WEBVTT

00:00:00.420 --> 00:00:04.914
لە ١٦٠٠ەکان، ژمارەیەکی زۆر نەھەنگ
لە کەنداوی کەیپ کۆد ھەبوون

00:00:04.914 --> 00:00:06.741
لە خۆرھەڵاتی کەناری ئەمریکا.

00:00:06.741 --> 00:00:10.389
کە بە شێوەیەکی ڕوون دەتتوانی
لەسەر پشتیان پیاسە بکەیت

00:00:10.389 --> 00:00:12.484
لە کۆتایی کەنداوێکەوە بۆ کۆتاییەکەی تری.

00:00:13.234 --> 00:00:16.573
ئەمڕۆ، ژمارەیان لە سەدان دایە،
و کەوتوونەتە مەترسییەوە.

00:00:16.573 --> 00:00:21.728
وەک ئەوان، چەندین جۆریتری نەھەنگ
ژمارەیان بە توندی کەمی کردووە

00:00:21.728 --> 00:00:24.170
بەھۆی ٢٠٠ ساڵی ڕاوکردنی نەھەنگەوە،

00:00:24.170 --> 00:00:29.889
کە ڕاو کران و کوژران بۆ گۆشتی
نەھەنگ، ڕۆن و ئێسکی نەھەنگ.

NOTE Paragraph

00:00:31.009 --> 00:00:33.412
ئێمە لەمڕۆدا تەنھا لە
ئاوەکانماندا نەھەنگمان ھەیە

00:00:33.412 --> 00:00:37.057
بەھۆی بزوتنەوەی نەھەنگاکان
پارێزەکانی ساڵی ٧٠یەکان.

00:00:37.057 --> 00:00:40.455
ئامرازێک دەبێت بۆ وەستاندنی 
بازرگانی ڕاوکردنی نەھەنگ،

00:00:40.455 --> 00:00:44.227
و بنیادنرا لەسەر بیرۆکەی ئەوەی کە
ئەگەر نەتوانین نەھەنگ بپارێزین،

00:00:44.227 --> 00:00:46.154
دەتوانی چی بپارێزین؟

00:00:46.154 --> 00:00:49.080
بە شێوەیەکی بنچینەیی تاقیکردنەوەی
توانای سیاسیمان بوو

00:00:49.080 --> 00:00:52.683
بۆ وەستاندنی وێرانکاری ژینگەیی.

00:00:52.683 --> 00:00:56.236
بۆیە لە سەرەتای ٨٠یەکان، قەدەغەی
ڕاوکردنی بازرگانی نەھەنگ ڕاگەیەندرا

00:00:56.236 --> 00:00:59.951
بە زەبر دەستی 
پێکرد لە ئەنجامی ئەم کەمپینە.

00:00:59.951 --> 00:01:02.760
نەھەنگەکانی ناو ئاو ھێشتا
ژمارەیان کەمە، ھەرچۆنێک بێت،

00:01:02.760 --> 00:01:07.489
چونکە ڕووبەڕووی ترساندن بوونەتەوە
بەھۆی کاری مرۆڤەکانەوە.

NOTE Paragraph

00:01:07.489 --> 00:01:15.130
بەداخەوە، ژمارەیەکی زۆر خەڵک ھێشتا
پێیانوایە کە نەھەنگ پارێزەرانی وەکو من

00:01:15.136 --> 00:01:20.509
کە ئێمە تەنھا لەبەر بەھرەی ھەست بزوێن و
جوانی ئەو دروستکراوانە ئەمە دەکەین.

00:01:21.939 --> 00:01:24.025
لە ڕاستیدا ئەمە زیانە،

00:01:24.025 --> 00:01:28.499
چونکە نەھەنگەکان ئەندازیاری
سیستەمی ژینگەیین.

00:01:28.499 --> 00:01:32.872
یارمەتی پاراستنی تەندروستی و
جێگیری ئۆقیانوسەکان دەدەن،

00:01:32.872 --> 00:01:37.299
و تەنانەت خزمەتگوزاری
پێشکەشی کۆمەڵگەی مرۆڤ دەکەن.

NOTE Paragraph

00:01:37.299 --> 00:01:41.275
کەواتە با قسە بکەین دەربارەی ئەوەی
بۆچی پاراستنی نەھەنگەکان گرنگە

00:01:41.275 --> 00:01:44.806
بۆ بەردەوامی ئۆقیانوسەکان.

00:01:44.806 --> 00:01:49.334
دوو شتی سەرەکی کەم دەکاتەوە:

00:01:49.334 --> 00:01:52.546
پیسایی نەھەنگ و لاشەی خراپی گیانەوەرەکان.

NOTE Paragraph

00:01:52.546 --> 00:01:58.012
کە نەھەنگەکان دەچنە قوڵایی ئاو بۆ خواردن و
دێنەوە سەر ڕووی ئاوەکە بۆ ھەناسەدان،

00:01:58.012 --> 00:02:01.918
پیساییەکی زۆر بەرەڵا دەکەن.

00:02:01.918 --> 00:02:03.662
پاڵنانی ئەم نەھەنگە،
وەک ناودەبرێت،

00:02:03.662 --> 00:02:06.955
خۆراکی دیاریکراوی بنچینەیی
لە قوڵایی دەھێنن

00:02:06.955 --> 00:02:10.975
بەرەو ڕووی سەرەوەی ئاوەکە کە
لەوێ ھانی گەشەی ڕووەکەکان،

00:02:10.975 --> 00:02:14.422
کە بنچینەیی ھەموو زنجیرەی خۆراکی
دەریاوانی پێک دەهێنێت دەدات.

00:02:14.422 --> 00:02:17.127
کەواتە بەڕاستی، بوونی نەھەنگی زیاتر
لە ئۆقیانوسەکاندا

00:02:17.127 --> 00:02:21.208
زۆر سوود بەخشە بۆ تەواوی
سیستەمی ژینگەیی.

NOTE Paragraph

00:02:21.208 --> 00:02:26.760
ھەروەھا نەھەنگەکان بەوە ناسراون
کە درێژترین کۆچ کردن دەگرنە بەر

00:02:26.760 --> 00:02:32.696
نەھەنگی خۆڵەمێشی ئەمریکا ١٦،٠٠٠
کیلۆمەتر کۆچ دەکەن

00:02:32.707 --> 00:02:38.812
لە نێوان ناوچە خۆراک پێدەرە بەپیتەکان و
ناوچە کەمتر بەپیتەکان، یان لە دایک بووەکان

00:02:38.812 --> 00:02:41.902
و ھەموو ساڵێک دەگەڕێنەوە.

00:02:41.902 --> 00:02:46.886
کاتێک ئەمە دەکەن، پەین دەگوازنەوە
بە شێوەی پیسایی

00:02:46.886 --> 00:02:50.676
لەو شوێنانەی کە ھەیانە
بۆ ئەوانەی پێویستیانە.

00:02:50.676 --> 00:02:54.115
بە شێوەیەکی ڕوون، نەھەنگەکان زۆر گرنگن
لە بازنەی خۆراکی،

00:02:54.115 --> 00:02:57.807
بەشێوەی ستوونی و ئاسۆیی،
بەناو ئۆقیانوسەکاندا.

NOTE Paragraph

00:02:57.807 --> 00:03:04.466
بەڵام ئەوەی کە زۆر سەرنجڕاکێشە ئەوەیە
دوای مردنیشیان زۆر گرنگن.

00:03:04.466 --> 00:03:08.559
لاشەی نەھەنگەکان گەورەترین جۆری پاشەڕۆیە

00:03:08.559 --> 00:03:12.769
کە دەکەونە خوارەوە لە ئۆقیانوسەکان.

00:03:13.409 --> 00:03:15.466
کاتێک ئەم لاشانە نقووم دەبن،

00:03:15.466 --> 00:03:18.495
جەژنێک دەبێت بۆ ٤٠٠ جۆری بونەوەر،

00:03:18.495 --> 00:03:22.331
وەکو جۆری مارماسی، ماسی بەرھەمھێنی لینجی.

00:03:23.021 --> 00:03:25.154
زیاتر لە ٢٠٠ ساڵ لە ڕاوکردنی نەھەنگ،

00:03:25.154 --> 00:03:29.524
کاتێک ئێمە سەرقاڵی کوشتن و لابردنی
ئەم لاشانە بووین لە ئۆقیانوسەکان،

00:03:29.524 --> 00:03:35.246
لەوانە بوو ڕێژەو تێکڕای جوگرافی ئەو
کەوتنە خوارەوەی نەھەنگە بگۆڕین

00:03:35.246 --> 00:03:37.563
کە بۆ قوڵایی ئۆقیانوسەکان غلۆر دەبوونەوە،

00:03:37.563 --> 00:03:41.254
و لە ئەنجامدا، بووە ھۆی
لەناوچوونی ژمارەیەک

00:03:41.254 --> 00:03:43.392
بونەوەر کە تەواو تایبەتمەندن

00:03:43.392 --> 00:03:47.876
و پشتیان بەم لاشانە بەستەوە
بۆ مانەوەیان لە ژیان.

NOTE Paragraph

00:03:47.876 --> 00:03:55.808
ھەروەھا لاشەی نەھەنگەکان بە گواستنەوەی
نزیکەی ١٩٠،٠٠٠ تەن کاربۆن ناسراون،

00:03:55.808 --> 00:03:58.106
کە ھاوتایە لەگەڵ بڕی بەرھەم ھێنراو

00:03:58.106 --> 00:04:01.171
لەڕێی ٨٠،٠٠٠ ئۆتۆمبێل لە ساڵێکدا

00:04:01.171 --> 00:04:04.000
لە بەرگە ھەواوە بۆ قوڵایی ئۆقیانوسەکان،

00:04:04.000 --> 00:04:07.510
و ئۆقیانوسە قوڵەکان ئەوەیە کە ئێمە
پێی دەڵێین "نقووم بوونی کاربۆن,"

00:04:07.510 --> 00:04:11.573
چونکە کاربۆن لە بەرگە ھەواوە دەگرن،

00:04:11.573 --> 00:04:15.789
و لەبەرئەوە گەرم بوونی جیھانی دوا دەخات.

00:04:15.789 --> 00:04:19.468
ھەروەھا ھەندێ کات ئەو لاشانە
دەشۆرێنەوە لە کەنارەکان

00:04:19.468 --> 00:04:24.540
و ژەمێک دابین دەکەن بۆ ژمارەیەک
جۆری ئاژەڵی دڕندە لەسەر زەوی.

NOTE Paragraph

00:04:24.540 --> 00:04:28.464
٢٠٠ ساڵی ڕاوکردنی نەھەنگ
بەڕوونی زیانبەخش بووە

00:04:28.464 --> 00:04:31.356
و بووەتە ھۆی کەم 
کردنەوەی ژمارەی نەھەنگەکان

00:04:31.356 --> 00:04:34.476
لە نێوان سەدا ٦٠ بۆ ٩٠.

00:04:34.476 --> 00:04:36.302
بەڕوونی، بزووتنەوەی نەھەنگەکان بپارێزە

00:04:36.302 --> 00:04:40.713
بەکەڵک بوو لە ڕێگری کردن لە بەردەوام
بوونی بازرگانی ڕاوکردنی نەھەنگ،

00:04:40.713 --> 00:04:43.854
بەڵام دەبێت بەمەدا بچینەوە.

00:04:43.854 --> 00:04:48.608
پێویستە باس لە کێشەی نوێتر، بەھێزتر بکەین
کە ئەو نەھەنگانە ڕووبەڕووی دەبنەوە

00:04:48.608 --> 00:04:50.349
لە ئاوەکانمان لە ئێستادا.

00:04:50.349 --> 00:04:52.482
لەناو شتەکانی تر، پێویستە بیان وەستێنین

00:04:52.482 --> 00:04:57.187
لە چاندن لەلایەن کەشتییەکانەوە
لە ناوچەکانی خۆراک پێدانیان،

00:04:57.187 --> 00:04:59.985
و بوەستێنرێن لە شێواندنیان
لەناو تۆڕی ماسیگرتن

00:04:59.985 --> 00:05:02.469
کە لە دەورووبەری
ئۆقیانوسەکە سەرئاو دەکەون.

00:05:02.469 --> 00:05:06.839
پێویستە فێربین نامە چاکسازییەکانمان
بە بواری گفتوگۆکانمان ببەستینەوە،

00:05:06.839 --> 00:05:13.225
تا خەڵکی بە تەواوی تێبگەن لە بەھای
ڕاستی سیستەمی ژینگەیی ئەم بونەوەرانە.

NOTE Paragraph

00:05:13.985 --> 00:05:18.142
کەواتە، دووبارە با نەھەنگەکان بپارێزین،

00:05:18.142 --> 00:05:22.275
بەڵام ئەم جارە، با تەنھا لەبەر
خاتری ئەوان نەیکەین.

00:05:22.275 --> 00:05:24.806
با لەبەر خاتری خۆشمان بیکەین.

NOTE Paragraph

00:05:24.806 --> 00:05:27.151
سوپاس.

NOTE Paragraph

00:05:27.151 --> 00:05:31.981
(چەپڵە)