The Hittite Empire and the Battle of Kadesh | Early Civilizations | World History | Khan Academy

Porozmawiamy teraz o ludzie,

który zasiedlił i podbił

sporą część Anatolii, dzisiejszej Turcji,

na początku drugiego tysiąclecia p.n.e.

i znamy ten lud pod nazwą Hetytów,

samo określenie "Hetyci" wywodzi się

z Pism Hebrajskich, z Starego Testamentu,

i warto przeanalizować ten termin,

gdyż wywodzi się z poglądu,

że ten podbity przez nich region

w dzisiejszej Turcji był określany "Hatti"

i że pierwotnymi mieszkańcami Hatti

byli Hatyci, lecz Hetyci podbili

i wchłonęli Hatytów,

a zwani są Hetytami właśnie dlatego,

że osiedlili się w Hatti.

Uważa się, że byli ludem indoeuropejskim.

To określenie przewija się przy okazji

omawiania historii świata i jest tak,

gdyż lingwiści odkryli, że wiele współczesnych języków

wydaje się mieć wspólny korzeń - tak zwany

język praindoeuropejski,

o którym zrobię cały osobny film;

patrząc na strukturę lingwistyczną,

uważa się, czy też jeden model zakłada,

że ludzie mówiący językami z rodziny indoeuropejskiej,

tymi wywodzącymi się

z praindoeuropejskiego, w tej liczbie

językami spokrewnionymi z greckim.

Mówimy o łacinie,

mówimy o językach germańskich,

włączając ten, którym właśnie mówię,

czyli angielski, który generalnie

jest językiem germańskim z dużym wpływem łaciny,

mówimy o celtyckim, lecz także

o bardziej wschodnich językach, o perskim,

hinduskim i bengalskim.

Wszystkie one wykazują liczne podobieństwa,

co, jak sądzimy, dowodzi tego, że kiedyś

istniała blisko spokrewniona grupa ludzi

pochodzących z Kaukazu,

a na tej mapie

widzicie jeden z modeli ukazujących rozprzestrzenianie się tej grupy

i ostateczne rozbicie na liczne plemiona

mówiące odmiennymi, lecz spokrewnionymi, językami.

I tak w czwartym tysiącleciu p.n.e.

żyli sobie w tym oto regionie,

w południowej Rosji,

na Kaukazie o tutaj,

a do 2500 roku p.n.e. ten pomarańczowy obszar

został przez nich zasiedlony.

A do roku 1000 p.n.e. dotarli jeszcze dalej,

a Hetyci mogli być jednym z tych ludów,

bo osiedlili się w Anatolii o tutaj.

Nie poznaliśmy Hetytów tak bardzo,

jak, powiedzmy, starożytnych Egipcjan

lub mieszkańców Mezopotamii,

lecz wiemy, że utworzyli potężne państwo.

Popatrzcie na oś czasu,

ukazuje różne państwa

powstałe w tamtym okresie.

Mówimy o pełni i schyłku

drugiego tysiąclecia, czyli to jest 1700 rok p.n.e.

zapiszę to, żeby mieć pewność,

że wiemy, że to przed naszą erą; 1600 r. p.n.e. i tak dalej;

i pokazuję te liczne cywilizacje

istniejące w tamtym okresie,

a kolory odpowiadają temu, co jest tu na mapie.

Macie Grecję mykeńską, powstałą około 1600 r. p.n.e.

i trwającą aż do 1100 r. p.n.e.

Macie Nowe Państwo w Egipcie,

powstałe około 1550 r. p.n.e.,

istniejące niewiele dłużej niż do 1100 r. p.n.e.

i zrobimy całą serię filmów

o starożytnym Egipcie, wtedy omówimy

Stare Państwo, Średnie Państwo

i oczywiście Nowe Państwo.

Nowe Państwo Egipskie jest ważne,

gdyż byli to kluczowi rywale

Hetytów w tym okresie.

Nowe Królestwo Egipskie określa się

mianem imperium Egiptu, ponieważ

był to szczyt potęgi starożytnego Egiptu,

widzicie to tutaj na brązowo.

Ten niebieskawy kolor

to cywilizacja Hetytów,

a na tej mapie o tutaj

widzicie, że zaczęli

zasiedlać i podbijać ten teren

na początku drugiego tysięclecia

i do 1600 roku stworzyli państwo starohetyckie

a gdy dojdziemy do 1400 r. p.n.e.

mamy państwo nowohetyckie

znane jako hetyckie imperium.

To wtedy zaczęli naprawdę się rozpychać.

Zauważcie, że rozpychają się

w tym samym czasie, co rozpychali się Egipcjanie

i tak ta mapa pokazuje,

jak w mniej więcej XIV wieku

wyglądał ten obszar.

Czyli to gdzieś ten okres,

i widzicie kilka cywilizacji,

wiele z nich u szczytu potęgi.

Widzicie państwo Mitanni o tutaj.

Widzicie imperium średnioasyryjskie.

Omówieni są przy okazji Mezopotamii,

a tu widzicie Babilonię Kasytów.

Kasyci przejęli władzę po Amorytach

pod władzą Hammurabiego i jego dynastii,

co, jak zobaczymy, też wiąże się

z Hetytami.

Mam nadzieję, że to wprowadziło was w ramy czasowe.

To są cywilizacje epoki brązu.

Technika pozwalała im tworzenie przedmiotów z brązu,

stopu miedzi i cyny,

wytrwarzano broń, narzędzia i biżuterię.

Hetyci, co ciekawe,

jako jedni z pierwszych

zaczęli używać żelaza.

Obróbka żelaza wymaga nieco wyższej techniki.

By wytopić żelazo potrzeba bardziej

rozgrzać piec, a Hetyci, wiemy o tym,

używali żelaza.

Znani są z doskonałych rydwanów.

Oto grafika hetyckiego rydwanu,

i połączenie żelaza, rydwanów

to jedna z rzeczy, dzięki którym

ustanowili coś na kształt imperium.

Wspomniałem, że walczyli

z wieloma innymi ludami.

W rzeczy samej mieli zatargi z większością

ludów, które tutaj widzicie na obrazku.

Po raz pierwszy

kolosalnego podboju dokonali

w 1595 r. p.n.e., wtedy

państwo starohetyckie

zakończyło istnienie dynastii Hammurabiego,

amoryckiego dynastii w Babilonie, o tutaj.

Wyruszyli na Babilon w 1595 r. p.n.e.

i pokonali ich.

Nie zdołali utrzymać władzy,

musieli wrócić.

Mieli problemy i podziały w domu,

ale był to koniec Amorytów, potem kolejna

grupa, Kasyci, przejęła władzę nad tym regionem,

są zaznaczeni tutaj na szaro.

Ta oś pokazuje coś bardzo interesującego,

mówimy tutaj

o setkach lat, należy pamiętać

o właściwej perspektywie...

wiele cywilizacji Bliskiego Wschodu

i Mezopotamii, tego obszaru określanego

mianem Lewantu.

Słowo spokrewnione z "levante"

z włoskiego "powstawać",

bo dla Rzymian, dla Europejczyków,

dla tych na zachodzie, było to tam, gdzie wstawało słońce,

to był wschód, wschód Morza Śródziemnego.

Wszystkie te cywilizacje mają się dobrze

w obszarze Lewantu w XIV wieku p.n.e.

i w XIII wieku p.n.e., lecz potem zaczynają upadać,

i ten okres po lub w okolicach

XII wieku p.n.e. jest znany jako Zapaść Epoki Brązu,

wtedy wiele z tych cywilizacji

podzieliło się i przestało istnieć.

Nawiązałem już do faktu,

o którym opowiem więcej

w filmie o starożytnym Egipcie, że głównym rywalem

Hetytów byli Egipcjanie,

i vice versa, a najbardziej

w XIV i XIII wieku, gdy obydwa państwa

były potężnymi mocarstwami.

Egipcjanie ciągnęli w górę tego obszaru

o tutaj, to dzisiejszy Izrael i Liban,

a Hetyci poruszali się w dół,

z północy, z Anatolii do dzisiejszej Syrii.

I cała seria starć

wybuchła na tym obszarze, a jednym ze sławniejszych

i najbardziej znamiennych jest to z 1274 r. p.n.e.,

czyli bitwa pod Kadesz.

Kadesz przechodziło z rąk do rąk

wiele razy pomiędzy Egiptem i Hetytami.

W tym czasie Ramzes II,

uważany za największego faraona Egiptu,

był on faraonem, władcą Egiptu

i chciał odbić Kadesz.

Bitwa pod Kadesz jest znamienna,

gdyż to najwcześniejsza bitwa

z udokumentowaną taktyką,

strategią, formacją wojsk.

Wiemy, że w działaniach brało udział 50 tysięcy żołnierzy.

Uważa się, że mogła to być

największa bitwa rydwanów w historii świata,

przynajmniej taka, o której wiemy, a sam wynik

bitwy pod Kadesz wydaje się być nierozstrzygnięty.

Sprawozdania w większości pochodzą od Egipcjan.

Nie zachowały się żadne ważniejsze

hetyckie sprawozdania o bitwie pod Kadesz,

lecz mamy sporo informacji.

Lecz nie tylko sama bitwa była znacząca,

ze względu na ten opis

ówczesnych bitew

z rydwnami i stosowanej taktyki,

znaczące jest też, że 16 lat po

bitwie pod Kadesz,

zawarto egipsko-hetycki traktat pokojowy, w 1258 r. p.n.e.

Ma ogromne znaczenie,

gdyż czasami określa się go

pierwszym traktatem pokojowym w historii.

Nieco ujmę temu stwierdzeniu,

mówiąc, że to pierwszy traktat, o którym wiemy,

w tej części świata; a to jest

jego hetycka wersja,

a wyjątkowo fajne w tym traktacie jest...

no, żebyście wiedzieli, o czym są te obrazki

to jest hetycka rampa odkryta

w stolicy Hetytów, Hatussie.

To są hetyccy

bogowie podziemia.

Lecz ponownie, nie mamy aż tylu

wiadomości o Hetytach jak, powiedzmy,

o Egipcjanach,

ale to miłe w tym traktacie, zwanym też

traktatem z Kadesz, chociaż nie wspomina

Kadesz bezpośrednio.

Ci goście toczyli wojny już

od ponad stu lat w tym momencie,

więc ten traktat nie był tylko

o Kadesz, no i zawarto go

16 lat po bitwie pod Kadesz,

a był o tym, że "po prostu miejmy pokój

między dwoma naszymi wielkimi imperiami"

i co fajne, mamy zachowane dokumenty

od Hetytów, odkryte w Hattusie

i mamy odpowiadające dokumenty

ze strony egipskiej,

Ten jest hetycki,

a ten - egipski.

Zapisano go w akadyjskim, który nie był ich językiem.

Akadyjski, wspominaliśmy, był językiem semickim,

zapisywanym pismem klinowym,

który pochodzi od Sumerów, ale fajnie mieć

ten sam traktat, różnym pismem,

z obu stron konfliktu.

Przeczytam fragmenty,

bo sama o tym myśl jest miła,

no i oczywiście nie jest to w tym języku,

nie po polsku, który powstał

tysiące lat później,

lecz jest to tłumaczenie.

"Od czasów zamierzchłych

jeśli chodzi o sytuację między wielkim władcą Egiptu

i wielkim władcą Hatti, bóg nie pozwolił

na wrogość pomiędzy nimi

przez prawo.

Lecz w czasie Muwataliego, wielkiego władcy Hatti,

mego brata," - czyli to z punktu widzenia

Hattusillisa, króla Hetytów

z czasu traktatu - "walczył on z

Ramzesem, umiłowanym przez Amona," - faraonem Ramzesem -

"wielkim władcą Egiptu.

Lecz niniejszym, od dziś dzień, spójrzcie - oto Hattusillis,

wielki władca Hatti jest zobowiązany

nigdy nie dopuścić do powstania wrogości

pomiędzy nimi na zawsze."

To wielkie słowa.

"Spójrzcie - oto Hattusillis" wymawia się też Hattusili,

"wielki władca Hatti, zobowiązał się

wobec User-maat-Re Setep-en-Re"

- tak określano Ramzesa -

"wielkiego władcy Egiptu, począwszy od dziś

czynić piękny pokój i braterstwo

między nami na zawsze, a on jest

zbratany ze mną i czyni pokój wobec mnie

i ja jestem zbratany z nim

i jestem w wiecznym z nim pokoju.

Spójrzcie - oto ja, wielki władca Hatti,

jestem z Ramzesem, umiłowanym przez Amona, w pokoju

i pięknym braterstwie.

dzieci i wnuki wielkiego władcy

Hatti są w braterstwie i pokoju

z dziećmi i wnukami Ramzesa, umiłowanego przez Amona,

wielkiego władcy Egiptu, gdyż są

w naszym braterstwie

i w naszym pokoju.

Ziemia Egiptu i Ziemia Hatti

są w pokoju i braterstwie

jak i my sami na wieki.

Wrogość nie nastanie na wieki.

Są więc nie tylko... i to jest fragment,

dość ciekawy,

poszukajcie w sieci pod "traktat egipsko-hetycki",

a na pewno znajdziecie cały tekst,

to zaledwie jego część,

lecz później wchodzą w więcej szczegółów,

na temat tego, jak mają sobie nawzajem pomagać,

i jak nie będą sobie szkodzić,

i tak dalej i tak dalej

Zostawię was tutaj, ale zapamiętajcie,

że niektóre z dzisiejszych idei

traktatów pokojowych, taktyki wojskowej,

mają bardzo stare dzieje,

a to niektóre z najstarszych dowodów na to,

a podejrzewam, że ponieważ wciąż coś odkrywamy,

to odkryjemy nawet dawniejsze dowody.