Tôi muốn các bạn,
trong một chốc lát
hãy nghĩ đến việc
chơi trò Cờ Tỉ Phú
ngoại trừ trong trò chơi này,
sự kết hợp
của kỹ năng, tài năng và may mắn
những điều giúp bạn đạt được thành công
trong trò chơi này, cũng như trong cuộc sống
đã được sắp xếp không thích hợp
vì nó này đã bị gian lận
và bạn là người có lợi thế hơn
Bạn có nhiều tiền hơn
nhiều cơ hội để di chuyển quanh bàn hơn
và nhiều khả năng sử dụng các tài nguyên hơn
Và khi nghĩ về điều này
tôi muốn bạn tự hỏi bản thân mình
Việc là một người chơi
có nhiều đặc quyền hơn
trong một trò chơi gian lận
thay đổi cách bạn nghĩ về bản thân
và những người chơi khác như thế nào ?
Chúng tôi đã tiến hành một nghiên cứu
tại khuôn viên trường U.C. Berkeley
để trả lời một cách chính xác
câu hỏi đó
Chúng tôi đã mời hơn 100 cặp đôi
những người không quen biết nhau
vào phòng thí nghiệm
và tung đồng xu
để bổ nhiệm một cách ngẫu nhiên
một trong họ
là người chơi giàu hơn
trong trò chơi gian lận.
Họ có nhiều tiền gấp đôi
so với người chơi còn lại
Khi qua Trạm Khởi Hành
họ thu thập được số tiền gấp đôi
và được lắc cả hai viên xí ngầu
thay vì chỉ một
do vậy họ di chuyển quanh bàn
nhiều hơn
(Cười)
Và sau một hiệp 15 phút
chúng tôi quan sát chuyện gì xảy ra
qua các máy quay được giấu kín
Và điều tôi muốn làm hôm nay,
lần đầu tiên,
là chỉ cho các bạn biết
một số điều mà chúng tôi đã chứng kiến
Xin lỗi các bạn
vì chất lượng âm thanh không tốt lắm
trong một số trường hợp, vì tôi phải nhắc lại,
đây là các camera đã được giấu kín
Do đó, chúng tôi đã chèn thêm phụ đề
Người chơi giàu: Bạn có bao nhiêu tờ 500?
Người chơi nghèo : Tôi chỉ có một.
Người chơi giàu: Thật á?
Người chơi nghèo : Đúng vậy
Người chơi giàu: Tôi có ba ( cười )
Tôi không biết tại sao
họ lại đưa cho tôi nhiều thế.
Paul Piff: Okie, vậy là các người chơi
đã nhanh chóng nhận ra
là có một số thứ đã bị sắp đặt
Một người rõ ràng là có nhiều tiền hơn
so với người kia, tuy nhiên,
khi trò chơi diễn ra
chúng tôi đã chứng kiến
sự khác biệt đáng kể
và những sự khác biệt này
bắt đầu hiện rõ
giữa hai người chơi.
Người chơi giàu hơn
bắt đầu di chuyển quanh bàn cờ
một cách ầm ĩ
đập vào bàn cờ bằng các quân của anh ta
theo nghĩa đen
khi di chuyển
Chúng tôi đã thấy dấu hiệu của sự thống trị
và các dấu hiệu không lời
thể hiện uy quyền
và sự ăn mừng
giữa những người chơi giàu hơn
Chúng tôi có đặt một bát bánh quy xoắn
bên ngoài bàn cờ
Nó nằm ở góc cuối bên phải kia
Chúng cho phép chúng tôi
theo dõi các hành vi của người chơi
Chúng tôi xem xét mỗi người chơi
ăn hết bao nhiêu chiếc bánh
Người chơi giàu: Mấy chiếc bánh này
có phải là bịp không nhỉ?
Người chơi nghèo: Tôi không biết
PP: Okay, không có gì ngạc nhiên,
hai người chơi đã nhận ra
Họ tự hỏi liệu bát bánh quy xoắn
là để làm gì
Một người thậm chí còn hỏi rằng,
như các bạn đã thấy
liệu bát bánh quy này có phải là bịp không?
Tuy nhiên, mặc dù vậy, tình thế uy quyền
dường như lấn át một cách chắc chắn
và các người chơi giàu
bắt đầu ăn nhiều bánh quy hơn.
Người chơi giàu: Tôi thích bánh quy xoắn.
( cười )
PP: Và sau khi trò chơi tiếp tục,
một trong số những khuôn mẫu
rất thú vị
mà chúng tôi quan sát được
dần dần hiện ra
là các người chơi giàu hơn
bắt đầu trở nên khiếm nhã hơn
với người kia
ít nhạy cảm hơn
đối với hoàn cảnh khó khăn
của người chơi nghèo
và càng chứng tỏ
thành công vật chất của mình
và có xu hướng phô diễn rằng
họ đang làm tốt như thế nào.
Người chơi giàu: Tôi có tiền
cho tất cả mọi thứ
Người chơi nghèo: Vậy đó là bao nhiêu?
Người chơi giàu: Bạn nợ tôi 24 đôla
Bạn sẽ mất hết tiền nhanh thôi
Tôi sẽ mua chúng. Tôi có rất nhiều tiền.
Tôi có quá nhiều tiền, biết bao giờ mới xong
Người chơi giàu 2: Tôi sẽ mua hết
nguyên bàn chơi này cho coi
Người chơi giàu 3: Bạn sẽ mau hết tiền thôi
Bây giờ tôi là bất khả xâm phạm
Được rồi, đây là điều tôi cho rằng
rất rất thú vị
rằng sau 15 phút,
chúng tôi hỏi những người chơi
về trải nghiệm của họ trong trò chơi
trong khi những người chơi giàu
nói về lý do
tại sao họ chắc chắn thắng cuộc
trong trò Cờ tỷ phú gian lận này
(Cười)
họ nói về những gì họ đã làm
để mua bất động sản
và thành công trong trò chơi
và họ trở nên ít để mắt
tới những đặc tính khác của tình huống
bao gồm việc tung đồng xu
điều đã mang đến cho họ
một vị trí đặc quyền ngay từ ban đầu.
Và nó mang đến
một thấu hiểu đáng kinh ngạc
về cách mà tâm trí ta nhìn nhận lợi thế.
Trò chơi cờ tỷ phú này
có thể được dùng
như một ẩn dụ
cho việc thấu hiểu xã hội
và cấu trúc phân cấp,
trong đó một số người
nắm giữ rất nhiều của cải và địa vị,
và rất nhiều người không có gì.
Họ có ít của cải và quyền lực hơn hẳn
và cả sự tiếp cận
với những tài nguyên có giá trị.
Điều mà tôi và các đồng nghiệp đang làm
trong suốt 7 năm qua
là nghiên cứu những ảnh hưởng
của những hệ thống giai cấp này.
Những gì chúng tôi đang tìm kiếm
qua hàng loạt các nghiên cứu
và cả ngàn người tham gia khắp đất nước
là rằng khi một người trở nên giàu có hơn
lòng trắc ẩn và sự cảm thông của họ giảm đi
và những cảm xúc về quyền lực,
về sự xứng đáng,
và tư tưởng tư lợi của họ cũng gia tăng
Trong các cuộc khảo sát,
chúng tôi tìm ra rằng
những người giàu thường có xu hướng
đạo đức hóa lòng tham thành điều tốt,
và việc theo đuổi lợi ích cá nhân
là thuận lợi và thích hợp
Điều tôi muốn làm hôm nay là nói về
những hàm ý của hệ tư tưởng cá nhân này
nói về việc tại sao chúng ta
nên quan tâm đến những hàm ý đó
và kết thúc với những điều
mà ta có thể làm.
Một trong số những nghiên cứu đầu tiên
mà chúng tôi làm
trong lĩnh vực này
là nhìn vào hành vi giúp đỡ
điều mà những nhà tâm lý học xã hội
gọi là
hành vi cho xã hội
Chúng tôi đặc biệt quan tâm đến
việc ai sẽ có khả năng
giúp đỡ người khác hơn,
người giàu hay người nghèo?
Trong một nghiên cứu,
chúng tôi mang những người giàu, nghèo
trong cộng đồng vào phòng thí nghiệm
và đưa cho mỗi người
10 đôla tương đương nhau
Chúng tôi bảo những người tham gia rằng
họ có thể giữ 10 đôla này cho bản thân
hoặc có thể chia sẻ một phần,
nếu họ muốn, với một người lạ
hoàn toàn vô danh
Họ và người lạ
đó sẽ không bao giờ gặp nhau.
Và chúng tôi theo dõi
họ cho đi bao nhiêu.
Những người kiếm được 25,000 và
đôi khi dưới 15,000 đô la một năm
đóng góp cho người lạ
44% nhiều tiền hơn
so với những người
kiếm được 150,000
hoặc 200.000 một năm
Chúng tôi cho họ chơi trò chơi
để xem ai có xu hướng gian lận nhiều hơn
để tăng khả năng thắng cuộc của mình
Trong một trong số các trò chơi,
chúng tôi sắp đặt máy tính
để xí ngầu không bao giờ
đổ vào một số nhất định.
Bạn không thể nào có được
hơn 12 trong trò này
tuy nhiên, bạn càng giàu
thì bạn càng dễ gian lận
để giành lấy giải thưởng
50 đôla tiền mặt
đôi khi gấp 3 hoặc 4 lần mức giá đó.
Chúng tôi cũng thực hiện một thí nghiệm khác
mà chúng tôi quan sát
liệu người ta sẽ lấy kẹo
trong một hộp kẹo
mà chúng tôi chắc chắn rằng
để dành cho trẻ con
(Cười)
tham gia, tôi khôn giỡn đâu.
Tôi biết rằng nó nghe như đang đùa vậy.
Chúng tôi thẳng thắn thông báo
cho những người tham gia
rằng hộp kẹo này được dành cho trẻ em tham gia
vào một phòng thí nghiệm phát triển gần đó
Chúng đang trong nghiêm cứu,
cái này là dành cho chúng
Và chúng tôi quan sát xem
họ lấy bao nhiêu kẹo
Những người cảm thấy mình giàu có
lấy gấp đôi số kẹo
so với những người nghèo.
Chúng tôi cũng đã nghiên cứu về xe,
không phải bất kì xe nào,
mà về tài xế của những loại xe khác nhau
sẽ có xu hướng vi phạm luật như thế nào.
Trong một nghiên cứu, chúng tôi quan sát xem
liệu các tài xế sẽ dừng lại
để nhường đường cho một người đi bộ
đang chờ để được qua đường
Ở California, như bạn biết đấy,
vì tôi chắc rằng
tất cả chúng ta đều làm điều này,
theo luật, xe phải dừng
để cho người đi bộ qua đường
Vậy đây là một ví dụ
về cách chúng tôi đã làm
Bên trái là người của chúng tôi
đóng giả làm người đi bộ
Anh ta tiến lại gần khi chiếc xe màu đỏ dừng lại.
Với phong cách rặt California,
nó bị lấn át bởi
chiếc xe buýt gần như tông vào
người đi bộ của chúng tôi
(Cười)
Bây giờ là ví dụ của một chiếc xe đắt tiền hơn.
Một chiếc Prius, chạy thẳng qua
và một chiếc BMW cũng làm tương tự
Như vậy, chúng tôi lặp lại
với hàng trăm chiếc xe
trong vòng vài ngày
chỉ theo dõi xem ai dừng lại và ai không
Điều chúng tôi nhận thấy rằng
giá tiền của xe càng cao
thì xu hướng tài xế vi phạm luât
càng tăng.
Không một chiếc xe nào
trong mục những chiếc xe giá rẻ nhất
của chúng tôi
vi phạm luật.
Gần 50 phần trăm những chiếc xe
trong danh mục đắt tiền nhất
vi phạm luật.
Chúng tôi cũng tiến hành
những nghiên cứu khác
và tìm ra được rằng những người giàu có
có nhiều khả năng nói dối hơn trong đàm phán,
có nhiều hành vi vô đạo đức hơn
ở nơi làm việc
như trộm tiền ở máy tính tiền.
nhận hối lộ, nói dối khách hàng.
Tôi không cố ý nói rằng
chỉ có những người giàu
mới thể hiện những mẫu hành vi
như thế này.
Thật ra, tôi nghĩ rằng tất cả chúng ta
trong cuộc sống hằng ngày
đều đấu tranh với những động lực
về khi nào, hoặc liệu có nên chăng,
đặt những lợi ích cá nhân
lên trên lợi ích của cộng đồng.
Và điều đó hoàn toàn dễ hiểu
bởi vì
Giấc mơ Mỹ là một tư tưởng
rằng tất cả chúng ta
đều có cơ hội như nhau
để thành công và thịnh vượng
miễn là chúng ta
làm việc chăm chỉ
và một phần trong đó
có nghĩa rằng, đôi khi
bạn cần đặt lợi ích của bản thân
lên trên lợi ích của những người xung quanh.
Nhưng chúng tôi phát hiện ra rằng
càng giàu, thì bạn càng có xu hướng
theo đuổi ảo tưởng về thành công cá nhân
của thành tích, thành tựu
mà gây tổn hại
đến những người xung quanh.
Đây, tôi đã vẽ sẵn cho bạn
thu nhập trung bình
mà mỗi hộ gia định nhận được ở mỗi ngũ phân vị
và 5 phần trăm cao nhất của dân số
trong vòng 20 năm qua
Năm 1993, sự khác biệt
giữa các nhóm ngũ phân vị khác nhau
trong dân số, xét về thu nhập
có hơi đặc biệt.
Không khó để nhận ra
những khác biệt
nhưng trong vòng 20 năm qua,
khác biệt đáng kể
đã dần trở thành khe núi lớn
giữa những người trên cùng
và những người còn lại
Sự thật là, 20 phần trăm
những người giàu nhất
nắm giữ gần 90 phần trăm
của cải trên đất nước này.
Chúng ta đang ở một mức độ
chưa từng thấy
của sự bất bình đẳng kinh tế
Điều đó có nghĩa là
sự giàu có không chỉ
càng tập trung vào tay
một nhóm các cá nhân
mà Giấc mơ Mỹ càng trở nên
khó để đạt được
đối với phần lớn chúng ta
Và nếu đúng như
những gì chúng tôi tìm thấy
rằng càng giàu
bạn càng cảm thấy có quyền
với những của cải đó
thì bạn càng có xu hướng
đặt lợi ích của bản thân
lên trên lợi ích của người khác.
và sẵn sàng làm những điều
phục vụ cho tư lợi đó
Không có lý do gì để nghĩ rằng
những mẫu hành vi đó
sẽ thay đổi
Thật ra có tất cả các lý do
để cho rằng
chúng sẽ càng trở nên tồi tệ hơn
và đó là những gì sẽ diễn ra
nếu như mọi chuyện không thay đổi
với cùng tốc độ như thế này,
trong vòng 20 năm tới.
Giờ đây, sự bất bình đẳng
nên là điều
mà chúng ta cần phải quan tâm tới,
không phải chỉ bởi vì
những người ở tận cùng
của phân cấp xã hội
mà vì những cá nhân và nhóm người
với nhiều bất bình đẳng kinh tế
sẽ trở nên tệ hơn
không chỉ những người thấp cấp nhất
mà là tất cả mọi người.
Có rất nhiều nghiên cứu hấp dẫn
từ những phòng thí nghiệm hàng đầu
từ khắp nơi trên thế giới
trình bày về một loạt những điều
sẽ suy yếu
khi mà bất bình đẳng kinh tế
trở nên tồi tệ hơn
Cơ động xã hội,
những điều chúng ta thật sự quan tâm,
sức khỏe thể chất, lòng tin trong xã hội
tất cả sẽ tuột dốc
khi bất bình đẳng gia tăng.
Tương tự, những điều tiêu cực
trong tập thể xã hội,
như là béo phì, và bạo lực,
giam cầm và trừng phạt
càng trở nên trầm trọng
khi bất bình đẳng gia tăng.
Một lần nữa, những kết quả này
không chỉ xảy ra
với một số người,
mà còn lan ra
khắp mọi tầng lớp của xã hội
Ngay cả những người tầng trên cùng
cũng chịu ảnh hưởng.
Vậy chúng ta sẽ làm gì?
Dòng thác của những ảnh hưởng
tiêu cực, nguy hiểm này
có vẻ giống như điều gì đó
đã vượt khỏi tầm kiểm soát
và không có gì chúng ta có thể làm.
Không gì chúng ta, với vai trò là những cá nhân,
có thể làm.
Nhưng thật ra,
chúng tôi đang tìm hiểu
trong nghiên cứu
ở phòng thí nghiệm của mình
rằng những can thiệp nhỏ
về tâm lý
những thay đổi nhỏ
về giá trị của mỗi người
những sự thúc đẩy nhỏ
theo một vài hướng nhất định
có thể khôi phục
mức độ bình đẳng và sự đồng cảm.
Ví dụ, nhắc nhở mọi người
về lợi ích của sự hợp tác
hoặc lợi ích của cộng đồng
làm cho những cá nhân giàu có
trở nên bình đẳng
như những người nghèo.
Trong một nghiên cứu,
chúng tôi cho người ta xem
một đoạn phim ngắn,
chỉ 46 giây,
về sự đói nghèo ở trẻ em,
như một lời nhắc nhở
về nhu cầu của những người xung quanh họ
và sau khi xem nó,
chúng tôi quan sát xem
họ sẵn sàng như thế nào
để dành thời gian của mình
cho một người lạ
đang trong tình cảnh khó khăn,
Sau khi xem đoạn phim,
một tiếng sau,
những người giàu
cũng trở nên rộng lượng
với thời gian của mình để giúp đỡ người lạ này
giống như một người nghèo.
Cho thấy rằng, những khác biệt này
không phải do bẩm sinh
hay phân biệt
mà rất dễ uốn nắn
theo những thay đổi nhỏ
trong giá trị con người
và những thúc đẩy cho lòng trắc ẩn
và tiếp thêm đồng cảm
Vượt ra khỏi căn phòng thí nghiệm
chúng tôi bắt đầu nhận ra
những thay đổi trong xã hội
Bill Gate, một trong những cá nhân
giàu nhất nước Mỹ,
trong bài diễn văn của mình tại Harvard
ông đã nói về vấn đề
mà xã hội đang phải đương đầu
trước sự bất bình đẳng
như một thử thách khó khăn
và về việc chúng ta phải làm những gì
để đấu tranh với nó,
"Những tiến bộ vĩ đại nhất của nhân loại,
không nằm ở những phát hiện mới
mà ở cách những phát hiện ấy
được ứng dụng như thế nào
để làm suy giảm sự bất bình đẳng"
Và Cam Kết Cho Đi (Giving Pledge)
với sự tham gia của hơn
100 người giàu nhất nước Mỹ
cam kết
dành một nửa tài sản của họ
cho từ thiện
Và sự nổi dậy của
hàng loạt phong trào
như Chúng tôi là một phần trăm
(We are the One Percent)
Thế hệ tài nguyên
(Resource Generation
hay Sự giàu có cho lợi ích chung
(Wealth for Common Good)
trong đó những thành viên
có đặc quyền nhất trong dân số
thành viên của một phần trăm
những người giàu có
đang dùng tài sản kinh tế của mình,
dù trưởng thành hay còn trẻ,
đó là điều làm tôi bất ngờ nhất,
dùng những đặc quyền của họ
những tài sản kinh tế của họ
để chống lại sự bất bình đẳng
bằng cách ủng hộ
những chính sách xã hội
những thay đổi về giá trị xã hội
và thay đổi trong hành vi con người
cho dù chúng chống lại
lợi ích kinh tế của chính họ
nhưng trên hết sẽ khôi phục
Giấc mơ Mỹ
Xin cảm ơn
(Vỗ tay)