Jak wąchamy? - Rose Eveleth

Zobacz pełną lekcję: http://ed.ted.com/lessons/how-do-we-smell-rose-eveleth

Dorosły człowiek może rozróżnić aż do 10 000 zapachów. Używasz nosa przy decyzjach o tym co jesz, co kupujesz, a nawet kiedy wziąć prysznic. Zastanawiałeś się kiedyś, jak cząsteczki powietrza są przetwarzane w mózgu na zapachy? Rose Eveleth obrazuje ich drogę, począwszy od nabłonka węchowego, i wyjaśnia dlaczego zapach może być subiektywny.

Lekcja: Rose Eveleth, animacje: Igor Coric.

To pierwszy zmysł,
którego używasz przy narodzeniu.

Poświęcone mu jest 2% genów.

Musi być ważny, co?

Weź głęboki oddech przez nos.

Mowa o węchu.

Jest oszałamiająco silny.

Dorośli rozróżniają

około 10 000 różnych zapachów.

Oto, co robi twój nos.

Wdychasz przez nozdrza

cząsteczki powietrza.

95% jamy nosowej

służy do ich filtrowania

zanim trafią do płuc.

Ale w tylnej części tej jamy

znajduje się obszar zwany
nabłonkiem węchowym,

mały skrawek skóry, kluczowy dla węchu.

Nabłonek ten ma warstwę

węchowych białek receptorowych,

specjalnych neuronów
odbierających zapachy,

takich kubków smakowych nosa.

Kiedy cząsteczki zapachowe
trafiają do nosa,

zatrzymują się na warstwie śluzu

okrywającej nabłonek węchowy.

Rozpuszczając się

wiążą się z węchowymi
białkami receptorowymi,

które puszczają sygnał do mózgu

poprzez pasmo węchowe.

Tak à propos,

łatwo ocenić powonienie danego zwierzęcia

po rozmiarze jego nabłonka węchowego.

U psa jest on aż 20 razy większy

niż u człowieka.

Ale wielu rzeczy jeszcze nie wiemy

o tych komórkach.

Na przykład ludzki nabłonek
jest zabarwiony,

a naukowcy nie wiedzą dlaczego.

Ale jak rozróżniamy zapachy?

Okazuje się, że mózg ma

40 milionów różnych neuronów węchowych,

więc zapach A może uruchomić
neurony 3, 427 i 988,

a zapach B neurony 8, 76 i 2 496 678.

Wszystkie te kombinacje

pozwalają rozróżnić szeroką gamę zapachów.

Co więcej, neurony te są zawsze świeże

i gotowe do akcji.

To jedyne neurony,

które są regularnie wymieniane,

co cztery do ośmiu tygodni.

Gdy się aktywują, wysyłają sygnał

przez kanał zwany pasmem węchowym

do różnych regionów mózgu.

Ciała migdałowatego, wzgórza

i do kory mózgowej.

To inaczej niż wzrok i słuch.

Ich sygnały trafiają wpierw

do centrum przekazu

między półkulami mózgu

i stamtąd do innych obszarów mózgu.

Ale ponieważ węch rozwinął się

przed resztą zmysłów,

trafia bezpośrednio

do różnych obszarów mózgu,

skąd zachęca do walki lub ucieczki,

przywołuje wspomnienia,

albo sprawia, że się ślinisz.

Choć wszyscy mamy taki sam układ,

dwie dziurki w nosie

i miliony neuronów węchowych,

nie każdy czuje te same zapachy.

Znanym tego przykładem jest

umiejętność wyczucia tak zwanego

"szparagowego moczu".

25% osób po zjedzeniu szparagów

potrafi wyczuć w swoim moczu

charakterystyczny zapach.

Pozostałe 75% z nas go nie czuje.

A to nie jedyny przykład na to,

że inaczej czujemy zapachy.

Dla niektórych
związek chemiczny androstenon

pachnie jak wanilia,

a dla innych jak pot z domieszką moczu,

co jest niefortunne,

gdyż androstenon można znaleźć

choćby w wieprzowinie.

Z myślą o ludziach

czujących ten nieprzyjemny zapach

producenci wieprzowiny kastrują wieprze,

żeby te nie produkowały androstenonu.

Niemożność wyczucia danego zapachu

nazywa się anosmia

i istnieje prawie sto jej odmian.

Ludzie z anosmią allicynową
nie czują czosnku,

a ci z anosmią eugenolową - goździków.

Niektórzy w ogóle nic nie czują.

Całkowita anosmia może mieć

różne przyczyny.

Niektórzy rodzą się bez zmysłu węchu,

a inni tracą go w wypadku

albo podczas choroby.

Węch ograniczyć może też

opuchlizna lub zakażenie
nabłonka węchowego,

czego może doświadczyliście

podczas choroby.

Utrata węchu może też

wpłynąć na resztę zmysłów.

Wiele osób, które utraciły węch,

nie czuje smaków

tak jak reszta z nas.

Okazuje się, że to, jak coś smakuje,

jest ściśle powiązane z tym, jak pachnie.

Podczas żucia

wdychasz cząsteczki powietrza,

które niosą zapach jedzenia.

Zapach dociera do nabłonka węchowego

i daje mózgowi informację

o tym, co jesz.

Utrata węchu wiąże się

ograniczeniem odczuwania smaku

do pięciu smaków,

które rozróżniają twoje kubki smakowe:

słodki, słony,

gorzki, kwaśny i umami.

Teraz, gdy poczujesz spaliny,

słone morskie powietrze,

czy pieczonego kurczaka,

będziesz wiedzieć, jak to robisz,

i może odczujesz większą wdzięczność
za taką możliwość.