< Return to Video

بۆچی پێویستە گرنگی بدەین بە پیسایی نەھەنگ

  • 0:00 - 0:05
    لە ١٦٠٠ەکان، ژمارەیەکی زۆر نەھەنگ
    لە کەنداوی کەیپ کۆد ھەبوون
  • 0:05 - 0:07
    لە خۆرھەڵاتی کەناری ئەمریکا.
  • 0:07 - 0:10
    کە بە شێوەیەکی ڕوون دەتتوانی
    لەسەر پشتیان پیاسە بکەیت
  • 0:10 - 0:12
    لە کۆتایی کەنداوێکەوە بۆ کۆتاییەکەی تری.
  • 0:13 - 0:17
    ئەمڕۆ، ژمارەیان لە سەدان دایە،
    و کەوتوونەتە مەترسییەوە.
  • 0:17 - 0:22
    وەک ئەوان، چەندین جۆریتری نەھەنگ
    ژمارەیان بە توندی کەمی کردووە
  • 0:22 - 0:24
    بەھۆی ٢٠٠ ساڵی ڕاوکردنی نەھەنگەوە،
  • 0:24 - 0:30
    کە ڕاو کران و کوژران بۆ گۆشتی
    نەھەنگ، ڕۆن و ئێسکی نەھەنگ.
  • 0:31 - 0:33
    ئێمە لەمڕۆدا تەنھا لە
    ئاوەکانماندا نەھەنگمان ھەیە
  • 0:33 - 0:37
    بەھۆی بزوتنەوەی نەھەنگاکان
    پارێزەکانی ساڵی ٧٠یەکان.
  • 0:37 - 0:40
    ئامرازێک دەبێت بۆ وەستاندنی
    بازرگانی ڕاوکردنی نەھەنگ،
  • 0:40 - 0:44
    و بنیادنرا لەسەر بیرۆکەی ئەوەی کە
    ئەگەر نەتوانین نەھەنگ بپارێزین،
  • 0:44 - 0:46
    دەتوانی چی بپارێزین؟
  • 0:46 - 0:49
    بە شێوەیەکی بنچینەیی تاقیکردنەوەی
    توانای سیاسیمان بوو
  • 0:49 - 0:53
    بۆ وەستاندنی وێرانکاری ژینگەیی.
  • 0:53 - 0:56
    بۆیە لە سەرەتای ٨٠یەکان، قەدەغەی
    ڕاوکردنی بازرگانی نەھەنگ ڕاگەیەندرا
  • 0:56 - 1:00
    بە زەبر دەستی
    پێکرد لە ئەنجامی ئەم کەمپینە.
  • 1:00 - 1:03
    نەھەنگەکانی ناو ئاو ھێشتا
    ژمارەیان کەمە، ھەرچۆنێک بێت،
  • 1:03 - 1:07
    چونکە ڕووبەڕووی ترساندن بوونەتەوە
    بەھۆی کاری مرۆڤەکانەوە.
  • 1:07 - 1:15
    بەداخەوە، ژمارەیەکی زۆر خەڵک ھێشتا
    پێیانوایە کە نەھەنگ پارێزەرانی وەکو من
  • 1:15 - 1:21
    کە ئێمە تەنھا لەبەر بەھرەی ھەست بزوێن و
    جوانی ئەو دروستکراوانە ئەمە دەکەین.
  • 1:22 - 1:24
    لە ڕاستیدا ئەمە زیانە،
  • 1:24 - 1:28
    چونکە نەھەنگەکان ئەندازیاری
    سیستەمی ژینگەیین.
  • 1:28 - 1:33
    یارمەتی پاراستنی تەندروستی و
    جێگیری ئۆقیانوسەکان دەدەن،
  • 1:33 - 1:37
    و تەنانەت خزمەتگوزاری
    پێشکەشی کۆمەڵگەی مرۆڤ دەکەن.
  • 1:37 - 1:41
    کەواتە با قسە بکەین دەربارەی ئەوەی
    بۆچی پاراستنی نەھەنگەکان گرنگە
  • 1:41 - 1:45
    بۆ بەردەوامی ئۆقیانوسەکان.
  • 1:45 - 1:49
    دوو شتی سەرەکی کەم دەکاتەوە:
  • 1:49 - 1:53
    پیسایی نەھەنگ و لاشەی خراپی گیانەوەرەکان.
  • 1:53 - 1:58
    کە نەھەنگەکان دەچنە قوڵایی ئاو بۆ خواردن و
    دێنەوە سەر ڕووی ئاوەکە بۆ ھەناسەدان،
  • 1:58 - 2:02
    پیساییەکی زۆر بەرەڵا دەکەن.
  • 2:02 - 2:04
    پاڵنانی ئەم نەھەنگە،
    وەک ناودەبرێت،
  • 2:04 - 2:07
    خۆراکی دیاریکراوی بنچینەیی
    لە قوڵایی دەھێنن
  • 2:07 - 2:11
    بەرەو ڕووی سەرەوەی ئاوەکە کە
    لەوێ ھانی گەشەی ڕووەکەکان،
  • 2:11 - 2:14
    کە بنچینەیی ھەموو زنجیرەی خۆراکی
    دەریاوانی پێک دەهێنێت دەدات.
  • 2:14 - 2:17
    کەواتە بەڕاستی، بوونی نەھەنگی زیاتر
    لە ئۆقیانوسەکاندا
  • 2:17 - 2:21
    زۆر سوود بەخشە بۆ تەواوی
    سیستەمی ژینگەیی.
  • 2:21 - 2:27
    ھەروەھا نەھەنگەکان بەوە ناسراون
    کە درێژترین کۆچ کردن دەگرنە بەر
  • 2:27 - 2:33
    نەھەنگی خۆڵەمێشی ئەمریکا ١٦،٠٠٠
    کیلۆمەتر کۆچ دەکەن
  • 2:33 - 2:39
    لە نێوان ناوچە خۆراک پێدەرە بەپیتەکان و
    ناوچە کەمتر بەپیتەکان، یان لە دایک بووەکان
  • 2:39 - 2:42
    و ھەموو ساڵێک دەگەڕێنەوە.
  • 2:42 - 2:47
    کاتێک ئەمە دەکەن، پەین دەگوازنەوە
    بە شێوەی پیسایی
  • 2:47 - 2:51
    لەو شوێنانەی کە ھەیانە
    بۆ ئەوانەی پێویستیانە.
  • 2:51 - 2:54
    بە شێوەیەکی ڕوون، نەھەنگەکان زۆر گرنگن
    لە بازنەی خۆراکی،
  • 2:54 - 2:58
    بەشێوەی ستوونی و ئاسۆیی،
    بەناو ئۆقیانوسەکاندا.
  • 2:58 - 3:04
    بەڵام ئەوەی کە زۆر سەرنجڕاکێشە ئەوەیە
    دوای مردنیشیان زۆر گرنگن.
  • 3:04 - 3:09
    لاشەی نەھەنگەکان گەورەترین جۆری پاشەڕۆیە
  • 3:09 - 3:13
    کە دەکەونە خوارەوە لە ئۆقیانوسەکان.
  • 3:13 - 3:15
    کاتێک ئەم لاشانە نقووم دەبن،
  • 3:15 - 3:18
    جەژنێک دەبێت بۆ ٤٠٠ جۆری بونەوەر،
  • 3:18 - 3:22
    وەکو جۆری مارماسی، ماسی بەرھەمھێنی لینجی.
  • 3:23 - 3:25
    زیاتر لە ٢٠٠ ساڵ لە ڕاوکردنی نەھەنگ،
  • 3:25 - 3:30
    کاتێک ئێمە سەرقاڵی کوشتن و لابردنی
    ئەم لاشانە بووین لە ئۆقیانوسەکان،
  • 3:30 - 3:35
    لەوانە بوو ڕێژەو تێکڕای جوگرافی ئەو
    کەوتنە خوارەوەی نەھەنگە بگۆڕین
  • 3:35 - 3:38
    کە بۆ قوڵایی ئۆقیانوسەکان غلۆر دەبوونەوە،
  • 3:38 - 3:41
    و لە ئەنجامدا، بووە ھۆی
    لەناوچوونی ژمارەیەک
  • 3:41 - 3:43
    بونەوەر کە تەواو تایبەتمەندن
  • 3:43 - 3:48
    و پشتیان بەم لاشانە بەستەوە
    بۆ مانەوەیان لە ژیان.
  • 3:48 - 3:56
    ھەروەھا لاشەی نەھەنگەکان بە گواستنەوەی
    نزیکەی ١٩٠،٠٠٠ تەن کاربۆن ناسراون،
  • 3:56 - 3:58
    کە ھاوتایە لەگەڵ بڕی بەرھەم ھێنراو
  • 3:58 - 4:01
    لەڕێی ٨٠،٠٠٠ ئۆتۆمبێل لە ساڵێکدا
  • 4:01 - 4:04
    لە بەرگە ھەواوە بۆ قوڵایی ئۆقیانوسەکان،
  • 4:04 - 4:08
    و ئۆقیانوسە قوڵەکان ئەوەیە کە ئێمە
    پێی دەڵێین "نقووم بوونی کاربۆن,"
  • 4:08 - 4:12
    چونکە کاربۆن لە بەرگە ھەواوە دەگرن،
  • 4:12 - 4:16
    و لەبەرئەوە گەرم بوونی جیھانی دوا دەخات.
  • 4:16 - 4:19
    ھەروەھا ھەندێ کات ئەو لاشانە
    دەشۆرێنەوە لە کەنارەکان
  • 4:19 - 4:25
    و ژەمێک دابین دەکەن بۆ ژمارەیەک
    جۆری ئاژەڵی دڕندە لەسەر زەوی.
  • 4:25 - 4:28
    ٢٠٠ ساڵی ڕاوکردنی نەھەنگ
    بەڕوونی زیانبەخش بووە
  • 4:28 - 4:31
    و بووەتە ھۆی کەم
    کردنەوەی ژمارەی نەھەنگەکان
  • 4:31 - 4:34
    لە نێوان سەدا ٦٠ بۆ ٩٠.
  • 4:34 - 4:36
    بەڕوونی، بزووتنەوەی نەھەنگەکان بپارێزە
  • 4:36 - 4:41
    بەکەڵک بوو لە ڕێگری کردن لە بەردەوام
    بوونی بازرگانی ڕاوکردنی نەھەنگ،
  • 4:41 - 4:44
    بەڵام دەبێت بەمەدا بچینەوە.
  • 4:44 - 4:49
    پێویستە باس لە کێشەی نوێتر، بەھێزتر بکەین
    کە ئەو نەھەنگانە ڕووبەڕووی دەبنەوە
  • 4:49 - 4:50
    لە ئاوەکانمان لە ئێستادا.
  • 4:50 - 4:52
    لەناو شتەکانی تر، پێویستە بیان وەستێنین
  • 4:52 - 4:57
    لە چاندن لەلایەن کەشتییەکانەوە
    لە ناوچەکانی خۆراک پێدانیان،
  • 4:57 - 5:00
    و بوەستێنرێن لە شێواندنیان
    لەناو تۆڕی ماسیگرتن
  • 5:00 - 5:02
    کە لە دەورووبەری
    ئۆقیانوسەکە سەرئاو دەکەون.
  • 5:02 - 5:07
    پێویستە فێربین نامە چاکسازییەکانمان
    بە بواری گفتوگۆکانمان ببەستینەوە،
  • 5:07 - 5:13
    تا خەڵکی بە تەواوی تێبگەن لە بەھای
    ڕاستی سیستەمی ژینگەیی ئەم بونەوەرانە.
  • 5:14 - 5:18
    کەواتە، دووبارە با نەھەنگەکان بپارێزین،
  • 5:18 - 5:22
    بەڵام ئەم جارە، با تەنھا لەبەر
    خاتری ئەوان نەیکەین.
  • 5:22 - 5:25
    با لەبەر خاتری خۆشمان بیکەین.
  • 5:25 - 5:27
    سوپاس.
  • 5:27 - 5:32
    (چەپڵە)
Title:
بۆچی پێویستە گرنگی بدەین بە پیسایی نەھەنگ
Speaker:
ئاشا دی ڤۆس
Description:

نەھەنگەکان کارێکی گرنگ و سەرسوڕھێنەریان ھەیە، زیندەوەرزانی دەریاوان ئاشا دی ڤۆس دەڵێت: ئەو بونەوەرە گەورانە ئەندازیاری سیستەمی ژینگەیین، ئۆقیانوسەکان دەپارێزن و جێگیر دەکەن بەھۆی ... باشە، بەھۆی پیسایی کردن، بۆ دەست پێکردن، لە دی ڤۆس فێربە، کە ھاوڕێیەکی TED، دەربارەی بە کەم نرخاندنی کاری نەھەنگەکان کە دەبنە ھۆی پاراستنی جێگیری و تەندروستی دەریاکانمان — و ھەسارەکەمان.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
05:45

Kurdish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.