Alles wat je hoort in een film is een leugen

Geluidsdesign is gebaseerd op bedrog. Al de geluiden die je hoort zijn nep, of je nu luistert naar een film of een televisieshow. In deze zeer auditieve talk verkent Tasos Frantzolas de functie van geluid bij het vertellen van een verhaal en demonstreert hij hoe makkelijk onze hersenen zich laten beetnemen door wat we horen.

Ik wil eerst even beginnen
met een experiment.

Ik ga drie beeldfragmenten laten zien
van een regenachtige dag.

Maar ik heb het geluid
van één van de video's gewijzigd.

In plaats van het geluid van regen

heb ik het geluid toegevoegd
van bakkend spek.

Ik zou willen dat jullie eens nadenken
welk fragment het geluid van het spek is.

(Vallende regen)

(Vallende regen)

(Vallende regen)

Oké.

Ik heb eigenlijk gelogen.

Het was allemaal spek.

(Spek sist)

(Applaus)

Mijn bedoeling was niet echt
om jullie te laten watertanden

iedere keer als het regent.

Ik wou aantonen dat onze hersenen
zich makkelijk laten misleiden.

We zijn niet op zoek naar de waarheid.

Wat die misleiding betreft,

wil ik één van mijn
favoriete schrijvers citeren.

In 'The Decay of the Art of Lying'
stelt Oscar Wilde

dat slechte kunst de natuur
zo realistisch mogelijk kopieert,

terwijl goede kunst voortvloeit
uit leugens en bedrog,

en mooie onwaarheden vertelt.

Iedere keer je naar een film kijkt

en de telefoon rinkelt,

dan hoor je eigenlijk niet die telefoon.

Het is later toegevoegd,
tijdens postproductie, in een studio.

Al het geluid dat je hoort, is vals.

Alles, behalve de dialoog,

is vals.

Wanneer je een vogel
ziet flapperen met zijn vleugels...

(Vleugels flapperen)

dan is dat is niet echt
het geluid van een vogel.

Het klinkt veel realistischer als je
het geluid van een laken opneemt

of met een ovenwant wappert.

(Flapperen)

De closeup van een brandende sigaret...

(Sigaret brandt)

Dat klinkt in feite realistischer

als je 'n propje plasticfolie neemt

en het openvouwt.

(Propje plasticfolie wordt opengevouwen)

Een slag in het gezicht?

(Slag)

Oeps. Ik zal het nog eens afspelen.

(Slag)

Dat geluid bekomt men vaak
door met een mes in groenten te steken,

meestal kool.

(Kool die doorboord wordt met een mes)

Volgende: botten die breken.

(Botten breken)

Er raakte niemand gewond.

Het is eigenlijk het geluid

van selderij of bevroren sla
die gebroken wordt.

(Bevroren sla of selderij
die gebroken wordt)

(Gelach)

Het juiste geluid vinden
is niet altijd even makkelijk

als even naar de supermarkt gaan

en er wat groenten kopen.

Het is vaak veel ingewikkelder.

Laten we eens onderzoeken
wat er voorafgaat

aan het maken van een geluidseffect.

Eén van mijn favoriete verhalen
is van de hand van Frank Serafine.

Hij werkt mee aan ons archief

en is een geweldige geluidsontwerper
voor onder andere 'Tron' en 'Star Trek'.

Hij maakte deel uit van het Paramountteam
dat de Oscar won voor het beste geluid

met 'The Hunt for Red October'.

In die klassieker uit de jaren 90
over de Koude Oorlog

moesten ze het geluid nabootsen
van de propeller van een onderzeeër.

Ze hadden een probleempje:

ze konden geen onderzeeër vinden
in West-Hollywood.

Wat ze dus gedaan hebben...

Ze trokken naar hun vriend,
die een zwembad had.

en Frank deed er
een 'bommetje' of 'bomba'.

Ze installeerden een microfoon onder water

en één boven water, naast het zwembad.

Dit is de opname
van de microfoon onder water.

(Sprong onderwater)

Samen met de microfoon boven water

klinkt het als volgt...

(Water spat)

Ze hebben dat geluid genomen
en het één octaaf verlaagd,

alsof je een plaat zou vertragen.

(Water spat één octaaf lager)

En daarna verwijderden ze
de meeste hoge frequenties

(Water spat)

en verlaagden ze het met nog een octaaf.

(Water spat een octaaf lager)

En daarna voegden ze
een beetje van het geluid toe

van de microfoon boven het water.

(Water spat)

Door dat geluid eindeloos te herhalen

kregen ze het volgende...

(Propeller draait)

Als je creativiteit en technologie
combineert, kan je de illusie creëren

dat we ons in een onderzeeër bevinden.

Als je eenmaal je geluiden hebt gecreëerd

en je hebt ze met het beeld
gesynchroniseerd,

dan wil je dat die geluiden hun eigen
leven gaan leiden binnen dat verhaal.

De beste manier om dat te doen,
is door een galm toe te voegen.

Dat is het eerste audiotool
waarover ik het wil hebben.

Galm of 'reverb',
is het laten naklinken van geluid,

nadat het geluid
eigenlijk al verdwenen is.

Dat klinkt ongeveer als

de weerkaatsing van het geluid
op het materiaal,

op voorwerpen en muren
rondom het geluid.

Neem nu het geluid van een geweerschot.

Het oorspronkelijk geluid
duurt nog geen halve seconde.

(Geweerschot)

Door galm toe te voegen,

kunnen we het laten klinken
alsof het in een badkamer was opgenomen.

(Geweerschot in een badkamer)

Of alsof het was opgenomen
in een kapel of een kerk.

(Geweerschot in een kerk)

Of in een kloof.

(Geweerschot in een kloof)

Galm geeft ons veel informatie

over de ruimte tussen de luisteraar
en de bron van het oorspronkelijk geluid.

Als het geluid de smaak is,

dan is de galm de geur van het geluid.

Maar galm kan veel meer doen.

Als we naar een geluid luisteren
met veel minder galm

dan wat de actie op het scherm suggereert,

dan begrijpen we meteen

dat we naar een verteller luisteren,

een objectieve verteller die niet
deelneemt aan de actie op het scherm.

Emotionele momenten
worden in de filmwereld

vaak weergegeven zonder galm,

want zo zou het ook klinken
als er iemand in ons oor zou fluisteren.

Het tegenovergestelde klopt ook.

Door galm toe te voegen aan een stem

kunnen ze ons laten geloven
dat we een flashback horen,

of dat we in het hoofd
van een personage zitten,

of dat we de stem van God horen.

Of, nog sterker
in de wereld van de film...

Morgan Freeman.

(Gelach)

Dus...

(Applaus)

Maar welke andere tools of truukjes

gebruiken geluidsontwerpers nog zoal?

Deze is nog zeer belangrijk...

Stilte.

Een korte stilte
kan onze aandacht trekken.

In onze Westerse wereld

zijn we niet echt gewoon aan stilte.

Het wordt beschouwd als gênant of grof.

Wanneer de verbale communicatie
wordt voorafgegaan door stilte,

dan kan dat een grote spanning opwekken.

Maar neem nu een Hollywoodfilm,

met veel explosies
en automatische geweren.

Dan verliest het lawaai
zijn effect na een tijdje.

Het werkt een beetje als yin en yang.

Stilte heeft lawaai nodig
en lawaai heeft stilte nodig,

anders verliezen ze beide hun effect.

Maar wat betekent stilte?

Dat hangt ervan af
hoe het gebruikt wordt in de film.

Stilte kan ons in het hoofd
van een personage plaatsen,

of kan ons laten nadenken.

We associëren stilte vaak met...

contemplatie,

meditatie,

diep in gedachten verzonken zijn.

Stilte heeft niet één enkele betekenis.

Het is als een wit doek

waarop de kijker wordt uitgenodigd
zijn eigen gedachten te schilderen.

Maar ik wil even verduidelijken
dat absolute stilte niet bestaat.

Dit is vast het meest pretentieuze
dat een TED-spreker ooit heeft gezegd.

Zelfs als er in een kamer
geen enkele galm zou zijn

en geen externe geluiden,

dan zou je nog steeds
je eigen bloed horen stromen.

In de bioscoopzalen was er vroeger
ook nooit een stil moment,

want de projector maakte altijd lawaai.

Zelfs nu, met ons Dolby-geluid,

is er eigenlijk nooit een stil moment
als je rondom je luistert.

Er is altijd wel een of ander geluid.

Aangezien absolute stilte niet bestaat,

wat gebruiken filmmakers
en geluidstechnici dan?

In de plaats daarvan gebruiken ze
vaak omgevingsgeluid.

Omgevingsgeluid is uniek
achtergrondlawaai

dat eigen is aan iedere locatie.

Iedere locatie heeft 'n eigen geluid

en iedere ruimte heeft 'n eigen geluid,

dat we het 'ruimtegeluid' noemen.

Nu hoor je een geluidsopname
van een markt in Marokko.

(Stemmen, muziek)

En nu hoor je een geluidsopname
van Times Square in New York.

(Verkeergeluiden,
claxons van auto's, stemmen)

Het ruimtegeluid combineert
al de geluiden binnen in een kamer:

de ventilator, de verwarming, de koelkast.

Dit is een geluidsopname
van mijn flat in Brooklyn.

(Je hoort de ventilator, de boiler,
de koelkast en het straatverkeer)

Omgevingsgeluiden werken
op een zeer primitieve manier.

Ze kunnen direct doordringen
tot ons onderbewustzijn.

Het getsjirp van de vogeltjes buiten
is misschien een teken van alledaagsheid.

Misschien omdat wij, als soort,

gewoon zijn geraakt aan dat geluid
in de afgelopen miljoenen jaren.

(Getsjirp van vogeltjes)

Industriële geluiden, daarentegen,

kennen we nog niet zo lang.

Hoewel ik er persoonlijk wel van hou

-- David Lynch, een van mijn helden
maakte er vaak gebruik van,

en zijn geluidstechnicus, Alan Splet --

dragen industriële geluiden
vaak een negatieve connotatie.

(Machinelawaai)

Geluidseffecten kunnen inspelen
op ons emotioneel geheugen.

Soms zijn ze zo betekenisvol

dat ze in de film
zelf een personage worden.

Het geluid van de donder kan wijzen op
de tussenkomst van de goden of hun woede.

(Donder)

Het geluid van de kerkklok herinnert ons
aan de vergankelijkheid van de tijd

of misschien aan onze
eigen sterfelijkheid.

(Kerkklokken luiden)

Het geluid van brekend glas
kan wijzen op het einde van een relatie

of een vriendschap.

(Glas breekt)

Wetenschappers geloven
dat dissonante geluiden,

zoals blaasinstrumenten
die zeer luid worden bespeeld,

ons kunnen herinneren
aan het gehuil van dieren in de natuur.

Daardoor kunnen ze een gevoel
van irritatie of angst opwekken.

(Blaasinstrumenten weerklinken)

We hebben het nu al gehad
over het geluid op het beeld.

Maar af en toe is de bron van het geluid
niet zichtbaar op het scherm.

Dat noemen we 'off-screen geluid',

of 'akoesmatisch geluid'.

Akoesmatisch geluid...

De term 'akoesmatisch' komt
van Pythagoras, uit het Oude Griekenland.

Hij gaf jaren lang les
van achter een gordijn

en toonde zich niet aan zijn leerlingen.

Ik denk dat deze wiskundige
en filosoof geloofde dat,

op deze manier,

zijn studenten zich meer zouden
concentreren op zijn stem,

zijn woorden en hun betekenis.

En niet op het visuele aspect
van zijn betoog.

Een beetje zoals 'The Wizard of Oz',

of 'Big Brother' uit '1984',

waar door de stem
los te koppelen van zijn bron,

oorzaak en gevolg worden gescheiden,

wat een soort alomtegenwoordigheid
of alziendheid creëert,

en daardoor dus ook autoriteit.

Akoesmatisch geluid
gaat al lang mee in de geschiedenis.

In Rome en Venetië zongen
de kloosternonnen vroeger

in de kamers en galerijen
vlak onder het plafond.

Omdat ze de illusie wilden creëren dat
we naar engelen luisterden in de hemel.

Richard Wagner was de eerste componist
die werkte met een orkest

dat verborgen zat in een orkestbak
tussen het podium en het publiek.

Een van m'n helden, Aphex Twin, verstopt
zich vaak in de donkere hoekjes in clubs.

Al deze grootmeesters
hadden volgens mij door,

dat je door de bron te verbergen

een gevoel van mysterie kunt creëren.

Dit is al vaak gebruikt
in de filmgeschiedenis,

door Hitchcock en Ridley Scott
met z'n 'Alien'.

Een geluid horen
zonder dat je de bron kent,

creëert altijd een soort spanning.

Het betekent ook dat regisseurs
minder beperkt zijn in hun mogelijkheden

en iets kunnen tonen
wat er niet was tijdens de opnames.

Dat klinkt misschien allemaal wat vaag,

maar ik wil even een fragmentje afspelen.

(Speelgoed piept)

(Typemachine)

(Tromgeroffel)

(Pingpong)

(Zwaardgevecht)

(Scratchen van een plaat)

(Zaaggeluiden)

(Vrouw gilt)

Met deze tools probeer ik aan te tonen

dat geluid een taal is.

Het kan ons verplaatsen in de ruimte.

Het kan de sfeer veranderen.

Het kan het tempo bepalen.

Het kan ons aan het lachen brengen,
of het kan ons bang maken.

Wat mezelf betreft --

ik werd enkele jaren geleden
verliefd op deze taal.

En op één of andere manier ben ik
erin geslaagd er mijn beroep van te maken.

Met het werk dat we verrichten
in ons geluidsarchief

proberen we de woordenschat
van die taal wat te verruimen.

En daarmee willen we
de juiste hulpmiddelen aanbieden

aan geluidstechnici,

filmproducenten

en de ontwikkelaars
van videospelletjes en apps.

Zodat ze steeds betere verhalen
kunnen vertellen

en steeds mooiere leugens
kunnen vertellen.

Dank jullie voor je aandacht.