1
00:00:00,000 --> 00:00:03,960
Müasir insanlar hüceyrələrin mövcudluğunu
və bütün canlıların hüceyrələrdən

2
00:00:03,970 --> 00:00:04,970
təşkil olunması ideyasını qəbul
etməyə meyllidirlər, biz, yəni

3
00:00:07,000 --> 00:00:11,000
insanlar, canlı orqanizmlər çoxlu
hüceyrələrdən təşkil olunmuşuq

4
00:00:11,180 --> 00:00:12,180
və insan bədənində təqribən
37 trilyon hüceyrə var!

5
00:00:19,440 --> 00:00:23,200
Lakin əgər biz 400 il əvvələ
1600-cü illərə qayıtsaydıq,

6
00:00:23,260 --> 00:00:25,000
bu bizə o qədərdə aydın olmazdı.

7
00:00:25,000 --> 00:00:26,920
Bunun səbəbi odur ki, insanlar
birbaşa müşahidə aparmaq

8
00:00:26,920 --> 00:00:30,960
üçün lazım olan ləvazimatlara
sahib deyildilər. Onlar, hətta bu hüceyrələrin

9
00:00:30,960 --> 00:00:34,040
mövcud olduğunu belə bilmirdilər. Onlar
birhüceyrəli orqanizmlərin mövcudluğundan xəbərsiz idilər.

10
00:00:34,540 --> 00:00:37,340
Lakin bunların hamısı Robert
Hukla dəyişməyə başladı.

11
00:00:38,920 --> 00:00:43,500
Robert Hukun primitiv mikroskopu
təkmilləşdirmək şansı var idi

12
00:00:43,560 --> 00:00:45,400
və şəkildə gördüyünüz
onun düzəltdiyi mikroskopdur.

13
00:00:45,400 --> 00:00:46,980
Diqqətlə baxsanız onun hal-hazırda
istifadə olunan

14
00:00:47,000 --> 00:00:48,720
mikroskoplara oxşadığını və nə
qədər sadə olduğunu görə bilərsiniz.

15
00:00:48,720 --> 00:00:51,660
Bu alətin böyüdücü linzaları
var idi, eyni zamanda

16
00:00:51,660 --> 00:00:56,280
işıq olaraq alovdan istifadə etmişdi və işıq kanaldan

17
00:00:56,280 --> 00:00:59,420
keçərək müşahidə edilən
obyektin üzərində əks olunurdu.

18
00:00:59,420 --> 00:01:03,840
1665-ci ildə o, "Mikroqrafiyanı" nəşr edir.

19
00:01:03,840 --> 00:01:07,340
Mən yəqin ki, onu düz tələffüz etmirəm.

20
00:01:07,340 --> 00:01:11,740
Beləliklə, bu 1665-ci ildir,
Robert Huk bunu nəşr edir və

21
00:01:11,780 --> 00:01:14,760
kitabda, öz mikroskopu vasitəsilə
etdiyi müşahidələrinin

22
00:01:14,760 --> 00:01:18,680
təsvirini verir və şəkillərini çəkir.

23
00:01:18,680 --> 00:01:21,320
Onun çoxlu heyrətamiz təsvirləri
var idi, əslində o, bit və

24
00:01:21,320 --> 00:01:23,720
birə kimi müşahidələrini təsvir edə

25
00:01:23,720 --> 00:01:26,940
biləcək qədər yaxşı rəssam idi.

26
00:01:26,940 --> 00:01:30,580
Lakin onun müşahidə edə biləcəyi
canlılar təkcə bit və birə deyildi.

27
00:01:30,580 --> 00:01:36,880
O həm də mantarlara baxmışdı, ya da
sadəcə mantara baxmış və müşahidə apararkən "Hey bax,

28
00:01:36,880 --> 00:01:49,160
burada kiçik kvadratlar var və onlar
sanki bu mantarın bir növ əsas vahidləridir."

29
00:01:49,160 --> 00:01:56,160
O deyir ki, "Bu mənə içində kahinlərin yaşadığı
və vaxtlarını keçirdiyi hüceyrə adlanan kiçik otaqları xatırladır".

30
00:01:56,160 --> 00:01:58,040
Ona görə də o, bunları
hüceyrə adlandırır.

31
00:01:58,040 --> 00:02:00,220
Və bu da terminin haradan
gəldiyini izah edir.

32
00:02:00,280 --> 00:02:02,060
O, bunları "Mikroqrafiya" kitabında
hüceyrə adlandırır.

33
00:02:03,100 --> 00:02:04,020
Bu hüceyrədir.

34
00:02:04,020 --> 00:02:07,140
O, çox yaxşı rəssam idi və
heyrətamiz rəsmlər çəkirdi.

35
00:02:07,140 --> 00:02:09,780
"Mikroqrafiya" kitabında çoxlu təsvirlər

36
00:02:09,780 --> 00:02:13,580
versə də, təəssüf ki, Robert Hukun
günümüzə gəlib çıxmış şəkilləri yoxdur.

37
00:02:13,580 --> 00:02:16,880
Bu inanılmaz hekayədir. Bir çox
fərziyyələrə görə Robert Hukun

38
00:02:17,080 --> 00:02:22,920
yeganə orijinal portreti İsaak Nyuton
tərəfindən yandırılmışdır.

39
00:02:22,920 --> 00:02:26,320
Bu gələcəkdə danışa bildiyimiz,
mübahisəli başqa bir hekayədir.

40
00:02:26,320 --> 00:02:31,800
Lakin Robert Hukun gördüyü - o buna "hüceyrə"
demişdi -

41
00:02:31,800 --> 00:02:37,040
onun baxdığı ölü toxuma idi, yəni o hüceyrə
qalıqlarını müşahidə edirdi. Onun gördüyü əslində

42
00:02:37,040 --> 00:02:41,920
hüceyrə qılafının qalıqları idi. O, birbaşa "canlı hüceyrəni" müşahidə etməyə qadir deyildi. O, "Hey, bu

43
00:02:41,920 --> 00:02:46,140
bütün həyatın vahidləri ola bilər və hüceyrələr də özlüyündə çoxala bilər" deyə biləcək qədər məlumata sahib deyildi.

44
00:02:46,140 --> 00:02:52,520
"Və bütün hüceyrələr digər hüceyrələrdən yaranır."
Lakin biz tarixdə irəliləmədikcə bu inkişaf

45
00:02:52,620 --> 00:02:57,320
etməyə başlamayacaqdı. Bir neçə il sonraya
gedək və Antoni Van Levenhuka çataq.

46
00:02:57,320 --> 00:02:59,320
Bilirəm, yəqin ki, bunu da
düzgün tələffüz etmədim.

47
00:03:00,280 --> 00:03:03,640
O, hollandiyalı idi və linza düzəldirdi.
Hukun işlərindən ilhamlanaraq deyir ki,

48
00:03:03,640 --> 00:03:09,940
"Mən linza düzəldə bilirəm, bəlkə bununla
daha yaxşı mikroskop düzəldə və daha yaxşı müşahidələr apara bilərəm."

49
00:03:10,120 --> 00:03:13,240
O, bunu edə bilərdi, eyni zamanda bunu edərək canlı hüceyrələri və canlı birhüceyrəli

50
00:03:13,240 --> 00:03:17,040
orqanizmləri birbaşa müşahidə edə bilərdi.

51
00:03:17,040 --> 00:03:19,920
Belə ki, o, birbaşa spermi müşahidə etmişdi.

52
00:03:19,920 --> 00:03:23,340
O demişdi ki, "Bu şey sanki canlıdır!"

53
00:03:23,340 --> 00:03:30,960
O, protozoaları birbaşa müşahidə edə bilmişdi - bunlar birhüceyrəli, eukariotlardır

54
00:03:31,060 --> 00:03:34,780
onların hüceyrə divarı var və bu şeylər
birhüceyrəli heyvanlara oxşayırlar.

55
00:03:34,780 --> 00:03:37,780
O, onlara "animakul" adını vermişdi.

56
00:03:41,320 --> 00:03:47,240
Deyirdi "Bax, sanki burda kiçik
heyvanlar gəzirlər."

57
00:03:47,300 --> 00:03:51,060
Deyir, ola bilsin ki, bu həyatın bir növ
sadə formasıdır, ya da ən azından

58
00:03:51,060 --> 00:03:54,300
deyir ki, bu qədər kiçik ölçülərdə
belə, həyata rast gəlmək olar.

59
00:03:55,140 --> 00:04:03,040
Lakin hüceyrə nəzəriyyəsinin tam, müasir forması gələcəyə doğru 100-150-il getmədikcə hələ üzə çıxmayacaq.

60
00:04:03,140 --> 00:04:05,480
1800-ci illərin əvvəlinə çatdıq.

61
00:04:05,840 --> 00:04:13,620
Deməli, biz sürətlə 1830-cu illərə getsək, ekranda Mattias Şleyden və Teodor Şvan adlı iki centlmenin şəklini görərik.

62
00:04:13,620 --> 00:04:16,360
Bunlar "müasir hüceyrə nəzəriyyəsi"
adlandırdığımız nəzəriyyənin

63
00:04:16,360 --> 00:04:19,240
təməlini qoymağa başlayan insanlardırlar.

64
00:04:19,240 --> 00:04:22,320
Belə ki, müasir hüceyrə nəzəriyyəsi.

65
00:04:22,320 --> 00:04:26,720
Müşahidələrindən istifadə edərək
belə bir nəticəyə gəlirlər ki,

66
00:04:26,720 --> 00:04:30,480
"Bəlkə də, bütün həyat, bütün
canlı orqanizmlər bir və ya

67
00:04:30,480 --> 00:04:42,360
bir neçə hüceyrədən təşkil olunublar."

68
00:04:42,360 --> 00:04:45,660
Hal-hazırda buna əminik,
lakin keçmişdə bu aydın deyildi.

69
00:04:45,660 --> 00:04:51,600
Bir və bir neçə hüceyrənin həyatın bir növ
vahidi olmağı heç kimə aydın deyildi.

70
00:04:51,600 --> 00:04:54,100
Əgər həyat bir və ya bir neçə
hüceyrədən təşkil olunubsa,

71
00:04:54,100 --> 00:04:58,740
o zaman biz hüceyrəyə həyatın
əsas vahidi kimi baxa bilərik.

72
00:04:58,740 --> 00:05:07,480
Hüceyrə həyatın əsas vahididir.

73
00:05:07,480 --> 00:05:09,680
Həyatın ən kiçik vahidlərinin hüceyrələr, yəni

74
00:05:09,680 --> 00:05:14,820
canlı hüceyrələr olduğunu demək çox güclü bir bəyanatdır.

75
00:05:15,240 --> 00:05:20,840
Bu tamamlanmış hüceyrə nəzəriyyəsi deyildi və bu iki centlmenin hər ikisi hüceyrənin digər hüceyrələrdən yarandığını bilirdi.

76
00:05:20,900 --> 00:05:25,320
Onlar hüceyrələrin çoxaldığını
müşahidə etmişdilər, lakin bu hələ

77
00:05:25,320 --> 00:05:30,820
də açıq sual olaraq qalırdı ki, "Bəlkə bəzi hüceyrələr başqa hüceyrələrdən yaranırlar? Digərləri isə spontan olaraq yaranırlar....

78
00:05:30,820 --> 00:05:36,700
....əgər doğru elementlər və mühit varsa, onlar necəsə yaradıla bilər. Ya da özləri heç bir şeydən yaranırlar."

79
00:05:36,780 --> 00:05:46,580
Müasir hüceyrə nəzəriyyəsinin üçüncü prinsipi yaranana qədər, yəni 1800-ci illərin ortalarında müasir hüceyrə nəzəriyyəsinin üçüncü prinsipinin yaranmasına qədər bu heç kimə aydın deyildi.

80
00:05:46,580 --> 00:05:51,300
Bu bütün hüceyrələrin digər
hüceyrələrdən yaranması fikri idi.

81
00:05:51,300 --> 00:05:56,340
Bütün hüceyrələr digər hüceyrələrdən

82
00:05:56,340 --> 00:05:59,960
Bu fikrin həqiqi atası, bu fikri yaradan centlmen

83
00:05:59,960 --> 00:06:02,800
budur, Robert Remak.

84
00:06:02,800 --> 00:06:09,200
Bəzən bu prinsip buradakı
Rudolf Virxovun adı altında hallanır,

85
00:06:09,380 --> 00:06:17,840
lakin müəyyən olundu ki, o, Remakın
tədqiqatını özününküləşdirib, belə ki,

86
00:06:17,840 --> 00:06:20,060
bütün hüceyrələrin digər hüceyrələrdən
yaranması prinsipi üçün qrant ona layiq olan Remaka verilməli idi.

87
00:06:20,060 --> 00:06:23,980
Bir daha qeyd edək ki, o, " Ola bilsin ki, hüceyrələr digər hüceyrələrdən əmələ gəlir" deyən ilk insan

88
00:06:23,980 --> 00:06:31,560
deyildi. Lakin o deyirdi ki, "Bu fundamental bir şeydir, onlar necəsə, yəni spontan olaraq meydana gəlmirlər, bütün hüceyrələr təxminən bu şəkildə yaranırlar".

89
00:06:31,560 --> 00:06:34,780
İndi nə vaxtsa, hətta indiki dünyada belə, insanlar son olaraq

90
00:06:34,780 --> 00:06:37,020
hüceyrələrin digər hüceyrələrdən yarandığını düşünürlər, lakin burada təbii

91
00:06:37,020 --> 00:06:42,740
bir sual meydana çıxır "Bəs burada birinci hüceyrə və ya ilkin hüceyrə dəsti olmalıdırmı? ".

92
00:06:43,100 --> 00:06:47,100
İnsanlar buna yüz faiz əmin deyillər, lakin biz yer

93
00:06:47,100 --> 00:06:53,320
üzündəki həyatın təkamülünə baxsaq, ilk hüceyrənin
3.5 milyard il əvvəl meydana çıxdığını görə bilərik.

94
00:06:53,320 --> 00:06:57,480
Biz onların necə meydana çıxdığına yüz
faiz əmin deyilik, lakin burada bəzi nəzəriyyələr var.

95
00:06:57,560 --> 00:07:00,600
Məsələn, bizim fosfolipidlərə aid
videomuz var, müəyyən olunmuşdur

96
00:07:00,740 --> 00:07:09,460
ki, fosfolipidlər təbii olaraq ikiqat təbəqəni
formalaşdırırlar. Onlar əslində

97
00:07:10,040 --> 00:07:15,500
ikiqat fosfolipid təbəqəsinə malik dəyirmi
membranı formalaşdırırlar.

98
00:07:15,500 --> 00:07:19,320
Bu bizi bir növ başlanğıca aparır,
deməli, onlar spontan olaraq formalaşa bilirlər.

99
00:07:19,320 --> 00:07:24,700
Bəzi nəzəriyyələrə əsaslanaraq hüceyrələrin
əcdadlarının mexanizmlərinə baxaq.

100
00:07:24,700 --> 00:07:28,520
3.5 milyard il əvvələ getsək burada
öz-özünü törədən RNT molekulu və ya necəsə

101
00:07:28,520 --> 00:07:34,840
özünü törədə bilən zülallarla rastlaşa bilərik.
Onlar

102
00:07:34,840 --> 00:07:39,820
uzun müddət ərzində öz aralarında çoxalaraq, daha təkmil
mexanizmə sahib olublar.

103
00:07:39,880 --> 00:07:44,820
Ola bilər ki, həmin zülallar
indiki müasir hüceyrələrlə

104
00:07:44,960 --> 00:07:50,500
daha oxşar olublar, çoxalmaq və
ətraf mühitdən kifayət qədər enerji

105
00:07:50,500 --> 00:07:54,340
və qida almaq qabiliyyətinə malik olublar.

106
00:07:54,340 --> 00:08:00,540
Nəhayət, müasir hüceyrənin formalaşması bu şəkildədir. Lakin bu heyrətamiz sual hələ də, araşdırma mövzusudur.