Liệu đồng tiền có biến bạn thành kẻ xấu xí?

Thật đáng kinh ngạc về điều mà một ván cờ Tỷ phú gian lận có thể tiết lộ. Trong buổi nói chuyện vui vẻ mà nghiêm túc này, nhà tâm lý học xã hội Paul Piff chia sẻ những nghiên cứu của anh về cách mà chúng ta hành xử khi trở nên giàu có. (Gợi ý: tệ bạc). Trong khi bất bình đẳng vẫn còn là một thử thách phức tạp và khó khăn, anh ta cũng mang đến cho chúng ta những tin vui. (Ghi hình tại TEDxMarin)

Tôi muốn các bạn,
trong một chốc lát

hãy nghĩ đến việc
chơi trò Cờ Tỉ Phú

ngoại trừ trong trò chơi này,
sự kết hợp

của kỹ năng, tài năng và may mắn

những điều giúp bạn đạt được thành công
trong trò chơi này, cũng như trong cuộc sống

đã được sắp xếp không thích hợp

vì nó này đã bị gian lận

và bạn là người có lợi thế hơn

Bạn có nhiều tiền hơn

nhiều cơ hội để di chuyển quanh bàn hơn

và nhiều khả năng sử dụng các tài nguyên hơn

Và khi nghĩ về điều này

tôi muốn bạn tự hỏi bản thân mình

Việc là một người chơi

có nhiều đặc quyền hơn
trong một trò chơi gian lận

thay đổi cách bạn nghĩ về bản thân

và những người chơi khác như thế nào ?

Chúng tôi đã tiến hành một nghiên cứu
tại khuôn viên trường U.C. Berkeley

để trả lời một cách chính xác
câu hỏi đó

Chúng tôi đã mời hơn 100 cặp đôi
những người không quen biết nhau

vào phòng thí nghiệm

và tung đồng xu

để bổ nhiệm một cách ngẫu nhiên
một trong họ

là người chơi giàu hơn
trong trò chơi gian lận.

Họ có nhiều tiền gấp đôi
so với người chơi còn lại

Khi qua Trạm Khởi Hành

họ thu thập được số tiền gấp đôi

và được lắc cả hai viên xí ngầu
thay vì chỉ một

do vậy họ di chuyển quanh bàn
nhiều hơn

(Cười)

Và sau một hiệp 15 phút

chúng tôi quan sát chuyện gì xảy ra
qua các máy quay được giấu kín

Và điều tôi muốn làm hôm nay,
lần đầu tiên,

là chỉ cho các bạn biết
một số điều mà chúng tôi đã chứng kiến

Xin lỗi các bạn
vì chất lượng âm thanh không tốt lắm

trong một số trường hợp, vì tôi phải nhắc lại,
đây là các camera đã được giấu kín

Do đó, chúng tôi đã chèn thêm phụ đề

Người chơi giàu: Bạn có bao nhiêu tờ 500?

Người chơi nghèo : Tôi chỉ có một.

Người chơi giàu: Thật á?
Người chơi nghèo : Đúng vậy

Người chơi giàu: Tôi có ba ( cười )

Tôi không biết tại sao
họ lại đưa cho tôi nhiều thế.

Paul Piff: Okie, vậy là các người chơi
đã nhanh chóng nhận ra

là có một số thứ đã bị sắp đặt

Một người rõ ràng là có nhiều tiền hơn

so với người kia, tuy nhiên,

khi trò chơi diễn ra

chúng tôi đã chứng kiến
sự khác biệt đáng kể

và những sự khác biệt này
bắt đầu hiện rõ

giữa hai người chơi.

Người chơi giàu hơn

bắt đầu di chuyển quanh bàn cờ
một cách ầm ĩ

đập vào bàn cờ bằng các quân của anh ta
theo nghĩa đen

khi di chuyển

Chúng tôi đã thấy dấu hiệu của sự thống trị

và các dấu hiệu không lời

thể hiện uy quyền

và sự ăn mừng
giữa những người chơi giàu hơn

Chúng tôi có đặt một bát bánh quy xoắn
bên ngoài bàn cờ

Nó nằm ở góc cuối bên phải kia

Chúng cho phép chúng tôi
theo dõi các hành vi của người chơi

Chúng tôi xem xét mỗi người chơi
ăn hết bao nhiêu chiếc bánh

Người chơi giàu: Mấy chiếc bánh này
có phải là bịp không nhỉ?

Người chơi nghèo: Tôi không biết

PP: Okay, không có gì ngạc nhiên,
hai người chơi đã nhận ra

Họ tự hỏi liệu bát bánh quy xoắn

là để làm gì

Một người thậm chí còn hỏi rằng,
như các bạn đã thấy

liệu bát bánh quy này có phải là bịp không?

Tuy nhiên, mặc dù vậy, tình thế uy quyền

dường như lấn át một cách chắc chắn

và các người chơi giàu
bắt đầu ăn nhiều bánh quy hơn.

Người chơi giàu: Tôi thích bánh quy xoắn.

( cười )

PP: Và sau khi trò chơi tiếp tục,

một trong số những khuôn mẫu
rất thú vị

mà chúng tôi quan sát được
dần dần hiện ra

là các người chơi giàu hơn

bắt đầu trở nên khiếm nhã hơn
với người kia

ít nhạy cảm hơn
đối với hoàn cảnh khó khăn

của người chơi nghèo

và càng chứng tỏ

thành công vật chất của mình

và có xu hướng phô diễn rằng
họ đang làm tốt như thế nào.

Người chơi giàu: Tôi có tiền
cho tất cả mọi thứ

Người chơi nghèo: Vậy đó là bao nhiêu?

Người chơi giàu: Bạn nợ tôi 24 đôla

Bạn sẽ mất hết tiền nhanh thôi

Tôi sẽ mua chúng. Tôi có rất nhiều tiền.

Tôi có quá nhiều tiền, biết bao giờ mới xong

Người chơi giàu 2: Tôi sẽ mua hết
nguyên bàn chơi này cho coi

Người chơi giàu 3: Bạn sẽ mau hết tiền thôi

Bây giờ tôi là bất khả xâm phạm

Được rồi, đây là điều tôi cho rằng

rất rất thú vị

rằng sau 15 phút,

chúng tôi hỏi những người chơi
về trải nghiệm của họ trong trò chơi

trong khi những người chơi giàu
nói về lý do

tại sao họ chắc chắn thắng cuộc

trong trò Cờ tỷ phú gian lận này

(Cười)

họ nói về những gì họ đã làm

để mua bất động sản

và thành công trong trò chơi

và họ trở nên ít để mắt

tới những đặc tính khác của tình huống

bao gồm việc tung đồng xu

điều đã mang đến cho họ

một vị trí đặc quyền ngay từ ban đầu.

Và nó mang đến
một thấu hiểu đáng kinh ngạc

về cách mà tâm trí ta nhìn nhận lợi thế.

Trò chơi cờ tỷ phú này
có thể được dùng

như một ẩn dụ
cho việc thấu hiểu xã hội

và cấu trúc phân cấp,
trong đó một số người

nắm giữ rất nhiều của cải và địa vị,

và rất nhiều người không có gì.

Họ có ít của cải và quyền lực hơn hẳn

và cả sự tiếp cận
với những tài nguyên có giá trị.

Điều mà tôi và các đồng nghiệp đang làm
trong suốt 7 năm qua

là nghiên cứu những ảnh hưởng
của những hệ thống giai cấp này.

Những gì chúng tôi đang tìm kiếm
qua hàng loạt các nghiên cứu

và cả ngàn người tham gia khắp đất nước

là rằng khi một người trở nên giàu có hơn

lòng trắc ẩn và sự cảm thông của họ giảm đi

và những cảm xúc về quyền lực,
về sự xứng đáng,

và tư tưởng tư lợi của họ cũng gia tăng

Trong các cuộc khảo sát,
chúng tôi tìm ra rằng

những người giàu thường có xu hướng

đạo đức hóa lòng tham thành điều tốt,

và việc theo đuổi lợi ích cá nhân

là thuận lợi và thích hợp

Điều tôi muốn làm hôm nay là nói về

những hàm ý của hệ tư tưởng cá nhân này

nói về việc tại sao chúng ta
nên quan tâm đến những hàm ý đó

và kết thúc với những điều
mà ta có thể làm.

Một trong số những nghiên cứu đầu tiên
mà chúng tôi làm

trong lĩnh vực này
là nhìn vào hành vi giúp đỡ

điều mà những nhà tâm lý học xã hội
gọi là

hành vi cho xã hội

Chúng tôi đặc biệt quan tâm đến
việc ai sẽ có khả năng

giúp đỡ người khác hơn,

người giàu hay người nghèo?

Trong một nghiên cứu,
chúng tôi mang những người giàu, nghèo

trong cộng đồng vào phòng thí nghiệm

và đưa cho mỗi người
10 đôla tương đương nhau

Chúng tôi bảo những người tham gia rằng

họ có thể giữ 10 đôla này cho bản thân

hoặc có thể chia sẻ một phần,

nếu họ muốn, với một người lạ

hoàn toàn vô danh

Họ và người lạ
đó sẽ không bao giờ gặp nhau.

Và chúng tôi theo dõi
họ cho đi bao nhiêu.

Những người kiếm được 25,000 và

đôi khi dưới 15,000 đô la một năm

đóng góp cho người lạ

44% nhiều tiền hơn

so với những người
kiếm được 150,000

hoặc 200.000 một năm

Chúng tôi cho họ chơi trò chơi

để xem ai có xu hướng gian lận nhiều hơn

để tăng khả năng thắng cuộc của mình

Trong một trong số các trò chơi,
chúng tôi sắp đặt máy tính

để xí ngầu không bao giờ

đổ vào một số nhất định.

Bạn không thể nào có được
hơn 12 trong trò này

tuy nhiên, bạn càng giàu

thì bạn càng dễ gian lận

để giành lấy giải thưởng
50 đôla tiền mặt

đôi khi gấp 3 hoặc 4 lần mức giá đó.

Chúng tôi cũng thực hiện một thí nghiệm khác
mà chúng tôi quan sát

liệu người ta sẽ lấy kẹo

trong một hộp kẹo
mà chúng tôi chắc chắn rằng

để dành cho trẻ con

(Cười)

tham gia, tôi khôn giỡn đâu.

Tôi biết rằng nó nghe như đang đùa vậy.

Chúng tôi thẳng thắn thông báo
cho những người tham gia

rằng hộp kẹo này được dành cho trẻ em tham gia

vào một phòng thí nghiệm phát triển gần đó

Chúng đang trong nghiêm cứu,
cái này là dành cho chúng

Và chúng tôi quan sát xem
họ lấy bao nhiêu kẹo

Những người cảm thấy mình giàu có

lấy gấp đôi số kẹo

so với những người nghèo.

Chúng tôi cũng đã nghiên cứu về xe,

không phải bất kì xe nào,

mà về tài xế của những loại xe khác nhau

sẽ có xu hướng vi phạm luật như thế nào.

Trong một nghiên cứu, chúng tôi quan sát xem

liệu các tài xế sẽ dừng lại
để nhường đường cho một người đi bộ

đang chờ để được qua đường

Ở California, như bạn biết đấy,

vì tôi chắc rằng
tất cả chúng ta đều làm điều này,

theo luật, xe phải dừng
để cho người đi bộ qua đường

Vậy đây là một ví dụ
về cách chúng tôi đã làm

Bên trái là người của chúng tôi

đóng giả làm người đi bộ

Anh ta tiến lại gần khi chiếc xe màu đỏ dừng lại.

Với phong cách rặt California,
nó bị lấn át bởi

chiếc xe buýt gần như tông vào
người đi bộ của chúng tôi

(Cười)

Bây giờ là ví dụ của một chiếc xe đắt tiền hơn.

Một chiếc Prius, chạy thẳng qua

và một chiếc BMW cũng làm tương tự

Như vậy, chúng tôi lặp lại
với hàng trăm chiếc xe

trong vòng vài ngày

chỉ theo dõi xem ai dừng lại và ai không

Điều chúng tôi nhận thấy rằng

giá tiền của xe càng cao

thì xu hướng tài xế vi phạm luât

càng tăng.

Không một chiếc xe nào

trong mục những chiếc xe giá rẻ nhất
của chúng tôi

vi phạm luật.

Gần 50 phần trăm những chiếc xe

trong danh mục đắt tiền nhất

vi phạm luật.

Chúng tôi cũng tiến hành
những nghiên cứu khác

và tìm ra được rằng những người giàu có
có nhiều khả năng nói dối hơn trong đàm phán,

có nhiều hành vi vô đạo đức hơn
ở nơi làm việc

như trộm tiền ở máy tính tiền.

nhận hối lộ, nói dối khách hàng.

Tôi không cố ý nói rằng

chỉ có những người giàu

mới thể hiện những mẫu hành vi
như thế này.

Thật ra, tôi nghĩ rằng tất cả chúng ta

trong cuộc sống hằng ngày

đều đấu tranh với những động lực

về khi nào, hoặc liệu có nên chăng,
đặt những lợi ích cá nhân

lên trên lợi ích của cộng đồng.

Và điều đó hoàn toàn dễ hiểu
bởi vì

Giấc mơ Mỹ là một tư tưởng

rằng tất cả chúng ta
đều có cơ hội như nhau

để thành công và thịnh vượng

miễn là chúng ta
làm việc chăm chỉ

và một phần trong đó
có nghĩa rằng, đôi khi

bạn cần đặt lợi ích của bản thân

lên trên lợi ích của những người xung quanh.

Nhưng chúng tôi phát hiện ra rằng

càng giàu, thì bạn càng có xu hướng

theo đuổi ảo tưởng về thành công cá nhân

của thành tích, thành tựu

mà gây tổn hại
đến những người xung quanh.

Đây, tôi đã vẽ sẵn cho bạn
thu nhập trung bình

mà mỗi hộ gia định nhận được ở mỗi ngũ phân vị
và 5 phần trăm cao nhất của dân số

trong vòng 20 năm qua

Năm 1993, sự khác biệt
giữa các nhóm ngũ phân vị khác nhau

trong dân số, xét về thu nhập

có hơi đặc biệt.

Không khó để nhận ra
những khác biệt

nhưng trong vòng 20 năm qua,
khác biệt đáng kể

đã dần trở thành khe núi lớn

giữa những người trên cùng
và những người còn lại

Sự thật là, 20 phần trăm
những người giàu nhất

nắm giữ gần 90 phần trăm
của cải trên đất nước này.

Chúng ta đang ở một mức độ
chưa từng thấy

của sự bất bình đẳng kinh tế

Điều đó có nghĩa là
sự giàu có không chỉ

càng tập trung vào tay
một nhóm các cá nhân

mà Giấc mơ Mỹ càng trở nên

khó để đạt được

đối với phần lớn chúng ta

Và nếu đúng như
những gì chúng tôi tìm thấy

rằng càng giàu

bạn càng cảm thấy có quyền
với những của cải đó

thì bạn càng có xu hướng
đặt lợi ích của bản thân

lên trên lợi ích của người khác.

và sẵn sàng làm những điều
phục vụ cho tư lợi đó

Không có lý do gì để nghĩ rằng

những mẫu hành vi đó
sẽ thay đổi

Thật ra có tất cả các lý do
để cho rằng

chúng sẽ càng trở nên tồi tệ hơn

và đó là những gì sẽ diễn ra
nếu như mọi chuyện không thay đổi

với cùng tốc độ như thế này,
trong vòng 20 năm tới.

Giờ đây, sự bất bình đẳng

nên là điều
mà chúng ta cần phải quan tâm tới,

không phải chỉ bởi vì

những người ở tận cùng
của phân cấp xã hội

mà vì những cá nhân và nhóm người

với nhiều bất bình đẳng kinh tế
sẽ trở nên tệ hơn

không chỉ những người thấp cấp nhất
mà là tất cả mọi người.

Có rất nhiều nghiên cứu hấp dẫn

từ những phòng thí nghiệm hàng đầu
từ khắp nơi trên thế giới

trình bày về một loạt những điều

sẽ suy yếu

khi mà bất bình đẳng kinh tế
trở nên tồi tệ hơn

Cơ động xã hội,
những điều chúng ta thật sự quan tâm,

sức khỏe thể chất, lòng tin trong xã hội

tất cả sẽ tuột dốc
khi bất bình đẳng gia tăng.

Tương tự, những điều tiêu cực

trong tập thể xã hội,

như là béo phì, và bạo lực,

giam cầm và trừng phạt

càng trở nên trầm trọng
khi bất bình đẳng gia tăng.

Một lần nữa, những kết quả này
không chỉ xảy ra

với một số người,

mà còn lan ra
khắp mọi tầng lớp của xã hội

Ngay cả những người tầng trên cùng
cũng chịu ảnh hưởng.

Vậy chúng ta sẽ làm gì?

Dòng thác của những ảnh hưởng

tiêu cực, nguy hiểm này

có vẻ giống như điều gì đó
đã vượt khỏi tầm kiểm soát

và không có gì chúng ta có thể làm.

Không gì chúng ta, với vai trò là những cá nhân,
có thể làm.

Nhưng thật ra,
chúng tôi đang tìm hiểu

trong nghiên cứu
ở phòng thí nghiệm của mình

rằng những can thiệp nhỏ
về tâm lý

những thay đổi nhỏ
về giá trị của mỗi người

những sự thúc đẩy nhỏ
theo một vài hướng nhất định

có thể khôi phục
mức độ bình đẳng và sự đồng cảm.

Ví dụ, nhắc nhở mọi người

về lợi ích của sự hợp tác

hoặc lợi ích của cộng đồng

làm cho những cá nhân giàu có
trở nên bình đẳng

như những người nghèo.

Trong một nghiên cứu,
chúng tôi cho người ta xem

một đoạn phim ngắn,
chỉ 46 giây,

về sự đói nghèo ở trẻ em,
như một lời nhắc nhở

về nhu cầu của những người xung quanh họ

và sau khi xem nó,

chúng tôi quan sát xem
họ sẵn sàng như thế nào

để dành thời gian của mình
cho một người lạ

đang trong tình cảnh khó khăn,

Sau khi xem đoạn phim,
một tiếng sau,

những người giàu
cũng trở nên rộng lượng

với thời gian của mình để giúp đỡ người lạ này

giống như một người nghèo.

Cho thấy rằng, những khác biệt này

không phải do bẩm sinh
hay phân biệt

mà rất dễ uốn nắn

theo những thay đổi nhỏ
trong giá trị con người

và những thúc đẩy cho lòng trắc ẩn

và tiếp thêm đồng cảm

Vượt ra khỏi căn phòng thí nghiệm

chúng tôi bắt đầu nhận ra
những thay đổi trong xã hội

Bill Gate, một trong những cá nhân
giàu nhất nước Mỹ,

trong bài diễn văn của mình tại Harvard

ông đã nói về vấn đề
mà xã hội đang phải đương đầu

trước sự bất bình đẳng
như một thử thách khó khăn

và về việc chúng ta phải làm những gì

để đấu tranh với nó,
"Những tiến bộ vĩ đại nhất của nhân loại,

không nằm ở những phát hiện mới

mà ở cách những phát hiện ấy
được ứng dụng như thế nào

để làm suy giảm sự bất bình đẳng"

Và Cam Kết Cho Đi (Giving Pledge)

với sự tham gia của hơn
100 người giàu nhất nước Mỹ

cam kết

dành một nửa tài sản của họ
cho từ thiện

Và sự nổi dậy của

hàng loạt phong trào

như Chúng tôi là một phần trăm
(We are the One Percent)

Thế hệ tài nguyên
(Resource Generation

hay Sự giàu có cho lợi ích chung
(Wealth for Common Good)

trong đó những thành viên

có đặc quyền nhất trong dân số

thành viên của một phần trăm

những người giàu có

đang dùng tài sản kinh tế của mình,

dù trưởng thành hay còn trẻ,
đó là điều làm tôi bất ngờ nhất,

dùng những đặc quyền của họ

những tài sản kinh tế của họ

để chống lại sự bất bình đẳng

bằng cách ủng hộ
những chính sách xã hội

những thay đổi về giá trị xã hội

và thay đổi trong hành vi con người

cho dù chúng chống lại
lợi ích kinh tế của chính họ

nhưng trên hết sẽ khôi phục
Giấc mơ Mỹ

Xin cảm ơn

(Vỗ tay)