kiçik otaqları xatırladır".

0:01:56.160,0:01:58.040
Ona görə də o, bunları[br]hüceyrə adlandırır.

0:01:58.040,0:02:00.220
Və bu da terminin haradan[br]gəldiyini izah edir.

0:02:00.280,0:02:02.060
O, bunları "Mikroqrafiya" kitabında[br]hüceyrə adlandırır.

0:02:03.100,0:02:04.020
Bu hüceyrədir.

0:02:04.020,0:02:07.140
O, çox yaxşı rəssam idi və[br]heyrətamiz rəsmlər çəkirdi.

0:02:07.140,0:02:09.780
"Mikroqrafiya" kitabında çoxlu təsvirlər

0:02:09.780,0:02:13.580
versə də, təəssüf ki, Robert Hukun[br]günümüzə gəlib çıxmış şəkilləri yoxdur.

0:02:13.580,0:02:16.880
Bu inanılmaz hekayədir. Bir çox[br]fərziyyələrə görə Robert Hukun

0:02:17.080,0:02:22.920
yeganə orijinal portreti İsaak Nyuton[br]tərəfindən yandırılmışdır.

0:02:22.920,0:02:26.320
Bu gələcəkdə danışa bildiyimiz,[br]mübahisəli başqa bir hekayədir.

0:02:26.320,0:02:31.800
Lakin Robert Hukun gördüyü - o buna "hüceyrə"[br]demişdi -

0:02:31.800,0:02:37.040
onun baxdığı ölü toxuma idi, yəni o hüceyrə[br]qalıqlarını müşahidə edirdi. Onun gördüyü əslində

0:02:37.040,0:02:41.920
hüceyrə qılafının qalıqları idi. O, birbaşa "canlı hüceyrəni" müşahidə etməyə qadir deyildi. O, "Hey, bu

0:02:41.920,0:02:46.140
bütün həyatın vahidləri ola bilər və hüceyrələr də özlüyündə çoxala bilər" deyə biləcək qədər məlumata sahib deyildi.

0:02:46.140,0:02:52.520
"Və bütün hüceyrələr digər hüceyrələrdən yaranır."[br]Lakin biz tarixdə irəliləmədikcə bu inkişaf

0:02:52.620,0:02:57.320
etməyə başlamayacaqdı. Bir neçə il sonraya[br]gedək və Antoni Van Levenhuka çataq.

0:02:57.320,0:02:59.320
Bilirəm, yəqin ki, bunu da[br]düzgün tələffüz etmədim.

0:03:00.280,0:03:03.640
O, hollandiyalı idi və linza düzəldirdi.[br]Hukun işlərindən ilhamlanaraq deyir ki,

0:03:03.640,0:03:09.940
"Mən linza düzəldə bilirəm, bəlkə bununla[br]daha yaxşı mikroskop düzəldə və daha yaxşı müşahidələr apara bilərəm."

0:03:10.120,0:03:13.240
O, bunu edə bilərdi, eyni zamanda bunu edərək canlı hüceyrələri və canlı birhüceyrəli

0:03:13.240,0:03:17.040
orqanizmləri birbaşa müşahidə edə bilərdi.

0:03:17.040,0:03:19.920
Belə ki, o, birbaşa spermi müşahidə etmişdi.

0:03:19.920,0:03:23.340
O demişdi ki, "Bu şey sanki canlıdır!"

0:03:23.340,0:03:30.960
O, protozoaları birbaşa müşahidə edə bilmişdi - bunlar birhüceyrəli, eukariotlardır

0:03:31.060,0:03:34.780
onların hüceyrə divarı var və bu şeylər[br]birhüceyrəli heyvanlara oxşayırlar.

0:03:34.780,0:03:37.780
O, onlara "animakul" adını vermişdi.

0:03:41.320,0:03:47.240
Deyirdi "Bax, sanki burda kiçik[br]heyvanlar gəzirlər."

0:03:47.300,0:03:51.060
Deyir, ola bilsin ki, bu həyatın bir növ[br]sadə formasıdır, ya da ən azından

0:03:51.060,0:03:54.300
deyir ki, bu qədər kiçik ölçülərdə[br]belə, həyata rast gəlmək olar.

0:03:55.140,0:04:03.040
Lakin hüceyrə nəzəriyyəsinin tam, müasir forması gələcəyə doğru 100-150-il getmədikcə hələ üzə çıxmayacaq.

0:04:03.140,0:04:05.480
1800-ci illərin əvvəlinə çatdıq.

0:04:05.840,0:04:13.620
Deməli, biz sürətlə 1830-cu illərə getsək, ekranda Mattias Şleyden və Teodor Şvan adlı iki centlmenin şəklini görərik.

0:04:13.620,0:04:16.360
Bunlar "müasir hüceyrə nəzəriyyəsi"[br]adlandırdığımız nəzəriyyənin

0:04:16.360,0:04:19.240
təməlini qoymağa başlayan insanlardırlar.

0:04:19.240,0:04:22.320
Belə ki, müasir hüceyrə nəzəriyyəsi.

0:04:22.320,0:04:26.720
Müşahidələrindən istifadə edərək[br]belə bir nəticəyə gəlirlər ki,

0:04:26.720,0:04:30.480
"Bəlkə də, bütün həyat, bütün[br]canlı orqanizmlər bir və ya

0:04:30.480,0:04:42.360
bir neçə hüceyrədən təşkil olunublar."

0:04:42.360,0:04:45.660
Hal-hazırda buna əminik,[br]lakin keçmişdə bu aydın deyildi.

0:04:45.660,0:04:51.600
Bir və bir neçə hüceyrənin həyatın bir növ[br]vahidi olmağı heç kimə aydın deyildi.

0:04:51.600,0:04:54.100
Əgər həyat bir və ya bir neçə[br]hüceyrədən təşkil olunubsa,

0:04:54.100,0:04:58.740
o zaman biz hüceyrəyə həyatın[br]əsas vahidi kimi baxa bilərik.

0:04:58.740,0:05:07.480
Hüceyrə həyatın əsas vahididir.

0:05:07.480,0:05:09.680
Həyatın ən kiçik vahidlərinin hüceyrələr, yəni

0:05:09.680,0:05:14.820
canlı hüceyrələr olduğunu demək çox güclü bir bəyanatdır.

0:05:15.240,0:05:20.840
Bu tamamlanmış hüceyrə nəzəriyyəsi deyildi və bu iki centlmenin hər ikisi hüceyrənin digər hüceyrələrdən yarandığını bilirdi.

0:05:20.900,0:05:25.320
Onlar hüceyrələrin çoxaldığını[br]müşahidə etmişdilər, lakin bu hələ

0:05:25.320,0:05:30.820
də açıq sual olaraq qalırdı ki, "Bəlkə bəzi hüceyrələr başqa hüceyrələrdən yaranırlar? Digərləri isə spontan olaraq yaranırlar....

0:05:30.820,0:05:36.700
....əgər doğru elementlər və mühit varsa, onlar necəsə yaradıla bilər. Ya da özləri heç bir şeydən yaranırlar."

0:05:36.780,0:05:46.580
Müasir hüceyrə nəzəriyyəsinin üçüncü prinsipi yaranana qədər, yəni 1800-ci illərin ortalarında müasir hüceyrə nəzəriyyəsinin üçüncü prinsipinin yaranmasına qədər bu heç kimə aydın deyildi.

0:05:46.580,0:05:51.300
Bu bütün hüceyrələrin digər[br]hüceyrələrdən yaranması fikri idi.

0:05:51.300,0:05:56.340
Bütün hüceyrələr digər hüceyrələrdən

0:05:56.340,0:05:59.960
Bu fikrin həqiqi atası, bu fikri yaradan centlmen

0:05:59.960,0:06:02.800
budur, Robert Remak.

0:06:02.800,0:06:09.200
Bəzən bu prinsip buradakı[br]Rudolf Virxovun adı altında hallanır,

0:06:09.380,0:06:17.840
lakin müəyyən olundu ki, o, Remakın[br]tədqiqatını özününküləşdirib, belə ki,

0:06:17.840,0:06:20.060
bütün hüceyrələrin digər hüceyrələrdən[br]yaranması prinsipi üçün qrant ona layiq olan Remaka verilməli idi.

0:06:20.060,0:06:23.980
Bir daha qeyd edək ki, o, " Ola bilsin ki, hüceyrələr digər hüceyrələrdən əmələ gəlir" deyən ilk insan

0:06:23.980,0:06:31.560
deyildi. Lakin o deyirdi ki, "Bu fundamental bir şeydir, onlar necəsə, yəni spontan olaraq meydana gəlmirlər, bütün hüceyrələr təxminən bu şəkildə yaranırlar".

0:06:31.560,0:06:34.780
İndi nə vaxtsa, hətta indiki dünyada belə, insanlar son olaraq

0:06:34.780,0:06:37.020
hüceyrələrin digər hüceyrələrdən yarandığını düşünürlər, lakin burada təbii

0:06:37.020,0:06:42.740
bir sual meydana çıxır "Bəs burada birinci hüceyrə və ya ilkin hüceyrə dəsti olmalıdırmı? ".

0:06:43.100,0:06:47.100
İnsanlar buna yüz faiz əmin deyillər, lakin biz yer

0:06:47.100,0:06:53.320
üzündəki həyatın təkamülünə baxsaq, ilk hüceyrənin[br]3.5 milyard il əvvəl meydana çıxdığını görə bilərik.

0:06:53.320,0:06:57.480
Biz onların necə meydana çıxdığına yüz[br]faiz əmin deyilik, lakin burada bəzi nəzəriyyələr var.

0:06:57.560,0:07:00.600
Məsələn, bizim fosfolipidlərə aid[br]videomuz var, müəyyən olunmuşdur

0:07:00.740,0:07:09.460
ki, fosfolipidlər təbii olaraq ikiqat təbəqəni[br]formalaşdırırlar. Onlar əslində

0:07:10.040,0:07:15.500
ikiqat fosfolipid təbəqəsinə malik dəyirmi[br]membranı formalaşdırırlar.

0:07:15.500,0:07:19.320
Bu bizi bir növ başlanğıca aparır,[br]deməli, onlar spontan olaraq formalaşa bilirlər.

0:07:19.320,0:07:24.700
Bəzi nəzəriyyələrə əsaslanaraq hüceyrələrin[br]əcdadlarının mexanizmlərinə baxaq.

0:07:24.700,0:07:28.520
3.5 milyard il əvvələ getsək burada[br]öz-özünü törədən RNT molekulu və ya necəsə

0:07:28.520,0:07:34.840
özünü törədə bilən zülallarla rastlaşa bilərik.[br]Onlar

0:07:34.840,0:07:39.820
uzun müddət ərzində öz aralarında çoxalaraq, daha təkmil[br]mexanizmə sahib olublar.

0:07:39.880,0:07:44.820
Ola bilər ki, həmin zülallar[br]indiki müasir hüceyrələrlə

0:07:44.960,0:07:50.500
daha oxşar olublar, çoxalmaq və[br]ətraf mühitdən kifayət qədər enerji

0:07:50.500,0:07:54.340
və qida almaq qabiliyyətinə malik olublar.

0:07:54.340,0:08:00.540
Nəhayət, müasir hüceyrənin formalaşması bu şəkildədir. Lakin bu heyrətamiz sual hələ də, araşdırma mövzusudur.