0:00:06.862,0:00:09.578
To pierwszy zmysł, [br]którego używasz przy narodzeniu.

0:00:09.578,0:00:12.633
Poświęcone mu jest 2% genów.

0:00:12.633,0:00:14.609
Musi być ważny, co?

0:00:14.609,0:00:17.257
Weź głęboki oddech przez nos.

0:00:17.257,0:00:18.426
Mowa o węchu.

0:00:18.426,0:00:20.703
Jest oszałamiająco silny.

0:00:20.703,0:00:22.047
Dorośli rozróżniają

0:00:22.047,0:00:23.961
około 10 000 różnych zapachów.

0:00:23.961,0:00:25.547
Oto, co robi twój nos.

0:00:25.557,0:00:27.325
Wdychasz przez nozdrza

0:00:27.325,0:00:29.066
cząsteczki powietrza.

0:00:29.066,0:00:30.846
95% jamy nosowej

0:00:30.846,0:00:32.514
służy do ich filtrowania

0:00:32.514,0:00:34.005
zanim trafią do płuc.

0:00:34.005,0:00:35.372
Ale w tylnej części tej jamy

0:00:35.372,0:00:37.815
znajduje się obszar zwany [br]nabłonkiem węchowym,

0:00:37.815,0:00:40.826
mały skrawek skóry, kluczowy dla węchu.

0:00:40.834,0:00:42.182
Nabłonek ten ma warstwę

0:00:42.182,0:00:43.761
węchowych białek receptorowych,

0:00:43.761,0:00:45.861
specjalnych neuronów [br]odbierających zapachy,

0:00:45.861,0:00:47.714
takich kubków smakowych nosa.

0:00:47.714,0:00:49.921
Kiedy cząsteczki zapachowe [br]trafiają do nosa,

0:00:49.921,0:00:51.542
zatrzymują się na warstwie śluzu

0:00:51.542,0:00:53.216
okrywającej nabłonek węchowy.

0:00:53.216,0:00:54.351
Rozpuszczając się

0:00:54.351,0:00:56.507
wiążą się z węchowymi [br]białkami receptorowymi,

0:00:56.507,0:00:58.617
które puszczają sygnał do mózgu

0:00:58.625,0:00:59.852
poprzez pasmo węchowe.

0:00:59.852,0:01:00.857
Tak à propos,

0:01:00.857,0:01:03.357
łatwo ocenić powonienie danego zwierzęcia

0:01:03.357,0:01:05.399
po rozmiarze jego nabłonka węchowego.

0:01:05.399,0:01:07.878
U psa jest on aż 20 razy większy

0:01:07.885,0:01:09.193
niż u człowieka.

0:01:09.193,0:01:11.274
Ale wielu rzeczy jeszcze nie wiemy

0:01:11.274,0:01:12.389
o tych komórkach.

0:01:12.389,0:01:15.079
Na przykład ludzki nabłonek [br]jest zabarwiony,

0:01:15.079,0:01:17.693
a naukowcy nie wiedzą dlaczego.

0:01:17.693,0:01:20.267
Ale jak rozróżniamy zapachy?

0:01:20.267,0:01:21.793
Okazuje się, że mózg ma

0:01:21.793,0:01:24.562
40 milionów różnych neuronów węchowych,

0:01:24.562,0:01:29.858
więc zapach A może uruchomić [br]neurony 3, 427 i 988,

0:01:29.858,0:01:36.309
a zapach B neurony 8, 76 i 2 496 678.

0:01:36.309,0:01:37.489
Wszystkie te kombinacje

0:01:37.489,0:01:40.461
pozwalają rozróżnić szeroką gamę zapachów.

0:01:40.461,0:01:42.436
Co więcej, neurony te są zawsze świeże

0:01:42.436,0:01:43.486
i gotowe do akcji.

0:01:43.486,0:01:44.556
To jedyne neurony,

0:01:44.556,0:01:46.226
które są regularnie wymieniane,

0:01:46.226,0:01:47.550
co cztery do ośmiu tygodni.

0:01:47.550,0:01:49.255
Gdy się aktywują, wysyłają sygnał

0:01:49.255,0:01:51.088
przez kanał zwany pasmem węchowym

0:01:51.088,0:01:53.250
do różnych regionów mózgu.

0:01:53.250,0:01:54.875
Ciała migdałowatego, wzgórza

0:01:54.875,0:01:56.087
i do kory mózgowej.

0:01:56.087,0:01:58.400
To inaczej niż wzrok i słuch.

0:01:58.400,0:02:00.061
Ich sygnały trafiają wpierw

0:02:00.061,0:02:01.117
do centrum przekazu

0:02:01.117,0:02:02.643
między półkulami mózgu

0:02:02.643,0:02:05.087
i stamtąd do innych obszarów mózgu.

0:02:05.087,0:02:06.715
Ale ponieważ węch rozwinął się

0:02:06.715,0:02:08.276
przed resztą zmysłów,

0:02:08.276,0:02:09.467
trafia bezpośrednio

0:02:09.467,0:02:10.856
do różnych obszarów mózgu,

0:02:10.856,0:02:12.837
skąd zachęca do walki lub ucieczki,

0:02:12.837,0:02:14.111
przywołuje wspomnienia,

0:02:14.111,0:02:15.685
albo sprawia, że się ślinisz.

0:02:15.685,0:02:18.051
Choć wszyscy mamy taki sam układ,

0:02:18.051,0:02:19.324
dwie dziurki w nosie

0:02:19.324,0:02:21.041
i miliony neuronów węchowych,

0:02:21.041,0:02:23.138
nie każdy czuje te same zapachy.

0:02:23.138,0:02:24.720
Znanym tego przykładem jest

0:02:24.720,0:02:26.612
umiejętność wyczucia tak zwanego

0:02:26.612,0:02:27.829
"szparagowego moczu".

0:02:27.829,0:02:29.483
25% osób po zjedzeniu szparagów

0:02:29.483,0:02:31.250
potrafi wyczuć w swoim moczu

0:02:31.250,0:02:33.106
charakterystyczny zapach.

0:02:33.106,0:02:35.442
Pozostałe 75% z nas go nie czuje.

0:02:35.442,0:02:36.944
A to nie jedyny przykład na to,

0:02:36.944,0:02:38.767
że inaczej czujemy zapachy.

0:02:38.767,0:02:40.908
Dla niektórych [br]związek chemiczny androstenon

0:02:40.908,0:02:41.993
pachnie jak wanilia,

0:02:41.993,0:02:44.106
a dla innych jak pot z domieszką moczu,

0:02:44.106,0:02:45.154
co jest niefortunne,

0:02:45.154,0:02:46.844
gdyż androstenon można znaleźć

0:02:46.844,0:02:48.200
choćby w wieprzowinie.

0:02:48.200,0:02:49.327
Z myślą o ludziach

0:02:49.327,0:02:50.999
czujących ten nieprzyjemny zapach

0:02:50.999,0:02:53.143
producenci wieprzowiny kastrują wieprze,

0:02:53.143,0:02:55.045
żeby te nie produkowały androstenonu.

0:02:55.045,0:02:56.843
Niemożność wyczucia danego zapachu

0:02:56.843,0:02:57.815
nazywa się anosmia

0:02:57.815,0:02:59.783
i istnieje prawie sto jej odmian.

0:02:59.783,0:03:02.716
Ludzie z anosmią allicynową [br]nie czują czosnku,

0:03:02.716,0:03:05.538
a ci z anosmią eugenolową - goździków.

0:03:05.538,0:03:09.737
Niektórzy w ogóle nic nie czują.

0:03:09.751,0:03:11.258
Całkowita anosmia może mieć

0:03:11.258,0:03:12.303
różne przyczyny.

0:03:12.303,0:03:14.175
Niektórzy rodzą się bez zmysłu węchu,

0:03:14.175,0:03:16.213
a inni tracą go w wypadku

0:03:16.213,0:03:17.485
albo podczas choroby.

0:03:17.485,0:03:19.032
Węch ograniczyć może też

0:03:19.032,0:03:21.396
opuchlizna lub zakażenie [br]nabłonka węchowego,

0:03:21.396,0:03:23.055
czego może doświadczyliście

0:03:23.055,0:03:24.110
podczas choroby.

0:03:24.110,0:03:25.553
Utrata węchu może też

0:03:25.553,0:03:27.475
wpłynąć na resztę zmysłów.

0:03:27.475,0:03:29.311
Wiele osób, które utraciły węch,

0:03:29.311,0:03:31.024
nie czuje smaków

0:03:31.024,0:03:32.055
tak jak reszta z nas.

0:03:32.055,0:03:33.871
Okazuje się, że to, jak coś smakuje,

0:03:33.871,0:03:35.945
jest ściśle powiązane z tym, jak pachnie.

0:03:35.945,0:03:36.897
Podczas żucia

0:03:36.897,0:03:38.760
wdychasz cząsteczki powietrza,

0:03:38.760,0:03:40.759
które niosą zapach jedzenia.

0:03:40.759,0:03:42.844
Zapach dociera do nabłonka węchowego

0:03:42.844,0:03:44.186
i daje mózgowi informację

0:03:44.186,0:03:45.165
o tym, co jesz.

0:03:45.165,0:03:46.619
Utrata węchu wiąże się

0:03:46.619,0:03:48.217
ograniczeniem odczuwania smaku

0:03:48.217,0:03:49.800
do pięciu smaków,

0:03:49.800,0:03:51.794
które rozróżniają twoje kubki smakowe:

0:03:51.794,0:03:53.165
słodki, słony,

0:03:53.170,0:03:55.229
gorzki, kwaśny i umami.

0:03:55.230,0:03:56.685
Teraz, gdy poczujesz spaliny,

0:03:56.685,0:03:57.860
słone morskie powietrze,

0:03:57.860,0:03:59.022
czy pieczonego kurczaka,

0:03:59.022,0:04:00.914
będziesz wiedzieć, jak to robisz,

0:04:00.914,0:04:04.061
i może odczujesz większą wdzięczność [br]za taką możliwość.