EPİSTEMOLOJİ - Ünite 4 Özet

Merhaba arkadaşlar;

Epistemoloji dersimizin bu programında

Şüphecilik ve Bilginin Olanaklılığı Sorunu konusunu ele alacağız.

Dilerseniz, başlayalım.

Şüphe, felsefe tarihinde önemli bir yer tutar.

Şüpheci düşüncenin adım adım nasıl ilerleyebileceğini

en iyi gösteren felsefecinin ise Dekart olduğu genel olarak kabul edilir.

Dekart’ın şüpheciliğini anlamak için

onun içinde bulunduğu toplumsal ve tarihsel konumu anlamak gerekir.

Dekart’ı kapsayan tarihsel dönem,

Ortaçağ’dan çıkışı ve kilise örgütlenmesinin düşünce

üzerine koyduğu kısıtlamaların çözülmeye başlamasını

temsil eden Modern Dönem’dir.

Yaklaşık olarak 16. ve 19. yüzyıllar arasına denk gelen

Modern Dönem düşünürlerinin çoğu,

kendileri oldukça dindar kişiler olmakla birlikte

insan aklının kavrama ve keşfetme yeteneğine

büyük bir güven duyarlar.

Dünyanın anlaşılmasında dinsel kabullerden

ziyade matematik ve fiziği öncül olarak kabul ederler.

Dekart, “Düşünceler” adlı yapıtında önemli şüpheci düşünceler sergiler.

Aldığı eğitimin ve eleştirmeden benimsediği fikirlerin sonucu olarak,

kişisel bilgi dünyasının güvenilirlikten oldukça uzak bir yapıda

oluştuğuna ilişkin inancını açık yüreklilikle ifade eder.

Ayrıca inandığı önermeler arasında ne kadar çok yanlışın

bulunduğunu görmenin kendisini düşünmeye sevk ettiğini belirtir.

Dekart’ın sorgulama sistemine bir örnek olarak

onun şu ilerleyişi örnek verilebilir:

• Kabul ettiğimiz inançlar veya önermeler,

algı yoluyla edindiğimiz bilişsel unsurlardır.

• Algı yoluyla ulaşılan bilgiler kesin ve mutlak anlamda güvenilir midir?

• Algılarımız bizi çeşitli durumlarda yanıltabilirler.

• Ancak bu algılarımızın, büyük oranda gerçeklikten

uzak olabileceğini düşünmemiz zordur.

Dekart’a iki önemli eleştiri getirilir.

Öncelikle, eğer kafamızın içinde kötü niyetli bir varlık

veya insanları sürekli aldatan güçlü bir varlık varsa bu durum,

kozmik varlığın Tanrı’da değil onda olduğunu gösterir.

Bu da Tanrı inancı güçlü olan Dekart için çelişkili bir düşüncedir.

İkincisi ise matematiğin ve bilimin bulgularına

büyük bir güven duyuyorsa, nasıl oluyor da

şüphe kavramıyla birlikte anılıyor? şeklindedir.

Dekart için şüphe, akıl yürütmenin yöntemidir.

Bu şüphe yöntemsel şüphe olarak bilinir.

Buna göre Dekart’ın fikirleri üzerine bahsedilen iki eleştiri noktası,

çelişkilerin olmadığı bir durum da olabilir.

Birincisi için Dekart’ın yaptığı şey,

Tanrı’nın varlığını ve gücünü doğrudan kabul edip

felsefi sorgulamasını sonlandırmak yerine

sahip olduğu tüm inanışları askıya alarak şüphesine

ve sorgulamalarına devam etmektir.

İkinci eleştiri için de denilebilir ki Dekart,

matematiksel ve bilimsel bilgi tiplerinin güvenilirliğini varsayarak değil,

onlara kritik bir test uygulayarak başlar.

Dekart’tan sonra şüpheci eğilimleri en belirgin olan düşünür David Hume’dur.

Şüpheciliğin en kökten hali, gerçekliğin

bilinebilmesine ilişkin sorgulamalar içerir.

Ancak bunun dışında günlük durumlarda da daha az

metafizik gerektiren, olgusal düzenlilikler ya da olgusal düzenliliklerin

gözlemlenmesine dayanan tümevarımsal çıkarımlar da mevcuttur.

Konuyla ilgili olarak bilinmesi gereken kavramlar şu şekilde sıralanabilir:

Çıkarım, en az bir öncülden hareket edilen ve

bir sonuca varılan düşünce zincirine verilen addır.

Tümdengelimsel çıkarım, öncüllerden sonucun

yüzde yüz kesinlikle çıktığı durumlardır.

Tümdengelimde doğru öncüller bizi kesinlikle doğru olan önermelere taşır.

Tümevarımsal çıkarım ise öncüllerden sonucun kesin bir şekilde

çıkmadığı durumlar için kullanılır.

Eğer öncüller doğruysa,

bu yalnızca sonuç önermesinin doğru olma olasılığını yükseltir.

Tümevarımsal bir bilgi örneği olan Olgusal düzenlilikleri bilme ise

sahip olunduğu düşünülen bilginin temelinin aslında sanıldığından

daha az sağlam olduğunun ortaya koyulmasıyla ilgilidir.

Burada dikkate alınması gereken iki kavram vardır:

Fiziksel olanaksızlık, bir durumun fiziksel olarak olanaksız olması,

o olgunun yaşanılan ve anlaşılan fiziksel dünyanın görünen yapısıyla çelişmesidir.

Mantıksal olanaksızlık ise evrenin mantıksal yapısıyla çatışan durumlar için kullanılır.

Şüpheciliğin rahatsız edici sonuçlarıyla

ilgilenen ve çözüm üretmeye çalışan düşünürlerden biri

George Edward Moore’dur.

Onun önemli argümanı ‘sağduyusal argüman’dır.

Sağduyusal tavır, genelde pratik ve işe yarar sonuçlar verebilen

kararlar alma ya da yargılarda bulunma eğilimi ile ilintilidir.

Şüphecilik, sağduyu ile ciddi oranda çatışmaktadır.

Ancak önemli olan ‘düşünsel sorumluluk’tur.

Yani kişiye uygun bir düşünce olmadığı zaman bu düşünceyi

bertaraf etmek değil, o görüşün neden zayıf olduğunu anlatma,

üzerine düşme çabasıdır.

Moore’un şüpheciliğe yanıtı ve karşı çıkışı da

bu bağlamda değerlendirilmelidir.

Moore’un konuyu irdelerken yaptığı ilk şey,

kesinlikle bildiğine inandığı bazı önermeleri sıralamaktır.

Moore, kanıtlama işinde birden dazla

yöntem yolunun olabileceğini söyler.

Gündeme getirdiği önemli konulardan biri ‘nesnelerin varlığı’

kavramının açıklamasıdır.

Moore için nesneler, öznelerden bağımsız olarak

fiziksel özelliklere sahiptir.

Bu görüşü ile nesnenin özneden bağımsız olmadığını

düşünme eğiliminde olan düşünürlerle ters düşer.

Moore’a göre, biz ‘varlık’ kavramını zihinden

ve özneden bağımsız şeyler için kullanırız.

Moore’a göre, argümanlar çıkarımsal biçime uygun olmaları için

şu adımlar ile irdelenmelidir:

Öncüller iyi bilinen önermeler olmalıdır.

Sonuç önermesi öncülleri bilgisel olarak aynen tekrarlamamalıdır.

ve öncüller sonucu yeterince güçlü bir düzeyde desteklemelidir.

Böylece sonuç, öncüllerden kesin bir şekilde çıkabilir hale gelir.

Programımızı Şüpheci Tavrın Felsefi Değerine ilişkin

bazı saptamalar yaparak bitirelim.

Felsefi ‘tavırlar’ ile sonu –izm ile biten ‘akımlar’ arasında,

önemli bir fark vardır.

Öncelikle, bu farkı anlamak için şüphecilik ile şüpheci tavır

arasındaki ayrım incelenmelidir.

Şüphecilik, felsefede bilginin olanaklılığı konusunda sunulan çok kökten

ve sıra dışı bir görüş veya akımdır.

Şüpheci tavır, anlaşılması için tersi olan kavramlara

değinilmesi gereken bir kavramdır.

Şüpheci tavrın zıttı olan bir kavram dogmatizmdir.

Yani belli bir kişi veya topluluk tarafından benimsenen,

tartışmadan ve sorgulamadan kabul edilmesi beklenen

inanç ya da inanç kümesidir.

Ancak burada önemli olan bir nokta,

dogmatiklik karşıtı duruşun insanlar için tahminen

ancak belli bir dereceye kadar olanaklı olabileceği gerçeğidir.

Sürekli şüphe halinde olmak insanların

kolayca yapabileceği bir şey değildir.

Evet arkadaşlar; Epistemoloji dersimizin bu programında

Şüphecilik ve Bilginin Olanaklılığı Sorunu konusunu ele aldık.

Bir başka programda görüşmek üzere, hoşça kalın.