Martin Jacques: Zrozumieć rozwój Chin.

Na konferencji TED w Londynie, Martin Jaques szukał odpowiedzi na pytanie jak ludzie Zachodu postrzegają Chiny i w jaki sposób tłumaczą ich nadzwyczajny rozwój. Autor książki pod tytułem „Kiedy Chiny staną się potęgą”, omawia zadziwienie Zachodu rosnącą siłą ekonomiczną Chin. Przedstawia trzy aspekty, które ułatwią zrozumienie kim są Chinczycy i gdzie zmierzają.

Świat zmienia się

w zadziwiającym tempie.

Na górnym wykresie

prognozy na rok 2025,

jak przewiduje Goldman Sachs,

gospodarka Chin będzie

prawie tak samo rozwinięta, jak amerykańska.

Na drugim wykresie,

prognoza na 2050 rok,

widać, że gospodarka Chin

dwukrotnie przewyższa amerykańską.

Indie będą prawie tak samo rozwinięte

gospodarczo, jak Stany Zjednoczone.

Proszę zwrócić uwagę na to, że

prognozy te zostały opracowane

jeszcze przed kryzysem finansowym.

Jakiś czas temu

analizowałem prognozy

opracowane przez BNP Paribas

szacujące czas, w jakim chińska gospodarka

przewyższy

gospodarkę Stanów.

Goldman Sachs sugerował rok 2027.

Analiza wykonana po kryzysie wskazuje,

że będzie to rok 2020.

To jedynie dziesięć lat.

Chiny wpłyną na kształt świata

w dwóch istotnych płaszczyznach.

Po pierwsze,

jest to olbrzymi, rozwijający się kraj

zamieszkany przez 1,3 miliarda ludzi.

Przez ostatnie trzydzieści lat

gospodarka Chin wzrastała o 10% rocznie.

Za dziesięć lat

będzie to najpotężniejsza gospodarka świata.

Nigdy dotąd największą potęgą

gospodarczą świata

nie był kraj rozwijający się.

Zazwyczaj był to kraj rozwinięty.

Po drugie,

pierwszy raz w historii

wiodącym państwem świata,

a myślę, że Chiny nim będą,

będzie kraj

wywodzący się z zupełnie innej cywilizacji.

Istnieje głeboko zakorzeniony pogląd,

że rozwój pociąga za sobą

westernizację.

To złudzenie.

Zakładamy, że rozwój

jest efektem konkurencji, działań rynkowych i technologii.

Podczas, gdy wpływa na niego

także tło historyczne i kulturowe.

Chiny różnią się do Zachodu

i nie przejmą zachodnich trendów.

Zachowają swój indywidualizm

w szerokim zakresie.

Powstaje zatem pytanie

jak odbieramy Chiny?

Jak je rozumiemy?

Najczęstszy problem ze zrozumieniem Chin

wynika z postrzegania ich

jedynie poprzez pryzmat naszej,

zachodniej ideologii.

To błąd.

Chciałbym przedstawić

trzy aspekty, które

mogą pomóc

w zrozumieniu istoty Chin.

Pierwszy z nich, to fakt że

Chiny nie są państwem narodowym.

Owszem, noszą takie miano

od ponad stu lat

ale każdy z nas wie,

że są one dużo starsze.

W czasach panowania dynasti Qin,

w 221 roku p.n.e. zakończył się okres wojen

i ukształtowały się współczesne Chiny.

Jest to widoczne mimo wielu ograniczeń.

Charakter Chin kształtował się także w czasach dynastii Han,

2000 lat temu.

Duch ten najbardziej jest widoczny

we wschodnich prowincjach kraju.

Były to, i nadal są, najgęściej zaludnione

tereny.

Niezwykłe jest to, że to, co

nadaje Chinom ich indywidualny charakter,

to, co daje Chińczykom

świadomość narodową

nie powstało w ciągu ostatniego stulecia,

czyli okresu państwa narodowego.

Co miało miejsce na zachodzie.

Świadomość ta powstała w okresie

tworzenia się cywilizacji.

Mam na myśli zwyczaje

takie jak kult przodków,

specyficzne pojęcie państwa

jak również rodziny, budowania relacji

społecznych w oparciu o guanxi,

przestrzeganie zasad konfucjanizmu i tak dalej.

Wszystko to wywodzi się z czasów

powstawania chińskiej cywilizacji.

Innymi słowy, Chiny, odwrotnie niż pozostałe kraje

uwarunkowane są poprzez swoją cywilizację,

funkcjonowanie jako państwa cywilizacyjnego

a nie narodowego.

Jest jedna rzecz, którą chciałbym dodać do tych rozważań.

Wiemy, że Chiny są potężne

demograficznie i geograficznie,

ich populacja to 1,3 miliarda ludzi.

Często jednak nie zdajemy sobie

sprawy z tego, że

Chiny są bardzo różnorodne

i pluralistyczne,

oraz często bardzo zdecentralizowane.

Nie można rządzić takim tworem jedynie z Pekinu,

choć myślimy, że właśnie tak jest.

Nigdy tak nie było.

Oto Chiny, państwo cywilizacyjne

a nie narodowe.

Ale co to oznacza?

Nasuwa mi się kilka różnych wniosków.

Przedstawię dwa z nich.

Po pierwsze,

najważniejszą wartością polityczną dla Chińczyków

jest jedność,

jest kontynuowanie

chińskiej cywilizacji.

Pamiętacie Europę 2000 lat temu.

Upadek, podział imperium rzymskiego.

Na zawsze zostało już podzielone.

W tym samym czasie Chiny

szły zupełnie inną drogą.

Z ogormnym wysiłkiem podtrzymywały

tą ogromną cywilizację.

Drugą wartością,

może bardziej prozaiczną,

jest Hong Kong.

Pamiętacie jak w 1997 r. Wielka Brytania

przekazała go Chinom?

Słyszało się wtedy

o projekcie konstytucji.

Jeden kraj, dwa systemy.

Dam sobie uciąć rękę,

że mało kto na Zachodzie wierzył w to.

"Pozory.

Jeśli Chiny dostaną Hong Kong,

nie dojdzie do tego."

Minęło 13 lat.

System polityczny i prawny w Hong Kongu

jest różny od chińskiego tak samo, jak w 1997 r.

Myliliśmy się. Dlaczego?

Dlatego, że myśleliśmy, logicznie z resztą,

w kategoriach państwa narodowego.

Zjednoczenie Niemiec, 1990 rok.

Co się stało?

W skrócie - zachód wchłonął wschód.

Jeden naród, jeden system.

Taka jest mentalność w państwach narodowych.

Ale nie można rządzić takim państwem jak Chiny,

państwem cywilizacyjnym,

w oparciu o jedną cywilizację, jeden system.

To się nie sprawdzi.

Zatem naturalną reakcją Chin

na sprawę Hong Kongu,

podobna będzie w sprawie Taiwanu,

było stwierdzenie:

jedna cywilizacja, wiele systemów.

Przejdę do kolejnego aspektu

mającego ułatwić zrozumienie Chin.

Może on wydać się nieco drażliwy.

Otóż, Chińczycy mają zupełnie inne

pojęcie rasy

niż większość państw.

Proszę sobie wyobrazić,

że z 1,3 miliarda Chińczyków

ponad 90% uważa, że należą

do jednej rasy,

do rasy Han.

Zupełnie inaczej rozumieją to

najbardziej zaludnione kraje świata,

na przykład Indie, USA,

Indonezja, Brazylia.

Wszytkie są wielorasowe.

Nie ma tego w Chinach.

Tu wielorasowść występuje

jedynie na obrzeżach.

Dlaczego tak jest?

Odpowiedzią jest ponownie idea

państwa cywilizacyjnego.

Historia sprzed przynajmniej 2000 lat,

historia podbojów, okupacji,

przejęć, asymilacji i tak dalej,

z biegiem czasu doszła do punktu,

z którego wyłoniła się ideologia Han,

wzmocniona przez

rosnące i silne poczucie

tożsamości kulturowej.

Dzięki takiemu rozwojowi historii,

powstaniu dynastii Han,

Chiny są zjednoczone.

Świadomość przynależności

do rodu Han spaja kraj.

Wadą tego podejścia jest to,

że Hanowie praktycznie nie

uznają różnic kulturowych.

Są głęboko przekonani

o swojej wyższości

i lekceważą

inne nacje.

Stąd ich nastawienie do, choćby,

Ujgurów czy Tybetańczyków.

Trzecim aspektem jest

państwo chińskie.

Realcja pomiędzy

władzami a społeczeństwem Chin

jest całkiem odmienna od zachodniej.

Nam, ludziom Zachodu, w przytłaczjącej

większości wydaje się, ostatnimi czasy przynajmniej,

że funkcją demokracji jest władza

i prawomocność państwa.

Kłopot w tym, że rząd Chin

cieszy się większą

prawomocnością

i szerszym autorytetem

pośród obywateli

niż jakiekolwiek

zachodnie państwo.

Powodem tego jest,

właściwie to

dostrzegam dwa powody.

Oczywiście nie ma to nic wspólnego z demokracją,

bo według naszych standardów, Chiny nie są dekomratyczne.

Po pierwsze dzieje się tak dlatego,

że władzom Chin

przypisywane jest

duże znaczenie

jako reprezentantowi,

obrońcy i uosobieniu

chińskiej cywilizacji,

państwa cywilizacyjnego.

Jest to w pewnym sensie

duchowa funkcja państwa.

Drugim powodem jest to,

że w odróżnieniu

od Europy i Ameryki Północnej,

gdzie siła władz jest cały czas poddawana próbom,

w europejskiej tradycji,

przeciw kościołowi,

przeciw innym warstwom arystokracji,

przeciw handlarzom i tak dalej,

przez 1000 lat

siła władz chińskich

nie była poddana próbie.

Nie miała godnych przeciwników.

Jak widać,

sposób trzymania władzy w Chinach

jest bardzo różny od sposobu

wynikającego z zachodniej historii.

Konsekwencją jest to,

że Chińczycy inaczej patrzą na państwo.

My widzimy w nim intruza,

obcego,

pewien organ, którego

władzę trzeba ograniczyć

lub sprecyzować i hamować.

Chińczycy inaczej pojmują państwo.

Widzą w nim kogoś

bliskiego, nawet więcej niż bliskiego,

widzą w nim członka rodziny.

A właściwie, to nie zwykłego członka rodziny,

lecz jej głowę.

Patriarchę.

Tak oto Chińczycy traktują państwo.

Zupełnie inaczej niż my.

Jest ono inaczej zakorzenione w społeczeństwie

niż ma to miejsce

na Zachodzie.

Chcę wykazać, że to z czym stykamy się

w przypadku Chin

to nowy paradygmat,

różniący się pod każdym względem

od tego, co znaliśmy do tej pory.

Trzeba wiedzieć, że Chiny wierzą w rynek i państwo.

Już Adam Smith

pod koniec XVIII w. napisał:

"Chiński rynek jest większy, lepiej rozwinięty

i bardziej różnorodny

niż jakikolwiek rynek europejski."

I, z wyjątkiem okresu panowania Mao,

sytuacja ta prawie nie zmieniła się.

Sytuacja ta powiązana jest

z bardzo silnym i wszechobecnym rządem.

Jest on wszędzie.

Wiele z wiodących przedsiębiorstw

nadal jest w rękach publicznych.

Nawet prywatne firmy, wielkości Lenovo

pod wieloma względami uzależnione są od rządu.

Plany ekonomiczne, i nie tylko

ustalane są przez władze.

Autorytet rządu wkrada się w wiele obszarów życia.

Na przykład znana nam

polityka posiadania jednego dziecka.

Co więcej, od wieków panuje tu

tradycja związana ze sprawowaniem władzy.

Doskonale obrazuje to

Wielki Mur Chiński.

Innym przykładem może być Wielki Kanał.

Jego budowę rozpoczęto

w V w. p.n.e.,

a ukończono

w VII w. n.e.

Ma długość 1792km

i łączy Pekin

z Hangzhou i Szanghajem.

Ta długa historia

wspaniałej rozbudowy chińskiej infrastruktury

państwowej, może pomóc

w wyjaśnieniu tego, co dziś spotykamy.

Na przykład Zapora Trzech Przełomów,

czy inne przejawy

kompetencji państwa

chińskiego.

Przedstawiłem trzy płaszczyzny,

które powinny przybliżyć nam Chiny.

Państwo cywilizacyjne,

pojęcie rasy

oraz charakter rządu

i jego relacja ze społeczeństwem.

Mimo to nadal z uporem, generalizując,

myślimy, że zrozumiemy Chiny

sięgając po zachodnie doświadczenie,

patrząc na nie przez nasz pryzmat,

wykorzystując zachodnie idee.

Przyczyny naszego

niewłaściwego odbioru Chin,

naszych błędnych prognoz co do ich przyszłości,

wynikają właśnie z takiego myślenia.

Niestety,

myślę, że

stosunek do Chin

wypływa z zachodniej mentalności.

To arogancja.

Arogancja ponieważ

uważamy, że jesteśmy najlepsi,

dlatego wszystkich mierzymy jedną miarką.

To także ignorancja.

Nie chcemy zajmować się

problemem różnic.

W książce Paula Cohena, amerykańskiego historyka,

znalazłem ciekawy fragment.

Paul Cohen dowodzi,

że Zachód uważa się za prawdopodobnie

najbardziej komspopolityczną

ze wszytkich kultur.

Ale nią nie jest.

Pod wieloma względami

jest bardzo zaściankowy.

Przez 200 lat

Zachód wiódł prym na świecie

więc nie musiał

rozumieć innych kultur,

innych cywilizacji.

Ponieważ w każdej chwili mógł,

w razie konieczności używając siły,

postawić na swoim.

Kultury te natomiast,

w zasadzie reszta świata,

które miały dużo słabszą pozycję, w stosunku do Zachodu,

miały przymusowo zrozumieć Zachód,

bo był on obecny w tych społeczeństwach.

Dlatego też społeczeństwa te

są bardziej kosmopolityczne od zachodnich.

Przyjrzyjmy się Azji Wschodniej.

Japonia, Korea, Chiny itd.

Mieszka tam jedna trzecia populacji świata.

Dziś, największy obszar ekonomiczny na świecie.

Twierdzę, że

mieszkańcy Azji Wschodniej

wiedzą dużo więcej

o Zachodzie,

niż Zachód wie o Azji Wschodniej.

Obawiam się, że ma to duże odbicie

w teraźniejszości.

Co się dzieje? Wróćmy do wykresu

Goldman Sachs.

W szybkim tempie,

w kategoriach historycznych,

świat jest napędzany

i kształtowany

nie przez stare rozwinięte kraje,

lecz przez kraje rozwijające się.

Widzieliśmy

jak G20

przejmuje pozycję grupy G-7

lub grupy G-8.

Ma to swoje konsekwencje.

Po pierwsze, Zachód

szybko traci

swoje wpływy.

Rok temu doświadczyliśmy tego podczas

kopenhaskiej konferencji w sprawie zmian klimatu.

Europa nie brała udziału w końcowych negocjacjach.

Kiedy się to stało?

Mogę się założyć, że około 200 lat temu.

Będzie to postępowało.

A po drugie,

świat nieuchronnie, stopniowo

stanie się coraz bardziej nam obcy.

Będą go tworzyły kultury, doświadczenia i historie

praktycznie nam nie znane,

odległe.

I jeszcze, spójrzmy na Europę,

Stany są nieco inne.

Ogólnie mówiąc, Europejczycy są

ignorantami,

są nieświadomi

zmian, jakie zachodzą na świecie.

Mój znajomy Anglik mieszkający w Chinach

powiedział "Europa zmierza w otchłań."

Być może ma rację,

a może przesadza.

Ale powstaje tu kolejny problem.

Europa traci kontakt z resztą świata

i tym samym,

traci wyczucie przyszłości.

Oczywiście, kiedyś przyszłość leżała w rękach Europy

i jej pewności siebie.

Na przykład wiek XIX.

Ale niestety to już minęło.

Jeśli chcesz poczuć przyszłość, jeśli chcesz jej zasmakować,

pomyśl o Chinach. Konfucjusz.

To jest dworzec kolejowy

jakiego jeszcze nigdy nie widziałeś.

Właściwie to nie wygląda jak dworzec.

To dworzec Guangzhou obsługujący

szybką kolej.

Już teraz Chiny mają największą sieć

kolejową na świecie.

A niedługo jej rozmiar przewyższy wszytkie linie kolejowe zebrane razem.

Albo taki niesamowity pomysł,

do przetestowania wkrótce

na jednym z przedmieści Pekinu.

Jeździ tu wielki autobus.

Na górnym piętrze może pomieścić nawet 2000 ludzi.

Porusza się po torach

wzdłuż drogi,

a auta jeżdża pod nim.

Rozpędza się on aż do około 160 km/h.

Właśnie tak będzie wyglądał transport,

bo Chiny mają konkretny problem,

inny niż w Europie

i inny niż w Stanach Zjednoczonych.

Chiny są przeludnione i brakuje im miejsca.

I to jest wyjście z sytuacji dla Chin,

które będą miały

bardzo dużo miast

z ponad 20-milionową populacją.

Co chciałbym powiedzieć na zakończenie?

Jakie powinno być nasze podejście

do tego

szybko zmieniającego się,

na naszych oczach

świata?

Będzie to miało i dobre i złe strony.

Przemawiam jednak za

pozytywnym obrazem naszego świata.

W gruncie rzeczy,

przez dwieście lat światem rządziła

część ludzkości.

Była to Europa i Ameryka Północna.

Przebudzenie takich państw, jak

Chiny i Indie,

z 38% populacji świata,

czy Indonezja i Brazylia,

jest najważniejszym wydarzeniem

demokratyzacji

w ostatnich dwustu latach.

Cywilizacje i kultury

ignorowane do tej pory, bez prawa głosu,

nigdy nie wysłuchane, nie znane,

będą w inny sposób

prezentować się światu.

Jako humaniści z pewnością musimy przyjąć

tę przemianę.

Będziemy musieli zapoznać się

z nowymi cywilizacjami.

Ten duży statek,

był dowodzony przez Zheng He

na początku XV w.,

w czasie

Morze Południowochińskie i Wschodniochińskie

oraz Ocean Indyjski aż do Afryki Wschodniej.

Mała łódka widoczna przed statkiem

to łodź, którą 80 lat później

Krzysztof Kolumb przepłynął Atlantyk.

(Śmiech)

A na tym

jedwabnym zwoju

wykonanym przez ZhuZhou

w 1368 r.

widać postacie grające w golfa.

Rany, Chińczy wymyślili nawet golfa.

Witam w przyszłości. Dziękuję.

(Brawa)