WEBVTT

00:00:06.862 --> 00:00:09.578
To pierwszy zmysł, 
którego używasz przy narodzeniu.

00:00:09.578 --> 00:00:12.633
Poświęcone mu jest 2% genów.

00:00:12.633 --> 00:00:14.609
Musi być ważny, co?

00:00:14.609 --> 00:00:17.257
Weź głęboki oddech przez nos.

00:00:17.257 --> 00:00:18.426
Mowa o węchu.

00:00:18.426 --> 00:00:20.703
Jest oszałamiająco silny.

00:00:20.703 --> 00:00:22.047
Dorośli rozróżniają

00:00:22.047 --> 00:00:23.961
około 10 000 różnych zapachów.

00:00:23.961 --> 00:00:25.547
Oto, co robi twój nos.

00:00:25.557 --> 00:00:27.325
Wdychasz przez nozdrza

00:00:27.325 --> 00:00:29.066
cząsteczki powietrza.

00:00:29.066 --> 00:00:30.846
95% jamy nosowej

00:00:30.846 --> 00:00:32.514
służy do ich filtrowania

00:00:32.514 --> 00:00:34.005
zanim trafią do płuc.

00:00:34.005 --> 00:00:35.372
Ale w tylnej części tej jamy

00:00:35.372 --> 00:00:37.815
znajduje się obszar zwany 
nabłonkiem węchowym,

00:00:37.815 --> 00:00:40.826
mały skrawek skóry, kluczowy dla węchu.

00:00:40.834 --> 00:00:42.182
Nabłonek ten ma warstwę

00:00:42.182 --> 00:00:43.761
węchowych białek receptorowych,

00:00:43.761 --> 00:00:45.861
specjalnych neuronów 
odbierających zapachy,

00:00:45.861 --> 00:00:47.714
takich kubków smakowych nosa.

00:00:47.714 --> 00:00:49.921
Kiedy cząsteczki zapachowe 
trafiają do nosa,

00:00:49.921 --> 00:00:51.542
zatrzymują się na warstwie śluzu

00:00:51.542 --> 00:00:53.216
okrywającej nabłonek węchowy.

00:00:53.216 --> 00:00:54.351
Rozpuszczając się

00:00:54.351 --> 00:00:56.507
wiążą się z węchowymi 
białkami receptorowymi,

00:00:56.507 --> 00:00:58.617
które puszczają sygnał do mózgu

00:00:58.625 --> 00:00:59.852
poprzez pasmo węchowe.

00:00:59.852 --> 00:01:00.857
Tak à propos,

00:01:00.857 --> 00:01:03.357
łatwo ocenić powonienie danego zwierzęcia

00:01:03.357 --> 00:01:05.399
po rozmiarze jego nabłonka węchowego.

00:01:05.399 --> 00:01:07.878
U psa jest on aż 20 razy większy

00:01:07.885 --> 00:01:09.193
niż u człowieka.

00:01:09.193 --> 00:01:11.274
Ale wielu rzeczy jeszcze nie wiemy

00:01:11.274 --> 00:01:12.389
o tych komórkach.

00:01:12.389 --> 00:01:15.079
Na przykład ludzki nabłonek 
jest zabarwiony,

00:01:15.079 --> 00:01:17.693
a naukowcy nie wiedzą dlaczego.

00:01:17.693 --> 00:01:20.267
Ale jak rozróżniamy zapachy?

00:01:20.267 --> 00:01:21.793
Okazuje się, że mózg ma

00:01:21.793 --> 00:01:24.562
40 milionów różnych neuronów węchowych,

00:01:24.562 --> 00:01:29.858
więc zapach A może uruchomić 
neurony 3, 427 i 988,

00:01:29.858 --> 00:01:36.309
a zapach B neurony 8, 76 i 2 496 678.

00:01:36.309 --> 00:01:37.489
Wszystkie te kombinacje

00:01:37.489 --> 00:01:40.461
pozwalają rozróżnić szeroką gamę zapachów.

00:01:40.461 --> 00:01:42.436
Co więcej, neurony te są zawsze świeże

00:01:42.436 --> 00:01:43.486
i gotowe do akcji.

00:01:43.486 --> 00:01:44.556
To jedyne neurony,

00:01:44.556 --> 00:01:46.226
które są regularnie wymieniane,

00:01:46.226 --> 00:01:47.550
co cztery do ośmiu tygodni.

00:01:47.550 --> 00:01:49.255
Gdy się aktywują, wysyłają sygnał

00:01:49.255 --> 00:01:51.088
przez kanał zwany pasmem węchowym

00:01:51.088 --> 00:01:53.250
do różnych regionów mózgu.

00:01:53.250 --> 00:01:54.875
Ciała migdałowatego, wzgórza

00:01:54.875 --> 00:01:56.087
i do kory mózgowej.

00:01:56.087 --> 00:01:58.400
To inaczej niż wzrok i słuch.

00:01:58.400 --> 00:02:00.061
Ich sygnały trafiają wpierw

00:02:00.061 --> 00:02:01.117
do centrum przekazu

00:02:01.117 --> 00:02:02.643
między półkulami mózgu

00:02:02.643 --> 00:02:05.087
i stamtąd do innych obszarów mózgu.

00:02:05.087 --> 00:02:06.715
Ale ponieważ węch rozwinął się

00:02:06.715 --> 00:02:08.276
przed resztą zmysłów,

00:02:08.276 --> 00:02:09.467
trafia bezpośrednio

00:02:09.467 --> 00:02:10.856
do różnych obszarów mózgu,

00:02:10.856 --> 00:02:12.837
skąd zachęca do walki lub ucieczki,

00:02:12.837 --> 00:02:14.111
przywołuje wspomnienia,

00:02:14.111 --> 00:02:15.685
albo sprawia, że się ślinisz.

00:02:15.685 --> 00:02:18.051
Choć wszyscy mamy taki sam układ,

00:02:18.051 --> 00:02:19.324
dwie dziurki w nosie

00:02:19.324 --> 00:02:21.041
i miliony neuronów węchowych,

00:02:21.041 --> 00:02:23.138
nie każdy czuje te same zapachy.

00:02:23.138 --> 00:02:24.720
Znanym tego przykładem jest

00:02:24.720 --> 00:02:26.612
umiejętność wyczucia tak zwanego

00:02:26.612 --> 00:02:27.829
"szparagowego moczu".

00:02:27.829 --> 00:02:29.483
25% osób po zjedzeniu szparagów

00:02:29.483 --> 00:02:31.250
potrafi wyczuć w swoim moczu

00:02:31.250 --> 00:02:33.106
charakterystyczny zapach.

00:02:33.106 --> 00:02:35.442
Pozostałe 75% z nas go nie czuje.

00:02:35.442 --> 00:02:36.944
A to nie jedyny przykład na to,

00:02:36.944 --> 00:02:38.767
że inaczej czujemy zapachy.

00:02:38.767 --> 00:02:40.908
Dla niektórych 
związek chemiczny androstenon

00:02:40.908 --> 00:02:41.993
pachnie jak wanilia,

00:02:41.993 --> 00:02:44.106
a dla innych jak pot z domieszką moczu,

00:02:44.106 --> 00:02:45.154
co jest niefortunne,

00:02:45.154 --> 00:02:46.844
gdyż androstenon można znaleźć

00:02:46.844 --> 00:02:48.200
choćby w wieprzowinie.

00:02:48.200 --> 00:02:49.327
Z myślą o ludziach

00:02:49.327 --> 00:02:50.999
czujących ten nieprzyjemny zapach

00:02:50.999 --> 00:02:53.143
producenci wieprzowiny kastrują wieprze,

00:02:53.143 --> 00:02:55.045
żeby te nie produkowały androstenonu.

00:02:55.045 --> 00:02:56.843
Niemożność wyczucia danego zapachu

00:02:56.843 --> 00:02:57.815
nazywa się anosmia

00:02:57.815 --> 00:02:59.783
i istnieje prawie sto jej odmian.

00:02:59.783 --> 00:03:02.716
Ludzie z anosmią allicynową 
nie czują czosnku,

00:03:02.716 --> 00:03:05.538
a ci z anosmią eugenolową - goździków.

00:03:05.538 --> 00:03:09.737
Niektórzy w ogóle nic nie czują.

00:03:09.751 --> 00:03:11.258
Całkowita anosmia może mieć

00:03:11.258 --> 00:03:12.303
różne przyczyny.

00:03:12.303 --> 00:03:14.175
Niektórzy rodzą się bez zmysłu węchu,

00:03:14.175 --> 00:03:16.213
a inni tracą go w wypadku

00:03:16.213 --> 00:03:17.485
albo podczas choroby.

00:03:17.485 --> 00:03:19.032
Węch ograniczyć może też

00:03:19.032 --> 00:03:21.396
opuchlizna lub zakażenie 
nabłonka węchowego,

00:03:21.396 --> 00:03:23.055
czego może doświadczyliście

00:03:23.055 --> 00:03:24.110
podczas choroby.

00:03:24.110 --> 00:03:25.553
Utrata węchu może też

00:03:25.553 --> 00:03:27.475
wpłynąć na resztę zmysłów.

00:03:27.475 --> 00:03:29.311
Wiele osób, które utraciły węch,

00:03:29.311 --> 00:03:31.024
nie czuje smaków

00:03:31.024 --> 00:03:32.055
tak jak reszta z nas.

00:03:32.055 --> 00:03:33.871
Okazuje się, że to, jak coś smakuje,

00:03:33.871 --> 00:03:35.945
jest ściśle powiązane z tym, jak pachnie.

00:03:35.945 --> 00:03:36.897
Podczas żucia

00:03:36.897 --> 00:03:38.760
wdychasz cząsteczki powietrza,

00:03:38.760 --> 00:03:40.759
które niosą zapach jedzenia.

00:03:40.759 --> 00:03:42.844
Zapach dociera do nabłonka węchowego

00:03:42.844 --> 00:03:44.186
i daje mózgowi informację

00:03:44.186 --> 00:03:45.165
o tym, co jesz.

00:03:45.165 --> 00:03:46.619
Utrata węchu wiąże się

00:03:46.619 --> 00:03:48.217
ograniczeniem odczuwania smaku

00:03:48.217 --> 00:03:49.800
do pięciu smaków,

00:03:49.800 --> 00:03:51.794
które rozróżniają twoje kubki smakowe:

00:03:51.794 --> 00:03:53.165
słodki, słony,

00:03:53.170 --> 00:03:55.229
gorzki, kwaśny i umami.

00:03:55.230 --> 00:03:56.685
Teraz, gdy poczujesz spaliny,

00:03:56.685 --> 00:03:57.860
słone morskie powietrze,

00:03:57.860 --> 00:03:59.022
czy pieczonego kurczaka,

00:03:59.022 --> 00:04:00.914
będziesz wiedzieć, jak to robisz,

00:04:00.914 --> 00:04:04.061
i może odczujesz większą wdzięczność 
za taką możliwość.