Scott McCloud çizgi romanı konuşuyor

Çizgi roman büyüsüne kaçırılmaması gereken bu bakışta Scott McCloud, sunum biçimini çizgi romana benzeterek içinde rengarenk eğlenceler, çocukluk tutkuları ve gözlerimizin işitip dokunabildiği düşlenmiş gelecekler için yer buluyor.

Beş duyudan

en çok takdir ettiğim

ve en az cepte görebildiğim biri, görme duyusudur.

Bu, bir dereceye kadar kör olan babamdan dolayı böyledir.

Gerçi o, çoğu zaman kör olmasını mesele yapmadı.

Bir zaman Nova Scotia'ya,

tam güneş tutulmasını izlemeye gittik --

Carly Simon şarkısında adı geçen güneş tutulmasını

ve belki de James Taylor'ın,

Warren Beatty'nin ve Mick Jagger'in de atıfta bulunduğu tutulmayı, emin olamayız.

Bize, gözlerimize zarar vermeden

güneşe doğru bakmamızı mümkün kılan

bu koyu plastik parçaları dağıttılar.

Ama babam gerçekten korktu:

bunu yapmamızı istemedi.

Bunun yerine, gözlerimizin hasar görmesi tamamen imkansız olsun diye

bu ucuz, karton parçaları kullanmamızı istedi.

O zaman bunu biraz tuhaf sandım.

O zaman bilmediğim şey şu ki

babam mükemmel görme gücü ile doğmuştu.

O ve kız kardeşi Martha çok küçükken

anneleri onlara tam güneş tutulmasını --

yok, parçalı tutulmayı -- gösterdi

ve çok geçmeden

ikisinin de gözleri bozulmaya başladı.

Yıllar sonra

kör olmalarının nedeninin muhtemelen

bir bakteriyel enfeksiyon olduğu ortaya çıktı.

Tahmin edebildiğimiz kadarıyla

gözlerinin bozulması, bu güneş tutulmasıyla hiç alakalı değildi.

Fakat babaannem zaten bunun kendi suçu olduğunu düşünerek

ölmüştü.

Babam 1946'da Harvard'dan mezun olmuş,

annemle evlenmiş,

ve Massachusetts devletindeki Lexington'da ev almıştı.

(Orada 1775'te İngilizlere karşı ilk kez ateş etmiş,

ama Concord'a kadar hiçbirini öldürememiştik.)

Babam, Raytheon'da güdüm sistemleri

tasarlayıcısı olarak çalışmaya başladı.

Raytheon, 70'lerin Silikon Vadisi olan Route 128 ileri teknoloji ekseninin

bir parçasıydı o sıralar.

Babam aslında militarist biri değildi.

Yalnızca özürlülüğü yüzünden II. Dünya Savaşında savaşamadığından

kendini çok kötü hissederdi.

Gerçi askerde bir kaç saat süren sağlık muayenesi

yapmasına izin verdiler ama

sadece muayenenin sonundaki

görme duyusu testine varana kadar.

(Gülüşmeler)

Babam bütün bu patentler toplamaya

ve bilim adamı, kör dahi, kaşif namını almaya başladı.

Ama bizim için sadece baba idi

ve evdeki yaşamımız oldukça sıradan sayılırdı.

Çocukken bol televizyon izledim,

ve mineraloji, mikrobiyoloji, uzay keşfi gibi

çok sayıda garip hobilerim vardı.

Biraz da politikayla ilgileniyordum.

Bir de bol satranç oynadım.

Ama 14 yaşındayken

arkadaşlarımdan biri, bende çizgi roman ilgisini uyandırdı

ve ben bunu geçimimi sağlamak için yapmak istediğime karar verdim.

Şimdi babam var, tamam mı?

Bilim adamı, mühendis, ordu müteahhidi.

Dört çocuğu da var.

Biri bilgisayar uzmanı,

biri bahriye askeri,

biri de mühendis oluyor,

ben ise

çizgi roman sanatçısıyım.

(Gülüşmeler)

Ki tesadüfen beni Dean Kamen'in zıddı eder:

Ben, bir kaşifin oğlu çizgi roman sanatçısıyım,

o ise çizgi roman sanatçısının oğlu kaşiftir.

(Gülüşmeler)

Evet, doğrudur.

(Alkışlar)

Komik olan, babamın bana duyduğu inanç çok güçlüydü.

Her şeyi bulanık bir şekilde gördüğünden

güzel resim çizdiğime hiç bir kesin delili olmamasına karşın,

yine de çizme yeteneklerime inanıyordu.

Hani "kör inanç" var ya...

Aslında benim için bu sözün çağrıştırdığı anlam diğer insanlardaki gibi olumsuz değil.

Yani, görülemeyen, kanıtlanamayan şeylere inanç,

benim önem verdiğim bir tür inanç asla olmazdı.

Ben daha çok, bildiğimizin temellerinin

görüp tespit edebileceklerimizde bulunduğu

bilime eğilimliyimdir.

Ama bu iki eğilimin ortak noktası da var.

Zavallı Charles Babbage ve hiç bir zaman yapılmamış

buharla çalıştırılan bilgisayarının bulunduğu bir ortak yer.

Ada Lovelace haricinde hiç kimse aklında neyin olduğunu

tam kestiremedi ve o,

bu düşün peşinde koşarak ta mezara kadar gitti.

Vannevar Bush ve Memex'i --

tüm insan bilginin elinin altında bulunması fikri --

onun bir hayali vardı.

Ve tahminen gününde pek çok insan,

biraz çılgın olduğu kanısındaydı.

Şimdi de geçmişe baktığımızda, ha, evet, diyoruz,

bu işte bildiğimiz mikrofilm.

Ama mesele bu değil. O, geleceğin biçimini kavradı.

Tam bilgisayar-insan arası ilişki hakkındaki fikirleriyle J.C.R. Liklider gibi.

Aynısı: Geleceğin biçimini kavradı,

neden sonra

gerçekleşitirilse bile.

Veya paket anahtarlama hayaliyle Paul Barron.

Gününde neredeyse hiç kimse onu dinlemedi.

Veya bunu aslında beceren kişiler:

Boston'daki Bolt, Beranek ve Newman'da çalışanlar.

Onlar, sonunda dünya çapında ağ

olacak şeyin şekilleri

peçetelerin arkalarında ve mektup kağıdında tasarlıyorlardı,

Massachusetts devletinde, Lexington'da, Route 128'deki

Howard Johnson'da yemek yerken tartışıyorlardı,

benim Queen's Gambit Deferred'i okuduğum ve Gladys Knight & the Pips

dinlediğim ve "Midnight Train to Georgia" söylediğim

yerden sadece iki mil uzaklığında, ben ise o anda --

(Gülüşmeler)

-- babamın büyük koltuğundaydım, tamam mı?

Peki, üç tür görme var, değil mi?

Görülemeyene dayalı görme,

yani görülmeyeni, bilinmeyeni görme.

Kanıtlanmış veya tespit edilebilecek olanı görme.

Ve üçüncü

görme tipi:

bilime dayanabilen ama bu yana

kanıtlanmamış olanı görme.

Şimdi bilim alanında bu tür görmenin peşinde koşan pek çok insanın örneğini gördük

ama bu aynı zamanda sanat, siyaset,

hatta kişisel girişimler için de doğru olabilir.

Aslında bunu dört temel kurala indergeyebiliriz:

Herkesten öğren,

hiç kimseye uyma,

değişmeyen kalıpları izle,

harıl harıl çalış.

Bu dört noktayı, bu görmenin içerdiği birer ilke sanıyorum.

Özellikle de üçüncüsünde

gelecek hayalleri

belirmeye başlar.

İlginç olan, bu özel dünyayı görme şekli

kanımca değişik girişim alanlarında beliren

dört ayrı şeklin sadece birisidir.

Çizgi romanda, nasıl işlediğine ilişkin

kavrama çabalarını bir türlü

biçimci kılar diye sanırım.

Bundan başka, güzelliğe ve ustalığa odaklı,

daha klasik bir yaklaşım var.

Ayrıca, içeriğin mutlak saydamlığına inanan yaklaşım var.

Ve sonunda,

insan deneyinin özgünlüğünü, dürüstlüğünü ve saflığını

vurgulayan yaklaşım.

Bu, dünyayı görmenin dört şeklidir. Onlara birer ad taktım bile.

Klasik, canlıcı, biçimci ve ikonoklast.

İlginç olan, bunun az çok Jung'un insan düşüncesini

bölme şekline benzemesi.

Bir de, solda sanatı,

sağda yaşamı;

üstte geleneği, altta devrimi yansıyor.

Köşegenlere de bakarsanız, içerik-biçim ve

güzellik-gerçeklik karşıtlıkları görürsünüz.

Bu şema aynı şekilde müzik, sinema,

ve güzel sanatlar için de uygulanabilir

ama bunun görme ile hiç alakası yok.

Hatta konferansımızın başlığı olan "Doğadan Esinti" ile

hiç ilgisi de yok.

Şu hikayenin çağrıştırdığı anlamın dışında:

Kurbağa akrebi ırmağın karşı yakasına taşımayı kabul eder

çünkü akrep, kurbağayı sokmayacağını söz verdi.

Ama akrep yine de sokar ve ikisi de ölür.

Fakat bir an önce kurbağa akrebe, niçin soktuğunu sorar ve akrep,

"Doğamda olan bir şey" diye cevaplar --

bu anlamda, evet.

(Gülüşmeler)

Yani, doğamda

olan bir şeydi. Aslında yürüdüğüm yolu,

yani eserlerimde bu görüşün olduğunu ve

benim kim olduğumu keşfetmeye giden yolu,

beni bu keşfe doğru götürecek

araç olarak gördüm sadece.

Yani aslında doğamda olan şeyi kabul ettim

ve öyleyse

ailemden o kadar uzaklaşmadım.

Peki, "bilimsel akıl"ın

sanatta işi ne?

Ben, çizgi roman yapmaya ve

neredeyse eşzamanlı olarak çizgi romanı anlamaya çalışmaya başladım.

Ve keşfettiğim en önemli şeylerden biri,

çizgi romanın görsel bir araç olduğu

ama içinde bütün duyuları bulundurmaya çalıştığı idi.

Çizgi romanda bulunan, resim, kelimeler, farklı semboller

ve aralarında kalan her şey gibi

çeşitli öğelerin hepsi,

tek görme duyusu aracılığıyla bize ulaşır.

Öyleyse, benzerlik var ve

fiziksel dünyaya benzeyen bir öğe bir kaç yöne doğru

soyutlanabilir:

benzerlikten soyutlanıp

bütün anlamını saklayabilir;

veya hem benzerlik hem de anlamdan soyutlanarak resim sahasına getirilebilir.

Bu üç nokta, çizgi romanın

görsel tarafınının sınırlarını beliren

birer kutuptur.

Sağa doğru giderseniz, dile ulaşacaksınız

çünkü dil, benzerlikten daha ileri soyutlanarak elde alınır

ama anlamı saklıyor.

Görme, sesi teslim etmek

ve ikisinin ortak özelliklerini ve mirasını

anlamak için çağrılır.

Bir de, görsel içinde sesin dokumunu teslim etmek,

öz karakterini kavramak için.

Çizgi romanda aynı zamanda görülen ile

görülmeyen arasındaki denge var.

Çizgi roman, çağrı-cevap şeması

üzerinde kurulur:

Sanatçı size, pano içinde göreceğiniz

ve panolar dışında hayal edeceğiniz öğeleri verir.

Bir de çizgi roman görmesinin

teslim ettiği başka bir duyu: zaman.

Sıralama, çizgi romanın çok önemli yönüdür.

Çizgi roman bir zaman haritasıdır.

Ve bu zaman haritası, modern çizgi romana enerji veren unsurdur.

Ben ise "belki başka biçimlere de enerji veriyor"

diye düşündüm ve tarih içinde

buldum.

Aynı fikrin eskiçağ versiyonlarında

aynı ilkeyi görebilirsiniz.

Sanatsal biçim, mevcut teknolojiyle

uyum içindedir,

ister Mısır'daki Katibin Mezarı'nda olduğu gibi taş üzerine boya olsun,

ister taş sütun boyunca yukarıya doğru giden yarım kabartma olsun,

ister 60 metre uzunluğunda nakış olsun,

ister 88 akordeonvari katlanmış sayfa boyunca

uzanan geyik derisi ve ağaç kabuğu olsun.

İlginç olan şudur ki,

matbaanın keşfinden, yani 1450'den itibaren

tüm modern çizgi roman teknikleri görülmeye başlar:

düz çizgili pano sıralanması,

basit tonsuz çizgi çizmeler,

soldan sağa okuma sırası.

Ve 100 yıl içinde

artık balonları ve başlıkları fark etmeye başlarsınız.

Ve bu resimlerle çağımızın çizgi romanı arasında mesafe çok kısadır.

1993'te bunun üzerine bir kitap yazdım

ve kitabı bitirecekken

biraz dizgi yapmam gerekiyordu

ve bitişikteki kırtasiyeye gitmekten usandığım için

bilgisayar aldım.

Basit bir şeydi -- metin girişi dışında pek işe yaramıyordu --

ama babam bana, 70'lerde Moore Yasası'ndan

bahsettiğinden geleceğin farkındaydım.

Dolayısıyla gözlerimi dört açıp

matbaa öncesi çizgi romanından matbaa dönemi çizgi romanına

geçişte olduğu gibi, matbaa sonrası çizgi romanına geçtiğimizde

çizgi romanın aynı şekilde değişip değişmeyeceğini görmeye çalıştım.

İleri sürülen ilk savlardan biri,

çizgi romanın görsel tarafının

o günlerde yapılan CD-ROM'ların ses, hareket ve interaktifliğiyle

karıştırılabilmesi oldu.

Bu İnternet öncesinde bile oldu.

Ve yaptıkları ilk şeylerden biri,

çizgi roman sayfasını olduğu gibi alarak

ekrana taşımaları oldu.

Bu da klasik McLuhan'vari bir hataydı:

Önceki teknolojinin biçimini, yeni teknolojinin

içeriği olarak kabul ettiler.

Öyleyse,

basılmış çizgi roman sayfalarına benzeyen çizgi roman sayfaları vardı

ve bu sayfalara ses ve hareket eklediler.

Ama şöyle bir sorun ortaya çıktı: Bu temel fikrindeysen

yani çizgi romanda mekanın zaman ile eşit olduğu fikrindeysen,

ve içine birer zamansal olgu olan ve sadece zaman içerisinde

var olabilen ses ve hareket koyarsan,

bunlar çizgi romanın akıcılığıyla çarpışıyor.

İnteraktiflik başka bir şeydi.

Hipermetin çizgi romanı da vardı.

Ama hipermetinde

ya her şey buradadır, ya burada değildir, ya da buraya bağlıdır:

Hipermetin, derinlemesine gayri mekansaldır.

Abraham Lincoln'dan Lincoln penny'ye,

Penny Marshall'a, Marshall Planı'na,

"Plan 9"a, dokuz yaşama mesafe,

hep aynıdır.

(Gülüşmeler)

Fakat çizgi romanda

eserin her tarafının, her öğesinin

daima her diğer öğesine mekansal bir bağlılığı vardır.

Ve şu soru belirdi:

Bu mekansal bağlılığı muhafaza etmenin ve

aynı zamanda dijital çağın bize sunduğu tüm fırsatlardan

istifade etmenin bir yolu var mı?

Ben kendi kişisel cevabımı size göstermiş olduğum

eski çağ çizgi romanlarda buldum.

Onlardan her birisinde, tek, aralıksız okuma çizgisi var,

ister duvarlar üzerinde zikzak olsun,

ister sütun boyunca yükselen helezon olsun,

ister soldan sağa, ister 88 akordeonvari sayfa boyunca

geriye giden zikzak olsun.

Bütün bunlarda aynı şey oluyor, ki bu temel bir fikirdir:

Mekan içinde hareket ettikçe, zaman içinde de hareket ediyorsun fikri,

istisna olmaksızın beliriyor.

İstisnalar, matbaa ile birlikte başladı.

Bitişik yerler, bitişik anlar değildi artık

ve çizgi romanın temel fikri reddediliyordu tekrar tekrar,

tekrar tekrar.

Ben de şöyle düşündüm:

Peki, bu doğruysa günümüzün matbaasının

ötesine giderek bunu geri getirmemizin

bir yolu var mı?

Şimdi ekran, teknik olarak sayfa kadar

sınırlıdır, değil mi?

Şekli farklıdır ama bunun dışında

aynı temel sıralama söz konusudur.

Ama bu yalnızca ekrana sayfa muamelesi yaparsanız geçerlidir.

Ekranı bir pencere olarak görürseniz, geçerli değildir.

Ve ben şunu teklif ettim: Belki çizgi romanları sonsuz bir tuval

üzerinde yapabilirdik,

X ve Y eksenleri ve merdivenler boyunca.

Kelimenin tam anlamıyla döngüsel hikayeler kurabilirdik.

Hikayede kelimenin tam anlamıyla dönüşleri yapabilirdik.

Gerçekten paralel olacak paralel anlatılar.

X, Y, bir de Z.

Geç 1990'larda bütün bu sezilerim vardı

Ve meslektaşlarım beni oldukça çılgın sandı

ama pek çok kişi, devam ederek sezdiklerimi gerçekleştirdi.

Şimdi bir kaç örnek göstereceğim.

Jason Lex adındaki meslektaşımın yaptığı erken bir kolaj çizgi roman bu.

Burada neyin olup bittiğini fark edin.

Benim aradığım, hepimizin aradığı şey,

kalıcı bir değişimdir.

Medya bu yeni çağa girerken

biz değişimleri arıyoruz,

kalıcı, kalma gücü olan değişimleri.

Şimdi bu basit fikri, görsel bir araç içerisinde çizgi romanı sunma fikrini benimseyip

çizgi romana başından sonuna kadar görsel araç muamelesi yapıyoruz.

Biraz önce gördüğünüz çizgi romanın bütünü

şu an ekranda.

Gerçi onu yalnızca küçük parçalarla algılayabiliyoruz ama

bu, teknolojinin şu an bulunduğu yerden dolayı böyledir.

Teknoloji geliştiği,

tamamen kaptıran görünüşleri ve bilmem neleri elde ettiğimiz sürece

bu gibi şeyler de gelişecektir.

Benimsenecek,

çevresine uydurulacak:

Kalıcı bir değişim olacak.

Başka bir çizgi romanı göstereceğim size. Drew Weing'in yaptığı,

adı

"Pop, Evrenin Isıl Ölümü Üzerine Kafa Yoruyor" olan bir çizgi roman.

Burada neyin olup bittiğine bakın:

Sonsuz tuval üzerinde çizdiğimizde

aracın kendisiyle ilgili saf bir dışavurum

yaratıyoruz.

Bunu çabuk gözden geçireceğiz: Anlıyorsunuzdur.

Son panoya gelmek istiyorum sadece...

(Gülüşmeler)

Buyurun.

(Gülüşmeler)

(Gülüşmeler)

Bir tane daha.

Hani sonsuz tuval.

Daniel Merlin Goodbrey adlı bir İngiliz tarafından yapıldı.

Peki, bu niçin önemli?

Bence, medya,

tüm medya, bize

dünyamıza geri bakan bir pencere verdiği için önemlidir.

Şimdi, belki bir gün filmler,

nihayet de sanal gerçeklik veya bir karşılığı,

yani bizi tamamen kaptıran bir araç,

bize bulunduğumuz dünyadan en etkili kaçış yolunu verecektir.

Çoğu insanın hikaye anlatmaya başvurmasının nedeni, kaçma isteğidir zaten.

Ama medya bize, yaşadığımız dünyaya geri

bakan bir pencere veriyor.

Ve medya geliştikçe

kimliği giderek daha çok benzersiz olmaya başlar.

Çünkü şu an küplü çizgi romana bakıyorsunuz.

Her zamankinden daha çok kendine özgü bir çizgi romana bakıyorsunuz.

Böyle bir şey olunca insanlara, dünyaya çeşitli pencerelerden

geri dönmenin çok fazla yolunu veriyorsunuz.

Ve bunu yaptığınızda onlara dünyaya düzen verme fırsatını,

dünyanın şeklini görme fırsatını veriyorsunuz.

Bu yüzden bunun önemli olduğunu düşünüyorum.

Bu, bir çok nedenden biri ama şimdi gitmem lazım.

Teşekkürler.