WEBVTT

00:00:14.504 --> 00:00:15.987
Siyah renkli basılmış olsa dahi

00:00:15.987 --> 00:00:18.072
rakamlar ve harfleri renkli görebildiğiniz 


00:00:18.072 --> 00:00:19.750
bir dünya hayal edin.

00:00:19.750 --> 00:00:21.763
Müziğin ya da seslerin

00:00:21.763 --> 00:00:23.652
renkli hareketli şekilleri,

00:00:23.652 --> 00:00:25.858
içinde kelimelerin ve isimlerin
alışık olmayan tadlarıyla

00:00:25.858 --> 00:00:27.592
ağzını doldurduğunu.

00:00:27.592 --> 00:00:30.437
Hapishane soğuk, sert pastırma tadında

00:00:30.437 --> 00:00:33.123
Derek ise kulak kiri gibi.

00:00:34.091 --> 00:00:35.807
Nörolojik fenomen, Sineztezi'ye

00:00:35.807 --> 00:00:37.072
hoş geldiniz.

00:00:37.072 --> 00:00:41.032
Sineztezi, nüfusun %4'ünde iki 
ya da daha fazla duyuyu eşleştirir.

00:00:41.032 --> 00:00:43.335
Bir sineztezik sadece sesimi duymaz,

00:00:43.335 --> 00:00:44.413
aynı zamanda görür de,

00:00:44.413 --> 00:00:45.190
tadını bilir

00:00:45.190 --> 00:00:47.555
ya da fiziksel bir dokunuş gibi hisseder.

00:00:48.771 --> 00:00:51.065
Duyusuzluk anlamına gelen anestezi ile

00:00:51.065 --> 00:00:52.400
aynı kökleri paylaştığından,

00:00:52.400 --> 00:00:55.152
sineztezi bir araya gelmiş 
duyular demektir.

00:00:55.152 --> 00:00:57.446
Renkli duyu gibi bir türüne sahip olmak,

00:00:57.446 --> 00:00:59.699
%50 ihtimalle ikinci bir şans türü verir,

00:00:59.699 --> 00:01:00.466
hatta üçüncü

00:01:00.466 --> 00:01:01.609
ya da dördüncü tür.

00:01:03.702 --> 00:01:06.764
Aramızda 90 kişiden biri 
grafem deneyimlidir,

00:01:06.764 --> 00:01:08.242
dilin yazılı elemanları,

00:01:08.242 --> 00:01:08.975
harfler,

00:01:08.975 --> 00:01:09.724
rakamlar

00:01:09.724 --> 00:01:10.897
ve imla işaretleri gibi

00:01:10.897 --> 00:01:12.850
renkle doludur.

00:01:12.850 --> 00:01:15.313
Hatta bazılarının cinsiyeti 
ya da kişiliği vardır.

00:01:15.313 --> 00:01:19.502
Gail için 3, atletik ve sporcudur,

00:01:19.502 --> 00:01:22.319
9, gösterişli, seçkin bir genç kız.

00:01:22.319 --> 00:01:24.694
Tersine, dilin sesli birimleri

00:01:24.694 --> 00:01:25.946
ya da ses birimleri,

00:01:25.946 --> 00:01:27.863
sentetik tatları tetikler.

00:01:27.863 --> 00:01:30.369
James için kolej, sosis tadındadır,

00:01:30.369 --> 00:01:32.411
"-ej" ile biten mesaj

00:01:32.411 --> 00:01:34.206
ve benzer kelimelerde olduğu gibi.

00:01:35.699 --> 00:01:37.742
Sineztezi bir bozukluktan ziyade,

00:01:37.742 --> 00:01:40.125
gözlerin mavi olması gibi 
kişisel bir özelliktir,

00:01:40.125 --> 00:01:41.754
çünkü yanlış olan bir şey yoktur.

00:01:41.754 --> 00:01:43.104
Aslında, tüm ekstra kancalar

00:01:43.104 --> 00:01:45.997
üstün anılarla sinezteziyi bahşeder.

00:01:45.997 --> 00:01:49.309
Örneğin, bir kız uzun zaman önce
gördüğü biriyle karşılaşır

00:01:49.309 --> 00:01:51.276
"Hadi bakalım, kızın yeşil bir adı vardı.

00:01:51.276 --> 00:01:52.370
D'li isimler yeşildir:

00:01:52.370 --> 00:01:53.077
Debra,

00:01:53.077 --> 00:01:53.779
Darby,

00:01:53.789 --> 00:01:54.506
Dorothy,

00:01:54.506 --> 00:01:55.236
Denise.

00:01:55.236 --> 00:01:56.920
Evet! Onun adı Denise!"

00:01:56.920 --> 00:01:58.769
Çocuklukta bir kez kurulan eşleşmeler

00:01:58.769 --> 00:02:00.736
hayat boyunca sabit kalır.

00:02:00.736 --> 00:02:03.254
Sinteztezikler, beyin 
sinirlerinin bağlantılarında,

00:02:03.254 --> 00:02:05.282
biyolojik bir eğilimi miras almışlardır.

00:02:05.282 --> 00:02:08.017
Fakat sonra kültürel eserler,

00:02:08.017 --> 00:02:08.870
takvimler,

00:02:08.870 --> 00:02:09.606
yemek adları

00:02:09.606 --> 00:02:10.525
ve abc gibi şeylere

00:02:10.525 --> 00:02:11.864
maruz kalmaları gerekmiştir.

00:02:11.864 --> 00:02:13.833
İnanılmaz olan, birinin DNA dizisindeki

00:02:13.833 --> 00:02:17.378
tek bir nükleotid değişikliğinin 
algıyı değiştirmesidir.

00:02:17.378 --> 00:02:19.793
Bu sayede, sineztezi iki insanın,

00:02:19.793 --> 00:02:23.279
nasıl aynı şeyi farklı gördüğüne 
ilişkin öznel farklılıkları anlamamızda

00:02:23.279 --> 00:02:25.385
bize bir yol gösterir.

00:02:25.385 --> 00:02:28.092
Sean'e bakalım, o mavi tadındaki
yiyecekleri tercih eder,

00:02:28.092 --> 00:02:30.303
süt, portakal ve ıspanak gibi.

00:02:30.303 --> 00:02:32.691
Gen, onun ön lobundaki tad alma alanıyla

00:02:32.691 --> 00:02:34.939
daha gerideki renk alanı arasındaki

00:02:34.939 --> 00:02:37.481
normalde oluşan bağlantıları arttırır.

00:02:37.481 --> 00:02:39.269
Ama başka birinde bu genin duyusuz

00:02:39.269 --> 00:02:41.683
alanlarda harekete geçtiğini düşünün.

00:02:41.683 --> 00:02:43.659
O zaman görünüşte ilgisiz şeyler arasında

00:02:43.659 --> 00:02:45.772
bağlantı kurabilme yeteneğiniz olurdu,

00:02:45.772 --> 00:02:47.938
ki bu da metafor'un tanımıdır:

00:02:47.948 --> 00:02:50.667
Benzemeyen şeyler arasındaki
benzerlikleri görmek.

00:02:50.667 --> 00:02:53.287
Bekleneceği gibi sinestezi 
metaforlar yaratma konusunda

00:02:53.287 --> 00:02:55.534
uzmanlaşmış sanatçılar 
arasında daha yaygındır,

00:02:55.534 --> 00:02:57.541
örneğin romancı Vladimir Nabokov,

00:02:57.541 --> 00:02:59.293
ressam David Hockney

00:02:59.293 --> 00:03:00.693
ve besteci Billy Joel

00:03:00.693 --> 00:03:02.219
ve Lady Gaga gibi.

00:03:04.142 --> 00:03:06.212
Fakat neden geri kalanımız 
sinestezik olmayan

00:03:06.212 --> 00:03:08.583
"keskin peynir" veya "tatlı insan"

00:03:08.583 --> 00:03:10.632
benzeri metaforları anlıyoruz?

00:03:10.632 --> 00:03:11.909
Öyle ki görüntü,

00:03:11.909 --> 00:03:12.632
ses

00:03:12.632 --> 00:03:13.441
ve hareketin bile

00:03:13.441 --> 00:03:14.990
birbiriyle o kadar yakından eşleşmesi,

00:03:14.990 --> 00:03:16.210
kuklaların konuştuğuna dair

00:03:16.210 --> 00:03:18.222
kötü vantrilogların 
bile bizi ikna etmesi

00:03:18.232 --> 00:03:19.706
o kadar sık karşımıza çıkıyor.

00:03:19.706 --> 00:03:21.768
Filmler, benzer şekilde 
bizi ikna edebilir,

00:03:21.768 --> 00:03:23.526
seslerin çevredeki hoparlörler yerine

00:03:23.526 --> 00:03:25.694
aktörlerin ağızlarından çıktığı gibi.

00:03:25.694 --> 00:03:28.447
Yani içsel olarak hepimiz sinezteziğiz,

00:03:28.447 --> 00:03:30.449
her zaman olmakta olan dışsal algılama

00:03:30.449 --> 00:03:32.533
eşlemelerinden bihaberiz.

00:03:32.533 --> 00:03:34.748
Beyindeki yan sesler kuraldır,

00:03:34.748 --> 00:03:36.435
istisna değil.

00:03:37.643 --> 00:03:41.010
Bu da kulağıma tatlı 
bir anlaşma gibi geliyor.