Một kế hoạch táo bạo để chấm dứt rác thải nhựa

Theo doanh nhân Andrew Forrest, nhựa là một chất đáng kinh ngạc cho nền kinh tế - và là chất tồi tệ nhất tiềm ẩn cho môi trường. Trong cuộc trò chuyện và tranh luận, ông Forrest và lãnh đạo TED, Chris Anderson, đã thảo luận về một kế hoạch đầy tham vọng để khiến các công ty lớn nhất thế giới tài trợ cho một cuộc cách mạng môi trường - và chuyển đổi ngành công nghiệp sang hướng sản xuất toàn bộ nhựa từ vật liệu tái chế chứ không phải từ nhiên liệu hóa thạch.

Chris Anderson: Vậy là anh đang bị
ám ảnh bởi vấn đề này

trong vài năm qua.

Anh nói xem, vấn đề là gì?

Andrew Forrest: Nhựa.

Đơn giản vậy thôi.

Chúng ta bất tài không thể dùng nhựa
làm hàng hóa có sức mạnh to lớn nữa

nên đơn giản ta vứt chúng đi.

CA: Vì thế ta nhìn thấy rác thải khắp nơi.

Ở mức độ cao nhất, nó trông giống thế này.

Ý tôi là, bức ảnh này được chụp ở đâu?

AF: Ở Philippines,

và như quý vị biết đó,
ở đó có rất nhiều sông,

nhìn y chang thế này.

Và đó là ở Philippines.

Nên nó ở khắp Đông Nam Á.

CA: Vậy nhựa bị vứt ra các con sông,

và từ đó, dĩ nhiên,
đi thẳng ra đại dương.

Ý tôi là, ta rõ ràng thấy chúng
ở các bãi biển,

nhưng đó không phải
quan ngại chính của anh.

Cái anh lo là những gì thực sự đang
xảy ra trong đại dương. Xin chia sẻ.

AF: Được rồi. Nghe này.
Cảm ơn Chris.

Khoảng 4 năm trước,

tôi nghĩ tôi phải làm cái gì đó
thực sự điên rồ,

rồi tôi quyết tâm học bằng Tiến sĩ
ngành sinh thái biển.

Và phần đáng sợ nhất là,

đúng, tôi đã biết nhiều về
sự sống biển

nhưng tôi cũng học rất nhiều về
cái chết biển

và cái chết sinh thái hàng loạt
cực điểm của cá,

của sinh vật biển, động vật có vú ở biển,

sinh vật rất gần gũi với ta,

đang chết dần hàng triệu hoặc
hàng tỉ con mà chúng ta không đếm xuể

dưới tay đao phủ là nhựa.

CA: Nhưng mọi người nghĩ nhựa độc
hại nhưng rất bền. Đúng không?

Anh ném thứ gì đó xuống đại dương,
"Này, nó sẽ chỉ nằm đó mãi mãi.

Không thể gây hại gì, phải không?"

AF: Nghe này Chris, đó là chất liệu
cực kỳ bền được thiết kế cho tính kinh tế.

Nó cũng có thể là chất độc hại
nhất với môi trường.

Điều tồi tệ nhất về nhựa,
ngay khi thải ra môi trường,

là các mảnh của nó.

Nó chưa bao giờ
thôi là nhựa.

Nó phân hủy ra thành từng mảnh nhỏ,
rồi nhỏ hơn, nhỏ nữa,

và Chris, kiến thức khoa học
cho vấn đề này,

vốn đã biết có trong sinh thái
biển từ vài năm nay,

nhưng nó sẽ tác động đến con người.

Giờ chúng ta đã biết nhựa nano,

những hạt nhựa siêu nhỏ,
mang điện tích âm,

có thể xuyên qua
các lỗ chân lông trên da.

Đó chưa phải là tin xấu đâu.

Tin xấu là nó xuyên thẳng
qua hàng rào máu não,

lớp màng cản bảo vệ não của bạn.

Não của bạn là một khối vô định hình,
ẩm ướt đầy những điện tích nhỏ.

Bạn đặt một hạt âm vào đó,

đặc biệt là một hạt âm
mang mầm bệnh --

nên bạn có điện tích âm, và nó
hút các thành phần điện tích dương,

như mầm bệnh, độc tố,

thuỷ ngân, chì.

Đó là phát hiện khoa học ta sẽ được
chứng kiến trong 12 tháng tới.

CA: Tôi nghĩ ông có nói rằng có
khoảng 600 túi nhựa

cho mỗi loài cá với kích thước như vậy
ở đại dương, đại loại vậy.

Và chúng đang phân huỷ,

và sẽ ngày càng có
nhiều túi nhựa hơn nữa,

và ta vẫn chưa nhìn thấy
khởi đầu của hậu quả của nó.

AF: Chưa, ta chưa thấy.

Quỹ Ellen MacArthur,
gồm nhiều nhà khoa học giỏi,

chúng tôi đã làm việc
với họ một thời gian.

Tôi đã xác nhận
công trình của họ.

Chris, họ nói sẽ có
một tấn nhựa

cho mỗi 3 tấn cá,
không phải năm 2050 --

tôi thực sự khó chịu với những
ai nói là năm 2050 - mà là năm 2025.

Nó sẽ xảy ra sớm thôi.

Hiện tại đã thấy rồi.

Anh không cần 1 tấn nhựa để
xóa sổ toàn bộ hải dương sinh.

Chỉ cần một số ít thôi
cũng đủ chết rồi.

Việc đó cần chấm dứt ngay.
Chúng ta không còn nhiều thời gian.

CA: Anh có một ý để chấm dứt
vấn nạn này, và anh tiếp cận nó

không phải với tư cách nhà
vận động môi trường tiêu biểu

mà là một doanh nhân,
người đã sống --

anh dành cả đời để suy nghĩ về
các hệ thống kinh tế toàn cầu

và cách chúng vận hành.

Và theo như tôi hiểu,

ý tưởng của anh phụ thuộc vào
các anh hùng kiểu thế này.

Cô bé làm nghề gì?

AF: Cô bé làm nghề
nhặt ve chai,

và có khoảng 15 đến 20 triệu
người ve chai như cô bé,

trước khi Trung Quốc ngừng thu
rác của mọi người.

Và giá nhựa, vốn rất
bèo, đã lao dốc.

Hậu quả là những
người như cô bé,

một đứa trẻ đang
tuổi ăn tuổi học.

Cô bé nên được đến trường.

Nó chắc chắn rất
giống chế độ nô lệ.

Tôi và Grace, con gái tôi, đã
thấy hàng trăm người như cô bé.

CA: Và cả rất nhiều người lớn nữa, chính
xác là hàng triệu người toàn cầu,

và trong một vài ngành,

họ thực sự giải thích
cho thực tế này là, ví dụ

ta không thấy nhiều
rác kim loại trên thế giới.

AF: Điều này rất đúng.

Thực ra cô bé kia là
anh hùng môi trường.

Cô bé đang chạy đua với một
nhà máy hóa dầu cực lớn

sắp có trong tương lai,

nhà máy hóa dầu 3,5 tỷ đô.

Đó chính là vấn đề.

Chúng ta có nhiều dầu khí
trong nhựa và các bãi rác

hơn toàn bộ nguồn dầu khí
ta có ở Mỹ.

Nên cô bé là anh hùng.

Và bãi rác đó là như vậy đó,
thưa quý vị,

và đó là dầu khí tốt.

CA: Vậy là một mỏ giá trị lớn đang
ẩn sâu dưới đó

mà dân ve chai trên thế giới sẽ,
nếu được, sẽ kiếm sống được từ đó.

Nhưng sao họ không làm được?

AF: Vì chúng ta đã đóng đinh trong đầu

mức giá của nhựa lấy từ
nhiên liệu hóa thạch,

vốn có sẵn ngay trước mặt,

để có thể tái chế nhựa từ nhựa
một cách kinh tế và lợi nhuận.

Nhựa là những khối
cơ bản từ dầu khí.

Nhựa là 100% polyme,
polyme là 100% dầu khí.

Và anh biết ta có đủ nhựa
trên thế giới

cho tất cả nhu cầu của mình.

Và khi ta tái chế nhựa,

nếu ta không thể tái chế nó rẻ hơn
nhựa làm từ nhiên liệu hoá thạch,

thì tất nhiên, thế giới sẽ tiếp tục
dùng nhựa từ nhiên liệu hoá thạch.

CA: Vậy đó là vấn đề cốt lõi,

giá mua của nhựa tái chế
thường cao hơn

giá của nhựa làm từ dầu mỏ.

Đó chính là vấn đề cốt lõi.

AF: Có một sự thay đổi nhẹ
trong luật lệ, Chris ạ.

Tôi là dân buôn bán.

Tôi hiểu chúng ta đã từng có
kim loại phế liệu và sắt vụn

và đồng vụn rải rác
quanh các ngôi làng,

đặc biệt ở những nước
đang phát triển.

Và mọi người nhận ra
chúng có giá trị.

Chúng là những mẩu giá trị,

không phải rác.

Giờ đây, làng mạc, thành phố,
đường xá đều sạch sẽ,

bạn không còn giẫm phải đồng vụn
hay sắt vụn nữa,

vì chúng có giá trị
nên đã được tái chế.

CA: Vậy ông có ý tưởng gì để
áp dụng điều đó cho nhựa?

AF: OK, là thế này Chris,

phần lớn thời gian khóa học tiến sĩ đó,
tôi đã làm nghiên cứu.

Và cái hay của việc
là một dân kinh doanh giỏi

đó là mọi người muốn gặp bạn.

Những doanh nhân khác,

kể cả khi bạn giống
loài động vật trong sở thú họ muốn loại ra,

họ sẽ nói, được,
chúng ta sẽ gặp Twiggy Forrest.

Và khi anh đã gặp họ,

anh có thể chất vấn họ.

Và tôi đã đến hầu hết các công ty lớn
về dầu khí và tiêu dùng nhanh

trên thế giới,

và họ có thiện chí thay đổi.

Ý tôi là, có một vài con khủng long

sẽ muốn có những điều tốt đẹp nhất
nhưng chẳng làm gì,

nhưng có mong muốn thay đổi.

Cái tôi đang bàn luận ở đây là,

7,5 tỉ người trên thế giới

thực sự không đáng phải chịu việc
bị nhựa phá huỷ môi trường của mình,

bị nhựa làm cho cằn cỗi các đại dương
hay cạn kiệt sinh vật biển.

Giờ xem chuỗi này nhé,

có hơn 10.000 nhãn hiệu mà chúng
ta mua hàng đống sản phẩm,

nhưng chỉ có 100
nhà sản xuất nhựa lớn,

các nhà máy hóa dầu lớn,

đã tuôn ra toàn bộ
nhựa sử dụng 1 lần.

CA: Vậy 100 công ty đó

đang ở đáy của chuỗi thức ăn này.

AF: Đúng vậy.

CA: Vậy ông muốn 100 công ty đó làm gì?

AF: Chúng ta cần họ
đơn giản là tăng giá trị

của những khối cơ bản từ dầu khí,

tôi gọi là "nhựa xấu",

tăng giá trị chúng lên,

để khi chúng lan sang các nhãn hiệu
và tới tay chúng ta là khách hàng,

chúng ta thậm chí sẽ không nhận thấy
giá trị gia tăng trong tách cà phê,

hoặc lon Coca hay Pepsi
hoặc bất kì thứ gì.

CA: Kiểu nhưng tăng 1 xu?

AF: Ít hơn. 1/4 xu hoặc nửa xu.

Giá trị cực kỳ nhỏ.

Nhưng hiệu quả của nó là

nó khiến mọi mẩu nhựa trên
thế giới trở nên có giá trị.

Những nơi có rác thải tồi tệ nhất,

ví dụ Đông Nam Á, Ấn Độ,

là nơi giàu có nhất.

CA: Có vẻ đây là bài toán có 2 mệnh đề.

Một, nếu họ tính thêm tiền

và tận dụng số dư đó

để chi vào đâu? --
một quỹ do ai đó điều hành

để giải quyết vấn đề này.

Tiền đó sẽ dùng để làm gì,
số tiền họ tính thêm đó sẽ dùng để làm gì?

AF: Khi nói chuyện với
các doanh nghiệp lớn,

tôi nói: "Nghe này, tôi cần các anh
thay đổi, và phải thay đổi thật nhanh",

đôi mắt của họ sẽ ánh lên
sự buồn chán,

nhưng nếu tôi nói: "Và đó
là chuyện làm ăn tốt."

"Ồ, anh làm tôi quan tâm rồi đó, Andrew."

Rồi tôi nói: "Được, tôi cần anh đóng góp

vào một quỹ chuyển đổi môi
trường và công nghiệp.

Trong vòng 2 hoặc 3 năm,

toàn bộ ngành công nghiệp nhựa toàn cầu

có thể chuyển đổi từ sản xuất khối cơ bản
từ nhiên liệu hoá thạch

sang sản xuất khối cơ bản từ nhựa.

Công nghệ đã có.

Nó đã được kiểm chứng.

Tôi đã làm 2 chiến dịch trị giá
hàng tỷ đô la từ số không,

và nhận ra rằng công nghệ
đó có thể nhân rộng.

Tôi nhìn thấy có đến ít nhất một tá
công nghệ để xử lý đủ loại nhựa.

Nên một khi những công nghệ này
có lợi nhuận kinh tế,

mang về cho họ,

đó là khi dân chúng toàn cầu
sẽ lấy nhựa

từ nhựa đang có.

CA: Vậy việc bán nhựa nguyên sinh
sẽ đóng góp vào quỹ

được dùng để cơ bản chuyển
đổi công nghiệp này

và bắt đầu chi tiền cho việc
làm sạch và các việc khác.

AF: Hoàn toàn chính xác.

CA: Và nó có lợi ích đi kèm rất tuyệt,

thậm chí có thể là lợi ích chính,

trong việc tạo thị trường.

Đột nhiên nó khiến nhựa tái chế

thành ngành kinh doanh khổng lồ có thể
mở ra cho hàng triệu người thế giới

đời sống mới
từ việc thu gom nhựa.

AF: Đúng, chính xác.

Vậy việc anh cần làm là, anh làm nhựa
nhiên liệu hóa thạch với giá này

và nhựa tái chế với giá này.

Anh thay đối nó.

Nên nhựa tái chế sẽ rẻ hơn.

Điều tôi thích nhất đó là

chúng ta thải ra môi trường
300 hay 350 triệu tấn nhựa.

Theo báo cáo riêng của
các công ty dầu khí,

nó sẽ tăng lên đến 500 triệu tấn.

Đây là một vấn đề leo thang.

Nhưng mỗi tấn nhựa đó là polyme.

Polyme có giá 1.000 đến
1.500 đô/tấn.

Nửa nghìn tỷ đô đó
có thể dùng vào kinh doanh

và có thể tạo việc làm, cơ hội và
thịnh vượng khắp thế giới,

đặc biệt là các nơi nghèo nhất.

Vậy mà ta lại ném nó đi.

CA: Vậy việc này sẽ cho phép các công ty
lớn đầu tư vào nhà máy tái chế

chính xác là trên toàn thế giới --

AF: Trên toàn thế giới.

Vì công nghệ này có chi phí vốn thấp,

bạn có thể đặt nó tại các bãi rác,
dưới hầm các khách sạn lớn,

kho rác, mọi nơi,

biến rác thành nhựa.

CA: Giờ anh là nhà hảo tâm,

và anh sẵn sàng cam kết
bỏ một phần của cải vào đây.

Vai trò của nhà hảo tâm
trong dự án này là gì?

AF: Tôi nghĩ việc chúng ta cần làm
là đưa 40 đến 50 triệu đô la Mỹ

vào hoạt động,

và sau đó chúng ta phải tạo ra
sự minh bạch tuyệt đối

để ai cũng có thể biết
chính xác tình hình diễn ra.

Từ các nhà sản xuất nhựa đến các
thương hiệu và người tiêu dùng,

mọi người sẽ phải biết được
ai đang trong cuộc chơi,

ai đang bảo vệ Trái đất, và
ai không quan tâm.

Và nó sẽ tốn khoảng 1 triệu đô/tuần,

và chúng ta sẽ cam kết tài trợ
trong 5 năm.

Tổng đóng góp
khoảng 300 triệu đô la Mỹ.

CA: Chà.

Giờ --

(Vỗ tay)

Anh đã nói chuyện với các công ty khác,
như Coca - Colas của thế giới,

họ sẵn sàng làm việc này,
họ sẵn sàng trả giá cao hơn,

họ muốn trả giá cao hơn,

miễn là nó công bằng.

AF: Vâng, rất công bằng.

Coca-Cola sẽ không muốn Pepsi
nhập cuộc chơi

trừ khi cả thế giới biết Pepsi đang
đứng ngoài cuộc.

Thì họ không quan tâm.

Vì vậy, đó là sự minh bạch
của thị trường,

ở đó, nếu có người
định chơi gian lận,

thị trường sẽ biết,
người tiêu dùng sẽ biết.

Người tiêu dùng muốn
đóng một vai trò.

7.5 tỷ người chúng ta.

Ta đâu muốn thế giới
bị hàng trăm công ty phá hủy.

CA: Anh đã chia sẻ
việc các công ty có thể làm

và việc anh sẵn lòng làm.

Vậy người khác
có thể làm gì?

AF: Tôi muốn tất cả chúng ta

trên toàn thế giới,

vào trang web
noplasticwaste.org.

Các bạn liên hệ với
các nhà sản xuất nhựa

trong vùng của bạn.

Bạn phải có ít nhất một

email hoặc tài khoản Twitter
hoặc số điện thoại để liên lạc,

và cho họ biết là bạn muốn họ
đóng góp vào một quỹ

quản lý bởi ngành công nghiệp
hay Ngân hàng Thế giới.

Nó tăng 10 tỉ đô mỗi năm

nên anh có thể chuyển đổi công nghiệp
sản xuất nhựa từ nhiên liệu hóa thạch

sang từ nhựa.

Ta không cần nó.
Nó không tốt. Còn cái này tốt.

Và nó có thể làm sạch môi trường.

Chúng ta đã có đủ vốn,

chúng ta có 10 tỉ đô mỗi năm, Chris,

để dọn sạch môi trường.

CA: Anh đang kinh doanh tái chế.

Với anh đây là một xung đột lợi ích,

hay là một cơ hội kinh doanh to lớn?

AF: Đúng, tôi đang kinh doanh quặng sắt,

và tôi cạnh tranh với
công ty sắt vụn,

đó là lý do vì sao bạn chẳng có
miếng sắt vụn nào trên đường để mà vấp

và bị đứt chấn cả,

vì chúng bị gom hết rồi.

CA: Đây không phải cái cớ để anh
đầu tư vào kinh doanh nhựa tái chế.

AF: Không, tôi sẽ cổ vũ cho
sự bùng nổ này.

Đây sẽ là mạng lưới của rác nhựa.

Đây sẽ là ngành công nghiệp bùng nổ
lan rộng toàn cầu,

và đặc biệt là những nơi nghèo nhất,
vì đó là những nơi rác nhiều nhất,

và đó là nguồn nguyên liệu.

Nên tôi sẽ cổ vũ cho nó và
lùi về phía sau.

CA: Ta đang trong kỷ nguyên

có rất nhiều người trên thế giới đang
khao khát một nền kinh tế tái sinh mới,

những chuỗi cung ứng lớn,
những ngành công nghiệp lớn,

phải thay đổi về cơ bản.

Với tôi, nó là ý tưởng khổng lồ

và anh sẽ cần rất nhiều người
cổ vũ anh trên hành trình

để biến nó thành thực.

Cảm ơn vì đã chia sẻ với chúng tôi.

AF: Cảm ơn anh rất nhiều, Chris.

(Vỗ tay)