Tảng thạch Rosetta cho chữ Indus

Rajesh Rao bị quyến rủ bởi "Mẹ của các trò đố ô vuông": Làm cách nào để giải mã hệ thống 4000 năm xưa của ngôn ngữ Indus. Tại TED 2011, anh đã nói về cách anh dùng kỹ thuật của máy điện toán đọc chữ Indus, chìa khóa để hiểu được nền văn minh cổ xưa nầy.

Tôi muốn bắt đầu bằng một ý tưởng

Hãy tưởng tượng 4000 năm sau này

Nền văn minh của chúng ta

đã không còn tồn tại

không còn những cuốn sách,

không còn những thiết bị điện

không Facebook hay Twitter

Mọi hiểu biết về tiếng Anh

lẫn bảng chữ cái của nó đã biến mất.

Giờ hãy tưởng tượng về những nhà khảo cổ

đào bới xuyên đống đổ vụn từ một trong
những thành phố của chúng ta

Họ sẽ tìm thấy được những gì?

Có lẽ là những miếng nhựa hình chữ nhật

với những kí hiệu lạ lẫm trên đó.

Có lẽ vài mảnh kim loại tròn.

Có lẽ là vài vật chứa hình trụ

với những kí hiệu trên đó.

Có lẽ một nhà khảo cổ sẽ ngay lập tức nổi tiếng

khi cô tìm ra

chôn dưới những ngọn đồi đâu đó ở Bắc Mỹ

phiên bản lớn của những kí hiệu giống vậy.

Bây giờ, chúng ta hãy tự hỏi mình

những di vật đấy có thể nói gì về chúng ta

với những người của 4000 năm sau?

Đây không phải là câu hỏi chỉ mang tính giả thuyết

Thực ra, đây chính là vấn đề mà chúng ta phải đối mặt

khi chúng ta cố gắng để tìm hiểu về nền văn minh thung lũng Indus

tồn tại 4000 năm trước.

Nền văn minh Indus được phỏng đoán là cùng thời

với những nền văn minh nổi tiếng khác như Ai Cập hay Lưỡng Hà

nhưng nó thật ra còn lớn hơn bất kì một trong hai cái trên.

Nó chiếm giữ một diện tích

cỡ khoảng 1 triệu kilomet vuông

bao phủ Parkistan ngày nay,

Tây bắc Ấn Độ

và một phần của Afghanistan và Iran.

Vì nó là một nền văn minh rộng lớn

bạn có lẽ nghĩ rằng nó có những người cai trị đầy mạnh mẽ, những vị vua chúa

và những lăng tẩm khổng lồ để tưởng niệm những ông vua quyền lực đó.

Thực tế là

những nhà khảo cổ không tìm thấy
bất kì thứ gì như vậy.

Họ đã tìm được những vật thể nhỏ như thế này.

Đây là ví dụ cho một trong số chúng.

Đương nhiên, đây chỉ là một bản sao.

Nhưng đây là ai?

Một ông vua? Một vị thần?

Một thầy tế?

Hay chỉ là một người bình thường

như bạn và tôi?

Chúng ta không biết.

Nhưng người Indus cũng đã để lại những hiện vật
với chữ viết lên đó

Tất nhiên, Không phải những mảnh nhựa

nhưng là những con dấu bằng đá, những miếng đồng

những món đồ gốm, và ngạc nhiên hơn

một tấm bảng lớn

được chôn gần cổng của một thành phố.

Chúng ta giờ vẫn không biết nếu nó viết Hollywood

hay thậm chí là Bollywood.

Sự thật là, chúng ta vẫn không biết được

rằng những vật này nói lên điều gì,

vì chữ viết của người Indus chưa được giải mã.

Chúng ta vẫn không biết rằng những kí hiệu
này mang ý nghĩa gì.

Những kí hiệu thường thấy nhất trên những con dấu.

Bạn có thể thấy một cái tương tự như vậy

Đó là một vật thế hình vuông với hình một con thú
như là kì lân trên đấy.

Đây là một mảnh nghệ thuật tuyệt tác.

Bạn nghĩ nó lớn cỡ nào?

Lớn như thế này?

Hay lớn như vậy?

Để tôi chỉ cho bạn.

Dưới đây là bản sao của một con dấu như vậy.

Nó chỉ có kích thước 1 inch vuôn --

khá là nhỏ.

Vậy chúng được dùng để làm gì?

Chúng tôi biết rằng chúng được sử dụng
để dập thẻ đất sét

mà đã được gắn vào hàng hóa gửi đi
từ nơi này sang nơi khác.

Vì vậy, bạn có để ý những phiếu đóng gói bạn
nhận được trên hộp FedEx của bạn?

Những vật này được sử dụng để làm những
phiếu đóng gói.

Bạn có thể hiếu kỳ

ý nghĩa của những chữ viết là gì.

Có lẽ chúng là họ tên của người gửi

hoặc một số thông tin về hàng hóa

đang được gửi từ nơi này sang nơi khác -
chúng ta không biết.

Chúng tôi cần phải giải mã các con chữ
để trả lời câu hỏi đó.

Giải mã chữ viết

không chỉ là một câu đố trí tuệ,

nó thực sự trở thành một câu hỏi

mà liên kết trực tiếp

với nền chính trị và lịch sử văn hóa của Nam Á.

Trong thực tế, chữ viết đã trở thành một
bãi chiến trường

giữa ba nhóm người khác nhau.

Trước tiên, có một nhóm người

tin tưởng vững chắc rằng

rằng hệ thống chữ Indus

không đại diện cho một thứ ngôn ngữ.

Những người này tin rằng những biểu tượng

rất giống với các loại biểu tượng mà bạn tìm thấy
trên biển báo giao thông

hoặc các biểu tượng bạn tìm thấy trên những cái khiên.

Nhóm người thứ hai thì tin rằng

hệ thống chữ Indus đại diện cho một loại
ngôn ngữ Ấn-Âu.

Nếu bạn nhìn vào một bản đồ Ấn Độ ngày nay,

bạn sẽ thấy rằng hầu hết các ngôn ngữ được nói ở
Bắc Ấn Độ

thuộc họ ngôn ngữ Ấn-Âu.

Vì vậy, một số người tin rằng hệ thống chữ Indus

đại diện cho một ngôn ngữ Ấn-Âu cổ như tiếng Phạn.

Còn nhóm người cuối cùng,

những người tin rằng người Indus

là tổ tiên của người dân sống ở miền Nam Ấn Độ ngày nay.

Những người này tin rằng hệ thống chữ Indus

đại diện cho một hình thức cổ xưa

thuộc ngôn ngữ Dravidian,

là họ ngôn ngữ được sử dụng tại phần lớn miền Nam Ấn Độ ngày nay.

Và những người ủng hộ giả thuyết này

chỉ ra rằng một nhóm nhỏ người nói tiếng Dravidian ở miền Bắc,

thực sự gần Afghanistan,

và họ nói rằng có lẽ, đã có lúc trong quá khứ

Ngôn ngữ Dravidian được nói trên khắp Ấn Độ

và rằng điều này cho thấy

nền văn minh Indus có lẽ cũng chính là nền văn minh Dravidian.

Giả thuyết nào trong số chúng có thể là sự thật?

Chúng ta không biết, nhưng có lẽ nếu bạn giải mã được những con chữ

bạn sẽ có thể trả lời cho câu hỏi này.

Nhưng giải mã chữ viết là một nhiệm vụ rất khó khăn.

Trước nhất, ta không có Rosetta Stone.

Tôi không nói tới một phần mềm

Ý tôi là một tạo tác cổ đại

có chứa trong cùng một văn bản

vừa là văn bản đã biết vừa là một văn bản chưa rõ ràng.

Chúng ta không có một cổ vật cho hệ thống chữ Indus.

Và hơn nữa, chúng tôi thậm chí không biết
họ nói ngôn ngữ gì.

Và làm cho vấn đề càng khó hơn,

hầu hết các chữ viết chúng ta có rất là ngắn.

như tôi đã cho các bạn thấy , chúng thường được
tìm thấy trên các con dấu

mà rất, rất nhỏ.

Và trước những trờ ngại to lớn như vậy

người ta có thể tự hỏi và lo lắng

liệu ai sẽ có thể giải mã hệ thống chữ Indus.

Trong phần còn lại của bài nói chuyện,

tôi muốn kể cho các bạn về cách tôi đã học
để ngừng lo lắng

và yêu thích thách thức đặt ra bởi hệ thống chữ Indus.

Tôi luôn bị cuốn hút bởi chúng

kể từ khi tôi đọc về nó trong một cuốn sách
giáo khoa trung học.

Và tại sao tôi lại bị lôi cuốn?

Vâng, vì đó là một đại ngôn ngữ cuối cùng
chưa được giải mã trong thế giới cổ đại.

Con đường sự nghiệp của tôi đã dẫn tôi trở thành
một nhà thần kinh học tính toán,

trong công việc thường ngày của tôi,

tôi tạo ra mô hình máy tính của não

để cố gắng hiểu cách bộ não ra các dự đoán,

cách thức bộ não đưa ra các quyết định,

cách thức bộ não học và vân vân.

Nhưng vào năm 2007, con đường tôi đi một lần nữa
đưa tôi đến hệ thống chữ Indus.

Đó là khi tôi còn ở Ấn Độ,

và tôi đã có cơ hội tuyệt vời

để gặp một số nhà khoa học Ấn Độ

những người đã sử dụng mô hình máy tính
để cố gắng phân tích những đoạn văn.

Và do đó, đấy cũng là lúc tôi nhận ra

đây là cơ hội cho tôi để cộng tác với các nhà khoa học,

và vì vậy tôi liền bắt lấy cơ hội đó.

Và tôi muốn mô tả một số kết quả mà
chúng tôi đã được tìm thấy.

Hoặc tốt hơn, tất cả chúng ta hãy cùng giải mã.

Bạn đã sẵn sàng chưa?

Việc đầu tiên mà bạn cần làm khi bạn có
một loại ngôn ngữ chưa được giải mã

là cố gắng tìm ra hướng của ngôn ngữ đó.

Đây là hai văn bản có chứa một số biểu tượng trên chúng.

Bạn có thể nói cho tôi

chiều viết của văn bản là phải sang trái
hoặc trái sang phải?

Tôi sẽ cho bạn một vài giây.

Được. Phải sang trái, bao nhiêu người đồng ý? Đuợc.

Được. Trái sang phải?

Ồ, gần như là 50/50. Đuợc.

Câu trả lời là:

nếu bạn nhìn vào phía bên trái của hai văn bản,

bạn sẽ nhận thấy rằng có một dấu hiệu của sự dồn chữ

và nó có vẻ như 4.000 năm trước đây,

khi người ghi chép viết từ phải sang trái,

họ thiếu chỗ để viết

Và vì vậy họ đã phải nhồi nhét những dấu hiệu.

một dấu hiệu khác là dưới dòng chữ trên đầu trang.

Điều này cho thấy hướng viết

có lẽ là từ phải sang trái,

và vì vậy, đó là một trong những điều đầu tiên chúng ta đã biết,

hướng viết là một khía cạnh rất quan trọng
của ngôn ngữ.

Và hệ thống chữ Indus có

tính chất đặc biệt này

Văn bản này còn cho ta thấy những tính chất
nào khác của ngôn ngữ?

Ngôn ngữ chứa các kiểu mẫu.

Nếu tôi cho bạn chữ Q

và yêu cầu bạn dự đoán các chữ cái tiếp theo,
bạn nghĩ rằng sẽ là chữ cái gì?

Hầu hết các bạn nói U, đúng.

Bây giờ nếu tôi hỏi bạn dự đoán một chữ cái nữa,

bạn nghĩ nó sẽ là gì?

Chúng ta có vài ý tưởng. E, cũng có thể là I. Nó cũng có thể là A,

nhưng chắc chắn không phải B, C hoặc D, phải không?

Hệ thống chữ Indus cũng cho thấy các mẫu tương tự.

Có rất nhiều các văn bản bắt đầu với biểu tượng hình kim cương này.

Và theo sau lần lượt thường là

bằng biểu tượng giống như dấu ngoặc kép này.

Và tương tự như ví dụ với chữ Q và U.

Theo sau biểu tượng này lần lượt có thể là

các biểu tượng như hình cá và một số biểu tượng khác,

nhưng không bao giờ bằng những
dấu hiệu ở phía dưới.

Và hơn nữa, có một số dấu hiệu

thường nằm ở kết thúc văn bản,

chẳng hạn như kí tự có hình chiếc hũ này

và kí tự này, trên thực tế, là

kí tự thường gặp nhất trong các đoạn văn.

Với mô hình như vậy, đây là ý kiến của chúng tôi.

Ý kiến ở đây là sử dụng một máy tính

để tìm hiểu những mô hình,

và vì vậy chúng tôi đã cho máy tính các đoạn văn đã tìm được.

Và các máy tính đã học được một mô hình thống kê

trong đó các ký hiệu có xu hướng xuất hiện cùng nhau

và biểu tượng mà có xu hướng đi theo nhau.

Theo mô hình của máy tính,

chúng ta đánh giá mô hình bằng khảo sát bản chất của chúng

Vì vậy, chúng tôi cố ý xóa một số ký hiệu,

và chúng tôi có thể yêu cầu nó dự đoán
những biểu tượng đã bị xóa

Dưới đây là một số ví dụ.

Bạn có thể xem đây

có lẽ như môt trò chơi cố nhất

của "Bánh Xe Vận Mệnh."

Chúng tôi tìm thấy

các máy tính đã thành công trong 75 phần trăm
các trường hợp

trong việc dự đoán các biểu tượng chính xác.

Trong các trường hợp còn lại,

thường thì dự đoán chính xác nằm ở
lần thứ hai hay ba.

Ngoài ra còn có ứng dụng thực tế

cho quy trình đặc biệt này.

Có rất nhiều những văn bản bị hư hỏng.

Dưới đây là một ví dụ về một văn bản như vậy.

Và chúng ta có thể sử dụng mô hình máy tính hiện nay
để cố gắng hoàn thành văn bản này

và thực hiện một dự đoán tốt nhất.

Dưới đây là một ví dụ về một biểu tượng mà đã được dự đoán.

Và điều này có thể thực sự hữu ích khi chúng tôi
cố gắng giải mã các văn bản

bằng cách tạo ra nhiều dữ liệu mà chúng tôi
có thể phân tích.

Bây giờ đây là một điều khác bạn có thể làm
với các mô hình máy tính.

Hãy tưởng tượng một con khỉ

ngồi ở trước bàn phím.

Tôi nghĩ rằng bạn có thể nhận được một mớ chữ cái
lộn xộn ngẫu nhiên trông như thế này.

Mớ trộn lộn ngẫu nhiên như thế của các chữ cái

có mức độ ngẫu nhiên (entropy) cao.

Đây là một thuật ngữ lý thuyết vật lý và thông tin.

Nhưng chỉ cần tưởng tượng đó là một mớ
chữ cái lẫn lộn ngẫu nhiên.

Bao nhiêu người trong các bạn đã đổ cà phê
lên bàn phím?

Bạn có thể dính phải việc kẹt phím

vì vậy một biểu tượng được lặp đi lặp lại nhiều lần.

Kiểu trình tự này được cho là có mức độ ngẫu nhiên (entropy)
rất thấp

bởi vì không có sự thay đổi nào cả.

Ngôn ngữ, mặt khác, có độ ngẫu nhiên trung bình;

nó không phải quá cứng nhắc,

cũng không quá ngẫu nhiên.

Còn hệ thống chữ Indus thì sao?

Dưới đây là một biểu đồ hiển thị mức độ
hỗn loạn của một nhóm

Bạn có thể thấy ở cao nhất là những chuỗi thống nhất ngẫu nhiên,

đó là một mớ lộn xộn ngẫu nhiên của các chữ cái,

và hay nữa, chúng tôi cũng tìm thấy

trình tự DNA trong hệ gen của con người và nhạc cụ.

Và cả hai đều rất, rất linh hoạt,

đó là lý do tại sao bạn tìm thấy chúng trong
phạm vi rất rộng.

Vào cuối thấp của quy mô,

bạn tìm thấy một chuỗi cứng nhắc, một chuỗi toàn điểm A,

và bạn cũng tìm thấy một chương trình máy tính,

trong trường hợp này bằng ngôn ngữ Fortran,

mà tuân theo quy tắc thực sự nghiêm ngặt.

Văn bản ngôn ngữ

nằm ở khoảng giữa.

Còn hệ thống chữ Indus thì sao?

Chúng tôi thấy rằng hệ thống chữ Indus

thực sự nằm trong phạm vi của các văn bản.

Khi kết quả này được công bố đầu tiên,

nó đã gây nhiều tranh cãi.

Có những người kêu la phản đối,

và những người này là những người tin tưởng

rằng hệ thống chữ Indus không đại diện cho ngôn ngữ.

Tôi thậm chí bắt đầu nhận được những lá thư căm ghét

Học sinh của tôi nói

rằng tôi nên thực sự nghiêm túc xem xét
việc phòng thân.

Ai có thể nghĩ

giải mã có thể là một nghề nguy hiểm không?

Kết quả này đã cho thấy những điều gì?

Nó cho thấy rằng hệ thống chữ Indus

chia sẻ một tính chất quan trọng của ngôn ngữ.

Vì vậy, như câu nói xưa,

nếu nó trông giống như một hệ thống ngôn ngữ

và nó hoạt động như một hệ thống ngôn ngữ

thì có lẽ chúng ta có thể có một hệ thống
ngôn ngữ trong tay.

Có bằng chứng nào khác

chữ viết liệu có thể mã hóa được ngôn ngữ?

Vâng chữ viết thực sự có thể mã hóa nhiều ngôn ngữ.

Vì vậy, ví dụ, đây là một câu viết bằng tiếng Anh

và cùng một câu được viết bằng tiếng Hà Lan

sử dụng các chữ cái tương tự của bảng chữ cái.

Nếu bạn không biết tiếng Hà Lan và bạn chỉ biết tiếng Anh

và tôi đưa cho bạn một số từ bằng tiếng Hà Lan,

bạn sẽ cho tôi biết rằng những từ này chứa

một số mẫu rất bất bình thường.

Một số chữ có vẻ không đúng,

và bạn sẽ nói những từ này có lẽ không phải từ tiếng Anh.

Điều tương tự cũng xảy ra trong trường hợp
của hệ thống chữ Indus.

Máy tính đã tìm thấy một số văn bản

đây là hai trong số chúng,

có cấu trúc rất không bình thường.

Ví dụ như mẫu đầu tiên

có tới hai kí hiệu hình cái hũ

Đây là dấu hiệu thường được bắt gặp nhất

trong những văn bản tiếng Indus,

và nó chỉ có trong văn bản này

mà có tới hai cái cùng lúc

Tại sao lại có trường hợp như vậy?

Chúng tôi đã đi lại và tìm nơi mà các văn bản
cụ thể đã được tìm thấy

và hóa ra chúng đã được tìm thấy

rất, rất xa từ thung lũng Indus.

Chúng đã được tìm thấy ở Iraq ngày nay và Iran.

Và tại sao chúng lại được tìm thấy ở đó?

Những gì tôi đã chưa nói với bạn là

người Indus đã rất, rất khéo kinh doanh

Họ đã từng giao dịch với những người
khá xa nơi họ sống,

và do đó, trong trường hợp này, họ đã đi
bằng đường biển

lên tới tận Lưỡng Hà, Iraq ngày nay.

Và những gì có vẻ như đã xảy ra ở đây

là các thương gia Indus, các thương gia,

đã sử dụng chữ viết này để viết một
ngôn ngữ nước ngoài.

Nó giống như ví dụ về tiếng Anh và Hà Lan.

Và đó sẽ giải thích tại sao chúng ta có những mô hình kỳ lạ

mà chúng khác xa với loại chữ viết được tìm thấy

nơi thung lũng Indus.

Điều này gợi nên ý nghĩ rằng, chữ viểt Indus

có thể đã được sử dụng để viểt nhiều thứ
ngôn ngữ khác nhau.

Kết quả chúng ta đã có dường như chỉ đến kết luận

rằng hệ thống chữ Indus có thể đại diện cho ngôn ngữ.

Nếu nó đại diện cho ngôn ngữ,

làm thế nào để chúng ta đọc các biểu tượng?

Đó là thách thức lớn tiếp theo của chúng tôi.

Bạn có thể để ý thấy nhiều kí hiệu

trông giống như hình ảnh của con người,
của các loài côn trùng,

của các loài cá, các loài chim.

Hầu hết các chữ viết cổ xưa

sử dụng các nguyên tắc đố tên,

đó là, sử dụng hình ảnh đại diện cho các từ.

ví dụ, đây là một từ.

Bạn có thể viết nó bằng cách sử dụng hình ảnh không?

Tôi sẽ cho bạn một vài giây.

Xong chưa?

Được rồi, tốt

Đây là đáp án của tôi

Bạn có thể sử dụng hình ảnh của một con ong
theo sau là một ảnh của một chiếc lá -

và đó là "niềm tin", bên phải.

Có thể có các giải pháp khác.

Trong trường hợp của hệ thống chữ Indus,

vấn đề là ngược lại.

Bạn phải tìm ra các âm thanh của mỗi hình ảnh

như vậy toàn bộ chuỗi mới có ý nghĩa.

Vì vậy, đây là giống như một trò đố ô chữ,

ngoại trừ việc này như là mẹ của tất cả các trò đố ô chữ

bởi vì hậu quả rất cao nếu ta giải mã nó.

Đồng nghiệp của tôi, Iravatham Mahadevan
và Asko Parpola,

đã có một số cải tiến cụ thể về vấn đề này

tôi muốn cung cấp cho bạn một ví dụ nhanh
về công việc của Parpola

Dưới đây là một đoạn thực sự ngắn.

Nó chứa bảy nét thẳng đứng tiếp theo là
dấu hiệu giống cá này.

Và tôi muốn đề cập rằng con dấu này
đã được sử dụng

cho dập thẻ đất sét

mà đã được gắn vào bó của hàng hóa,

vì vậy nó rất có thể là những thẻ này,
ít nhất là một số trong số chúng.

chứa tên của thương gia.

Và hóa ra rằng ở Ấn Độ

có một truyền thống lâu đời

tên được dựa trên lá số tử vi

và chòm sao có mặt tại thời điểm sinh.

Trong các ngôn ngữ Dravidian,

từ cho cá là "meen"

điều cũng xảy ra với từ ngữ cho chữ sao

Và như vậy bảy ngôi sao

sẽ có nghĩa là "elu meen,"

đó là từ Dravidian

cho chòm Bắc Đẩu.

Tương tự như vậy, có một chuỗi sáu sao,

và dịch thành "aru meen,"

đó là tên Dravidian cũ

cho chòm sao Tua Rua (Pleiades).

Và cuối cùng, có những kết hợp khác,

chẳng hạn như kí hiệu này như hình con cá
với mái nhà trên đỉnh đầu.

Và đó có thể được dịch thành "mey meen,"

đó là tên Dravidian cũ cho sao Thổ.

Vì vậy, đó là khá thú vị.

Có vẻ như chúng ta đang đi tới đâu đó.

Nhưng liệu điều này chứng minh

rằng con dấu này chứa tên Dravidian

dựa trên các hành tinh và các chòm sao sao?

Cũng chưa.

Vì vậy, chúng tôi không có cách nào chứng thực

những con chữ cụ thể,

nhưng nếu càng có nhiều câu trở nên có nghĩa hơn

và nếu những chuỗi càng dài hơn

trở nên đúng,

thì chúng ta biết rằng mình đang đi đúng hướng.

Hôm nay,

chúng ta có thể viết một từ như TED

trong chữ tượng hình Ai Cập và trong chữ hình nêm,

vì cả hai đã được giải mã

trong thế kỷ 19.

Các giải mã của hai ngôn ngữ

cho phép những nền văn minh nầy
trò chuyện với chúng ta cách trực tiếp.

Người Maya

bắt đầu nói với chúng ta trong thế kỷ 20,

nhưng nền văn minh Indus vẫn im lặng.

Tại sao chúng ta phải quan tâm?

Nền văn minh Indus không thuộc

về những người Ấn Độ hay Nam Bắc Ấn Độ

hoặc người Pakistan;

nó thuộc về tất cả chúng ta.

Đây là những tổ tiên của chúng ta -

của bạn và tôi.

Họ im lặng

bởi một tai nạn đáng tiếc của lịch sử.

Nếu chúng ta giải mã được chữ viết,

chúng ta sẽ giúp họ nói chuyện với chúng ta lần nữa

Họ sẽ nói với chúng ta về điều gì?

Chúng ta sẽ tìm thấy gì ở họ? Về chúng ta?

Tôi rất mong đợi để tìm hiểu.

Cảm ơn

(Vỗ tay)