Salı ne renk? Sinezteziyi keşfetme - Richard E. Cytowic

Dersin tamamı için: http://ed.ted.com/lessons/what-color-is-tuesday-exploring-synesthesia-richard-e-cytowic

Sineztezi nasıl bir deneyimdir -- iki veya daha fazla duyu birleştiren nörolojik bir özellik? Sineztezikler, 9 rakamına tat verebilir ya da haftanın her günü için bir renk ekleyebilir. Richard E. Cytowic karışmış duyuların büyüleyici dünyasını ve neden hepimizin sinestezinin sadece bir dokunuşuna sahip olabileceğimizi anlatıyor.

Richard E. Cytowic tarafından verilen dersin animasyonları TED-Ed tarafından yapılmıştır.

Siyah renkli basılmış olsa dahi

rakamlar ve harfleri renkli görebildiğiniz

bir dünya hayal edin.

Müziğin ya da seslerin

renkli hareketli şekilleri,

içinde kelimelerin ve isimlerin
alışık olmayan tadlarıyla

ağzını doldurduğunu.

Hapishane soğuk, sert pastırma tadında

Derek ise kulak kiri gibi.

Nörolojik fenomen, Sineztezi'ye

hoş geldiniz.

Sineztezi, nüfusun %4'ünde iki
ya da daha fazla duyuyu eşleştirir.

Bir sineztezik sadece sesimi duymaz,

aynı zamanda görür de,

tadını bilir

ya da fiziksel bir dokunuş gibi hisseder.

Duyusuzluk anlamına gelen anestezi ile

aynı kökleri paylaştığından,

sineztezi bir araya gelmiş
duyular demektir.

Renkli duyu gibi bir türüne sahip olmak,

%50 ihtimalle ikinci bir şans türü verir,

hatta üçüncü

ya da dördüncü tür.

Aramızda 90 kişiden biri
grafem deneyimlidir,

dilin yazılı elemanları,

harfler,

rakamlar

ve imla işaretleri gibi

renkle doludur.

Hatta bazılarının cinsiyeti
ya da kişiliği vardır.

Gail için 3, atletik ve sporcudur,

9, gösterişli, seçkin bir genç kız.

Tersine, dilin sesli birimleri

ya da ses birimleri,

sentetik tatları tetikler.

James için kolej, sosis tadındadır,

"-ej" ile biten mesaj

ve benzer kelimelerde olduğu gibi.

Sineztezi bir bozukluktan ziyade,

gözlerin mavi olması gibi
kişisel bir özelliktir,

çünkü yanlış olan bir şey yoktur.

Aslında, tüm ekstra kancalar

üstün anılarla sinezteziyi bahşeder.

Örneğin, bir kız uzun zaman önce
gördüğü biriyle karşılaşır

"Hadi bakalım, kızın yeşil bir adı vardı.

D'li isimler yeşildir:

Debra,

Darby,

Dorothy,

Denise.

Evet! Onun adı Denise!"

Çocuklukta bir kez kurulan eşleşmeler

hayat boyunca sabit kalır.

Sinteztezikler, beyin
sinirlerinin bağlantılarında,

biyolojik bir eğilimi miras almışlardır.

Fakat sonra kültürel eserler,

takvimler,

yemek adları

ve abc gibi şeylere

maruz kalmaları gerekmiştir.

İnanılmaz olan, birinin DNA dizisindeki

tek bir nükleotid değişikliğinin
algıyı değiştirmesidir.

Bu sayede, sineztezi iki insanın,

nasıl aynı şeyi farklı gördüğüne
ilişkin öznel farklılıkları anlamamızda

bize bir yol gösterir.

Sean'e bakalım, o mavi tadındaki
yiyecekleri tercih eder,

süt, portakal ve ıspanak gibi.

Gen, onun ön lobundaki tad alma alanıyla

daha gerideki renk alanı arasındaki

normalde oluşan bağlantıları arttırır.

Ama başka birinde bu genin duyusuz

alanlarda harekete geçtiğini düşünün.

O zaman görünüşte ilgisiz şeyler arasında

bağlantı kurabilme yeteneğiniz olurdu,

ki bu da metafor'un tanımıdır:

Benzemeyen şeyler arasındaki
benzerlikleri görmek.

Bekleneceği gibi sinestezi
metaforlar yaratma konusunda

uzmanlaşmış sanatçılar
arasında daha yaygındır,

örneğin romancı Vladimir Nabokov,

ressam David Hockney

ve besteci Billy Joel

ve Lady Gaga gibi.

Fakat neden geri kalanımız
sinestezik olmayan

"keskin peynir" veya "tatlı insan"

benzeri metaforları anlıyoruz?

Öyle ki görüntü,

ses

ve hareketin bile

birbiriyle o kadar yakından eşleşmesi,

kuklaların konuştuğuna dair

kötü vantrilogların
bile bizi ikna etmesi

o kadar sık karşımıza çıkıyor.

Filmler, benzer şekilde
bizi ikna edebilir,

seslerin çevredeki hoparlörler yerine

aktörlerin ağızlarından çıktığı gibi.

Yani içsel olarak hepimiz sinezteziğiz,

her zaman olmakta olan dışsal algılama

eşlemelerinden bihaberiz.

Beyindeki yan sesler kuraldır,

istisna değil.

Bu da kulağıma tatlı
bir anlaşma gibi geliyor.