WEBVTT

00:00:00.229 --> 00:00:01.597
Porozmawiamy teraz o ludzie,

00:00:01.597 --> 00:00:03.901
który zasiedlił i podbił

00:00:03.901 --> 00:00:07.526
sporą część Anatolii, dzisiejszej Turcji,

00:00:07.526 --> 00:00:11.359
na początku drugiego tysiąclecia p.n.e.

00:00:12.873 --> 00:00:15.415
i znamy ten lud pod nazwą Hetytów,

00:00:15.415 --> 00:00:18.268
samo określenie "Hetyci" wywodzi się

00:00:18.268 --> 00:00:21.466
z Pism Hebrajskich, z Starego Testamentu,

00:00:21.466 --> 00:00:24.448
i warto przeanalizować ten termin,

00:00:24.448 --> 00:00:26.309
gdyż wywodzi się z poglądu,

00:00:26.309 --> 00:00:28.019
że ten podbity przez nich region

00:00:28.019 --> 00:00:31.303
w dzisiejszej Turcji był określany "Hatti"

00:00:31.303 --> 00:00:33.739
i że pierwotnymi mieszkańcami Hatti

00:00:33.739 --> 00:00:37.405
byli Hatyci, lecz Hetyci podbili

00:00:37.405 --> 00:00:39.642
i wchłonęli Hatytów,

00:00:39.642 --> 00:00:41.758
a zwani są Hetytami właśnie dlatego,

00:00:41.758 --> 00:00:44.175
że osiedlili się w Hatti.

00:00:45.032 --> 00:00:49.035
Uważa się, że byli ludem indoeuropejskim.

00:00:49.035 --> 00:00:51.638
To określenie przewija się przy okazji

00:00:51.640 --> 00:00:54.040
omawiania historii świata i jest tak,

00:00:54.040 --> 00:00:58.560
gdyż lingwiści odkryli, że wiele współczesnych języków

00:00:58.600 --> 00:01:01.140
wydaje się mieć wspólny korzeń - tak zwany

00:01:01.144 --> 00:01:03.771
język praindoeuropejski,

00:01:03.771 --> 00:01:05.658
o którym zrobię cały osobny film;

00:01:05.658 --> 00:01:07.616
patrząc na strukturę lingwistyczną,

00:01:07.616 --> 00:01:10.246
uważa się, czy też jeden model zakłada,

00:01:10.246 --> 00:01:13.201
że ludzie mówiący językami z rodziny indoeuropejskiej,

00:01:13.201 --> 00:01:14.626
tymi wywodzącymi się

00:01:14.626 --> 00:01:17.484
z praindoeuropejskiego, w tej liczbie

00:01:17.484 --> 00:01:20.523
językami spokrewnionymi z greckim.

00:01:20.523 --> 00:01:21.586
Mówimy o łacinie,

00:01:21.586 --> 00:01:23.199
mówimy o językach germańskich,

00:01:23.199 --> 00:01:24.745
włączając ten, którym właśnie mówię,

00:01:24.745 --> 00:01:26.787
czyli angielski, który generalnie

00:01:26.787 --> 00:01:29.602
jest językiem germańskim z dużym wpływem łaciny,

00:01:29.602 --> 00:01:31.939
mówimy o celtyckim, lecz także

00:01:31.939 --> 00:01:34.211
o bardziej wschodnich językach, o perskim,

00:01:34.211 --> 00:01:35.665
hinduskim i bengalskim.

00:01:35.665 --> 00:01:38.751
Wszystkie one wykazują liczne podobieństwa,

00:01:38.751 --> 00:01:42.441
co, jak sądzimy, dowodzi tego, że kiedyś

00:01:42.441 --> 00:01:45.512
istniała blisko spokrewniona grupa ludzi

00:01:45.512 --> 00:01:48.285
pochodzących z Kaukazu,

00:01:48.285 --> 00:01:49.540
a na tej mapie

00:01:49.540 --> 00:01:53.252
widzicie jeden z modeli ukazujących rozprzestrzenianie się tej grupy

00:01:53.252 --> 00:01:55.613
i ostateczne rozbicie na liczne plemiona

00:01:55.613 --> 00:01:59.717
mówiące odmiennymi, lecz spokrewnionymi, językami.

00:01:59.717 --> 00:02:02.134
I tak w czwartym tysiącleciu p.n.e.

00:02:03.130 --> 00:02:06.045
żyli sobie w tym oto regionie,

00:02:06.045 --> 00:02:08.155
w południowej Rosji,

00:02:08.155 --> 00:02:09.717
na Kaukazie o tutaj,

00:02:09.717 --> 00:02:14.321
a do 2500 roku p.n.e. ten pomarańczowy obszar

00:02:14.321 --> 00:02:16.041
został przez nich zasiedlony.

00:02:16.041 --> 00:02:19.255
A do roku 1000 p.n.e. dotarli jeszcze dalej,

00:02:19.255 --> 00:02:21.372
a Hetyci mogli być jednym z tych ludów,

00:02:21.372 --> 00:02:25.227
bo osiedlili się w Anatolii o tutaj.

00:02:25.227 --> 00:02:28.625
Nie poznaliśmy Hetytów tak bardzo,

00:02:28.625 --> 00:02:31.939
jak, powiedzmy, starożytnych Egipcjan

00:02:31.940 --> 00:02:33.900
lub mieszkańców Mezopotamii,

00:02:33.900 --> 00:02:37.320
lecz wiemy, że utworzyli potężne państwo.

00:02:37.326 --> 00:02:40.213
Popatrzcie na oś czasu,

00:02:40.213 --> 00:02:42.221
ukazuje różne państwa

00:02:42.221 --> 00:02:44.382
powstałe w tamtym okresie.

00:02:44.382 --> 00:02:47.597
Mówimy o pełni i schyłku

00:02:47.597 --> 00:02:51.514
drugiego tysiąclecia, czyli to jest 1700 rok p.n.e.

00:02:52.756 --> 00:02:54.490
zapiszę to, żeby mieć pewność,

00:02:54.490 --> 00:02:58.660
że wiemy, że to przed naszą erą; 1600 r. p.n.e. i tak dalej;

00:02:58.660 --> 00:03:01.055
i pokazuję te liczne cywilizacje

00:03:01.055 --> 00:03:03.555
istniejące w tamtym okresie,

00:03:05.329 --> 00:03:08.751
a kolory odpowiadają temu, co jest tu na mapie.

00:03:08.751 --> 00:03:13.271
Macie Grecję mykeńską, powstałą około 1600 r. p.n.e.

00:03:13.271 --> 00:03:16.331
i trwającą aż do 1100 r. p.n.e.

00:03:16.331 --> 00:03:18.936
Macie Nowe Państwo w Egipcie,

00:03:18.936 --> 00:03:21.551
powstałe około 1550 r. p.n.e.,

00:03:21.551 --> 00:03:24.134
istniejące niewiele dłużej niż do 1100 r. p.n.e.

00:03:25.399 --> 00:03:26.665
i zrobimy całą serię filmów

00:03:26.665 --> 00:03:29.082
o starożytnym Egipcie, wtedy omówimy

00:03:29.082 --> 00:03:30.569
Stare Państwo, Średnie Państwo

00:03:30.569 --> 00:03:32.357
i oczywiście Nowe Państwo.

00:03:32.357 --> 00:03:33.690
Nowe Państwo Egipskie jest ważne,

00:03:33.690 --> 00:03:36.149
gdyż byli to kluczowi rywale

00:03:36.149 --> 00:03:38.395
Hetytów w tym okresie.

00:03:38.395 --> 00:03:40.545
Nowe Królestwo Egipskie określa się

00:03:40.545 --> 00:03:42.815
mianem imperium Egiptu, ponieważ

00:03:42.815 --> 00:03:46.270
był to szczyt potęgi starożytnego Egiptu,

00:03:46.270 --> 00:03:50.041
widzicie to tutaj na brązowo.

00:03:50.041 --> 00:03:51.952
Ten niebieskawy kolor

00:03:51.952 --> 00:03:54.326
to cywilizacja Hetytów,

00:03:54.326 --> 00:03:56.799
a na tej mapie o tutaj

00:03:56.799 --> 00:03:58.271
widzicie, że zaczęli

00:03:58.271 --> 00:04:00.663
zasiedlać i podbijać ten teren

00:04:00.663 --> 00:04:02.758
na początku drugiego tysięclecia

00:04:02.758 --> 00:04:06.478
i do 1600 roku stworzyli państwo starohetyckie

00:04:06.478 --> 00:04:09.561
a gdy dojdziemy do 1400 r. p.n.e.

00:04:11.105 --> 00:04:12.971
mamy państwo nowohetyckie

00:04:12.971 --> 00:04:14.862
znane jako hetyckie imperium.

00:04:14.862 --> 00:04:17.150
To wtedy zaczęli naprawdę się rozpychać.

00:04:17.150 --> 00:04:19.340
Zauważcie, że rozpychają się

00:04:19.340 --> 00:04:22.491
w tym samym czasie, co rozpychali się Egipcjanie

00:04:22.491 --> 00:04:24.027
i tak ta mapa pokazuje,

00:04:24.027 --> 00:04:26.429
jak w mniej więcej XIV wieku

00:04:26.429 --> 00:04:28.808
wyglądał ten obszar.

00:04:28.808 --> 00:04:32.291
Czyli to gdzieś ten okres,

00:04:32.291 --> 00:04:34.094
i widzicie kilka cywilizacji,

00:04:34.094 --> 00:04:36.014
wiele z nich u szczytu potęgi.

00:04:36.014 --> 00:04:38.991
Widzicie państwo Mitanni o tutaj.

00:04:38.991 --> 00:04:41.011
Widzicie imperium średnioasyryjskie.

00:04:41.011 --> 00:04:43.475
Omówieni są przy okazji Mezopotamii,

00:04:43.475 --> 00:04:46.953
a tu widzicie Babilonię Kasytów.

00:04:46.953 --> 00:04:49.882
Kasyci przejęli władzę po Amorytach

00:04:49.882 --> 00:04:52.640
pod władzą Hammurabiego i jego dynastii,

00:04:52.640 --> 00:04:54.735
co, jak zobaczymy, też wiąże się

00:04:54.735 --> 00:04:56.813
z Hetytami.

00:04:56.813 --> 00:04:59.468
Mam nadzieję, że to wprowadziło was w ramy czasowe.

00:04:59.468 --> 00:05:01.839
To są cywilizacje epoki brązu.

00:05:01.840 --> 00:05:04.980
Technika pozwalała im tworzenie przedmiotów z brązu,

00:05:04.980 --> 00:05:07.060
stopu miedzi i cyny,

00:05:07.060 --> 00:05:09.800
wytrwarzano broń, narzędzia i biżuterię.

00:05:09.800 --> 00:05:11.380
Hetyci, co ciekawe,

00:05:11.388 --> 00:05:13.258
jako jedni z pierwszych

00:05:13.258 --> 00:05:15.121
zaczęli używać żelaza.

00:05:15.121 --> 00:05:17.340
Obróbka żelaza wymaga nieco wyższej techniki.

00:05:17.340 --> 00:05:20.720
By wytopić żelazo potrzeba bardziej

00:05:20.723 --> 00:05:23.234
rozgrzać piec, a Hetyci, wiemy o tym,

00:05:23.234 --> 00:05:24.984
używali żelaza.

00:05:26.677 --> 00:05:30.708
Znani są z doskonałych rydwanów.

00:05:30.708 --> 00:05:34.130
Oto grafika hetyckiego rydwanu,

00:05:34.130 --> 00:05:36.921
i połączenie żelaza, rydwanów

00:05:36.921 --> 00:05:39.704
to jedna z rzeczy, dzięki którym

00:05:39.704 --> 00:05:42.454
ustanowili coś na kształt imperium.

00:05:43.660 --> 00:05:46.025
Wspomniałem, że walczyli

00:05:46.025 --> 00:05:47.160
z wieloma innymi ludami.

00:05:47.160 --> 00:05:48.988
W rzeczy samej mieli zatargi z większością

00:05:48.988 --> 00:05:52.329
ludów, które tutaj widzicie na obrazku.

00:05:52.329 --> 00:05:54.104
Po raz pierwszy

00:05:54.104 --> 00:05:57.267
kolosalnego podboju dokonali

00:05:57.267 --> 00:06:00.017
w 1595 r. p.n.e., wtedy

00:06:01.080 --> 00:06:03.560
państwo starohetyckie

00:06:03.560 --> 00:06:06.660
zakończyło istnienie dynastii Hammurabiego,

00:06:06.666 --> 00:06:09.789
amoryckiego dynastii w Babilonie, o tutaj.

00:06:09.789 --> 00:06:12.440
Wyruszyli na Babilon w 1595 r. p.n.e.

00:06:12.440 --> 00:06:14.342
i pokonali ich.

00:06:14.342 --> 00:06:16.338
Nie zdołali utrzymać władzy,

00:06:16.338 --> 00:06:17.381
musieli wrócić.

00:06:17.381 --> 00:06:20.872
Mieli problemy i podziały w domu,

00:06:20.872 --> 00:06:24.152
ale był to koniec Amorytów, potem kolejna

00:06:24.152 --> 00:06:26.812
grupa, Kasyci, przejęła władzę nad tym regionem,

00:06:26.812 --> 00:06:30.338
są zaznaczeni tutaj na szaro.

00:06:30.338 --> 00:06:34.501
Ta oś pokazuje coś bardzo interesującego,

00:06:34.501 --> 00:06:35.670
mówimy tutaj

00:06:35.670 --> 00:06:37.696
o setkach lat, należy pamiętać

00:06:37.696 --> 00:06:40.177
o właściwej perspektywie...

00:06:40.177 --> 00:06:42.966
wiele cywilizacji Bliskiego Wschodu

00:06:42.966 --> 00:06:45.466
i Mezopotamii, tego obszaru określanego

00:06:45.466 --> 00:06:46.746
mianem Lewantu.

00:06:46.746 --> 00:06:49.890
Słowo spokrewnione z "levante"

00:06:49.890 --> 00:06:52.069
z włoskiego "powstawać",

00:06:52.069 --> 00:06:55.740
bo dla Rzymian, dla Europejczyków,

00:06:55.740 --> 00:06:58.707
dla tych na zachodzie, było to tam, gdzie wstawało słońce,

00:06:58.707 --> 00:07:01.662
to był wschód, wschód Morza Śródziemnego.

00:07:01.662 --> 00:07:04.240
Wszystkie te cywilizacje mają się dobrze

00:07:04.240 --> 00:07:07.515
w obszarze Lewantu w XIV wieku p.n.e.

00:07:07.515 --> 00:07:10.908
i w XIII wieku p.n.e., lecz potem zaczynają upadać,

00:07:10.908 --> 00:07:13.770
i ten okres po lub w okolicach

00:07:13.770 --> 00:07:18.344
XII wieku p.n.e. jest znany jako Zapaść Epoki Brązu,

00:07:18.344 --> 00:07:20.040
wtedy wiele z tych cywilizacji

00:07:20.040 --> 00:07:22.480
podzieliło się i przestało istnieć.

00:07:22.484 --> 00:07:24.000
Nawiązałem już do faktu,

00:07:24.000 --> 00:07:25.422
o którym opowiem więcej

00:07:25.422 --> 00:07:28.459
w filmie o starożytnym Egipcie, że głównym rywalem

00:07:28.459 --> 00:07:31.227
Hetytów byli Egipcjanie,

00:07:31.227 --> 00:07:34.961
i vice versa, a najbardziej

00:07:34.961 --> 00:07:37.885
w XIV i XIII wieku, gdy obydwa państwa

00:07:37.885 --> 00:07:40.871
były potężnymi mocarstwami.

00:07:40.871 --> 00:07:44.409
Egipcjanie ciągnęli w górę tego obszaru

00:07:44.409 --> 00:07:47.787
o tutaj, to dzisiejszy Izrael i Liban,

00:07:47.787 --> 00:07:50.709
a Hetyci poruszali się w dół,

00:07:50.709 --> 00:07:54.756
z północy, z Anatolii do dzisiejszej Syrii.

00:07:54.756 --> 00:07:57.000
I cała seria starć

00:07:57.000 --> 00:08:01.193
wybuchła na tym obszarze, a jednym ze sławniejszych

00:08:01.193 --> 00:08:06.163
i najbardziej znamiennych jest to z 1274 r. p.n.e.,

00:08:06.163 --> 00:08:08.748
czyli bitwa pod Kadesz.

00:08:08.748 --> 00:08:12.303
Kadesz przechodziło z rąk do rąk

00:08:12.303 --> 00:08:15.520
wiele razy pomiędzy Egiptem i Hetytami.

00:08:15.520 --> 00:08:18.538
W tym czasie Ramzes II,

00:08:18.538 --> 00:08:20.495
uważany za największego faraona Egiptu,

00:08:20.495 --> 00:08:23.659
był on faraonem, władcą Egiptu

00:08:23.659 --> 00:08:25.857
i chciał odbić Kadesz.

00:08:25.857 --> 00:08:27.771
Bitwa pod Kadesz jest znamienna,

00:08:27.771 --> 00:08:30.087
gdyż to najwcześniejsza bitwa

00:08:30.087 --> 00:08:32.880
z udokumentowaną taktyką,

00:08:32.880 --> 00:08:35.578
strategią, formacją wojsk.

00:08:35.578 --> 00:08:38.853
Wiemy, że w działaniach brało udział 50 tysięcy żołnierzy.

00:08:38.853 --> 00:08:40.544
Uważa się, że mogła to być

00:08:40.544 --> 00:08:44.119
największa bitwa rydwanów w historii świata,

00:08:44.120 --> 00:08:47.960
przynajmniej taka, o której wiemy, a sam wynik

00:08:47.960 --> 00:08:51.112
bitwy pod Kadesz wydaje się być nierozstrzygnięty.

00:08:51.112 --> 00:08:54.422
Sprawozdania w większości pochodzą od Egipcjan.

00:08:54.422 --> 00:08:57.505
Nie zachowały się żadne ważniejsze

00:08:58.883 --> 00:09:01.125
hetyckie sprawozdania o bitwie pod Kadesz,

00:09:01.125 --> 00:09:03.363
lecz mamy sporo informacji.

00:09:03.363 --> 00:09:07.112
Lecz nie tylko sama bitwa była znacząca,

00:09:07.112 --> 00:09:08.679
ze względu na ten opis

00:09:08.679 --> 00:09:10.413
ówczesnych bitew

00:09:10.413 --> 00:09:13.397
z rydwnami i stosowanej taktyki,

00:09:13.397 --> 00:09:15.713
znaczące jest też, że 16 lat po

00:09:15.713 --> 00:09:17.037
bitwie pod Kadesz,

00:09:17.037 --> 00:09:21.204
zawarto egipsko-hetycki traktat pokojowy, w 1258 r. p.n.e.

00:09:24.140 --> 00:09:26.033
Ma ogromne znaczenie,

00:09:26.040 --> 00:09:27.920
gdyż czasami określa się go

00:09:27.920 --> 00:09:30.560
pierwszym traktatem pokojowym w historii.

00:09:30.565 --> 00:09:32.191
Nieco ujmę temu stwierdzeniu,

00:09:32.191 --> 00:09:34.620
mówiąc, że to pierwszy traktat, o którym wiemy,

00:09:34.620 --> 00:09:37.110
w tej części świata; a to jest

00:09:37.110 --> 00:09:38.830
jego hetycka wersja,

00:09:38.830 --> 00:09:40.982
a wyjątkowo fajne w tym traktacie jest...

00:09:40.982 --> 00:09:42.572
no, żebyście wiedzieli, o czym są te obrazki

00:09:42.572 --> 00:09:44.963
to jest hetycka rampa odkryta

00:09:44.963 --> 00:09:46.990
w stolicy Hetytów, Hatussie.

00:09:46.990 --> 00:09:48.692
To są hetyccy

00:09:48.692 --> 00:09:50.044
bogowie podziemia.

00:09:50.044 --> 00:09:51.409
Lecz ponownie, nie mamy aż tylu

00:09:51.409 --> 00:09:54.052
wiadomości o Hetytach jak, powiedzmy,

00:09:54.060 --> 00:09:56.040
o Egipcjanach,

00:09:56.140 --> 00:09:59.019
ale to miłe w tym traktacie, zwanym też

00:09:59.019 --> 00:10:00.770
traktatem z Kadesz, chociaż nie wspomina

00:10:00.770 --> 00:10:01.988
Kadesz bezpośrednio.

00:10:01.988 --> 00:10:04.324
Ci goście toczyli wojny już

00:10:04.324 --> 00:10:08.160
od ponad stu lat w tym momencie,

00:10:09.240 --> 00:10:11.091
więc ten traktat nie był tylko

00:10:11.091 --> 00:10:12.685
o Kadesz, no i zawarto go

00:10:12.685 --> 00:10:14.599
16 lat po bitwie pod Kadesz,

00:10:14.599 --> 00:10:16.876
a był o tym, że "po prostu miejmy pokój

00:10:16.876 --> 00:10:20.093
między dwoma naszymi wielkimi imperiami"

00:10:20.093 --> 00:10:22.732
i co fajne, mamy zachowane dokumenty

00:10:22.732 --> 00:10:25.990
od Hetytów, odkryte w Hattusie

00:10:25.990 --> 00:10:28.360
i mamy odpowiadające dokumenty

00:10:28.360 --> 00:10:30.837
ze strony egipskiej,

00:10:30.837 --> 00:10:33.567
Ten jest hetycki,

00:10:33.567 --> 00:10:35.180
a ten - egipski.

00:10:35.180 --> 00:10:37.855
Zapisano go w akadyjskim, który nie był ich językiem.

00:10:37.855 --> 00:10:40.687
Akadyjski, wspominaliśmy, był językiem semickim,

00:10:40.687 --> 00:10:42.622
zapisywanym pismem klinowym,

00:10:42.622 --> 00:10:45.938
który pochodzi od Sumerów, ale fajnie mieć

00:10:45.938 --> 00:10:47.992
ten sam traktat, różnym pismem,

00:10:47.992 --> 00:10:50.548
z obu stron konfliktu.

00:10:50.548 --> 00:10:51.822
Przeczytam fragmenty,

00:10:51.822 --> 00:10:53.350
bo sama o tym myśl jest miła,

00:10:53.350 --> 00:10:55.663
no i oczywiście nie jest to w tym języku,

00:10:55.663 --> 00:10:57.900
nie po polsku, który powstał

00:10:57.900 --> 00:10:59.934
tysiące lat później,

00:10:59.934 --> 00:11:02.030
lecz jest to tłumaczenie.

00:11:02.030 --> 00:11:04.380
"Od czasów zamierzchłych

00:11:04.380 --> 00:11:07.218
jeśli chodzi o sytuację między wielkim władcą Egiptu

00:11:07.218 --> 00:11:10.053
i wielkim władcą Hatti, bóg nie pozwolił

00:11:10.053 --> 00:11:12.064
na wrogość pomiędzy nimi

00:11:12.064 --> 00:11:13.581
przez prawo.

00:11:13.581 --> 00:11:17.762
Lecz w czasie Muwataliego, wielkiego władcy Hatti,

00:11:17.762 --> 00:11:20.103
mego brata," - czyli to z punktu widzenia

00:11:20.103 --> 00:11:22.468
Hattusillisa, króla Hetytów

00:11:22.468 --> 00:11:24.340
z czasu traktatu - "walczył on z

00:11:24.340 --> 00:11:27.412
Ramzesem, umiłowanym przez Amona," - faraonem Ramzesem -

00:11:27.412 --> 00:11:29.010
"wielkim władcą Egiptu.

00:11:29.010 --> 00:11:31.909
Lecz niniejszym, od dziś dzień, spójrzcie - oto Hattusillis,

00:11:31.909 --> 00:11:34.179
wielki władca Hatti jest zobowiązany

00:11:34.179 --> 00:11:37.046
nigdy nie dopuścić do powstania wrogości

00:11:37.046 --> 00:11:39.060
pomiędzy nimi na zawsze."

00:11:39.060 --> 00:11:41.258
To wielkie słowa.

00:11:41.258 --> 00:11:45.342
"Spójrzcie - oto Hattusillis" wymawia się też Hattusili,

00:11:45.342 --> 00:11:47.289
"wielki władca Hatti, zobowiązał się

00:11:47.289 --> 00:11:51.654
wobec User-maat-Re Setep-en-Re"

00:11:51.660 --> 00:11:54.600
- tak określano Ramzesa -

00:11:54.600 --> 00:11:57.440
"wielkiego władcy Egiptu, począwszy od dziś

00:11:57.447 --> 00:11:58.931
czynić piękny pokój i braterstwo

00:11:58.931 --> 00:12:01.210
między nami na zawsze, a on jest

00:12:01.210 --> 00:12:03.478
zbratany ze mną i czyni pokój wobec mnie

00:12:03.478 --> 00:12:05.639
i ja jestem zbratany z nim

00:12:05.639 --> 00:12:08.675
i jestem w wiecznym z nim pokoju.

00:12:08.675 --> 00:12:11.807
Spójrzcie - oto ja, wielki władca Hatti,

00:12:11.807 --> 00:12:14.593
jestem z Ramzesem, umiłowanym przez Amona, w pokoju

00:12:14.593 --> 00:12:16.072
i pięknym braterstwie.

00:12:16.072 --> 00:12:18.206
dzieci i wnuki wielkiego władcy

00:12:18.206 --> 00:12:20.288
Hatti są w braterstwie i pokoju

00:12:20.288 --> 00:12:23.117
z dziećmi i wnukami Ramzesa, umiłowanego przez Amona,

00:12:23.117 --> 00:12:25.238
wielkiego władcy Egiptu, gdyż są

00:12:25.238 --> 00:12:27.655
w naszym braterstwie

00:12:27.655 --> 00:12:30.130
i w naszym pokoju.

00:12:30.130 --> 00:12:32.217
Ziemia Egiptu i Ziemia Hatti

00:12:32.217 --> 00:12:34.816
są w pokoju i braterstwie

00:12:34.816 --> 00:12:36.925
jak i my sami na wieki.

00:12:36.925 --> 00:12:40.846
Wrogość nie nastanie na wieki.

00:12:40.846 --> 00:12:42.957
Są więc nie tylko... i to jest fragment,

00:12:42.957 --> 00:12:44.174
dość ciekawy,

00:12:44.174 --> 00:12:48.341
poszukajcie w sieci pod "traktat egipsko-hetycki",

00:12:49.188 --> 00:12:50.398
a na pewno znajdziecie cały tekst,

00:12:50.398 --> 00:12:52.110
to zaledwie jego część,

00:12:52.110 --> 00:12:53.594
lecz później wchodzą w więcej szczegółów,

00:12:53.594 --> 00:12:55.646
na temat tego, jak mają sobie nawzajem pomagać,

00:12:55.646 --> 00:12:57.023
i jak nie będą sobie szkodzić,

00:12:57.023 --> 00:12:58.508
i tak dalej i tak dalej

00:12:58.508 --> 00:13:00.984
Zostawię was tutaj, ale zapamiętajcie,

00:13:00.984 --> 00:13:03.336
że niektóre z dzisiejszych idei

00:13:03.336 --> 00:13:05.358
traktatów pokojowych, taktyki wojskowej,

00:13:05.360 --> 00:13:07.660
mają bardzo stare dzieje,

00:13:07.660 --> 00:13:09.695
a to niektóre z najstarszych dowodów na to,

00:13:09.695 --> 00:13:11.745
a podejrzewam, że ponieważ wciąż coś odkrywamy,

00:13:11.745 --> 00:13:14.745
to odkryjemy nawet dawniejsze dowody.