< Return to Video

Bazirganiya Koletiyê ya Atlantîk: Tiştên ku hindik pirtûk bêjin we - Anthony Hazard

  • 0:07 - 0:11
    Koletî.! Mirov wek mal tên hesibandin û
    bê maf in.
  • 0:11 - 0:15
    Bi awayên cuda li seranserê dinyayê çê bû.
  • 0:15 - 0:20
    Lê tevgera koletiyê ya herî mezin
    ya Atlantîk e.
  • 0:20 - 0:22
    Bazirganiya koletî ya Atlantîk
  • 0:22 - 0:25
    Ji dawiya sedsala 15'an heta sedsala 19'a
  • 0:25 - 0:27
    li ser sê parzemîna hat kirin.
  • 0:27 - 0:31
    10 mîlyon însan bi zordarî
    ji Afrîka birin Amerîka.
  • 0:31 - 0:34
    Bandor ne tenê li ser kole
  • 0:34 - 0:37
    û zarokên wan çê bû,
  • 0:37 - 0:41
    aborî û dîroka dinyayê jî hat guhartin.
  • 0:41 - 0:44
    Sedsal behtir bû ku di navbera Afrîka û
    Ewrûpa de
  • 0:44 - 0:46
    tekilî hebû.
  • 0:46 - 0:49
    Lê bazirganiya koletiya Atlantîk
    1400'an de
  • 0:49 - 0:54
    peşî ji mêtingeriyên Portûgal û
    Spanya yên li Afrîka
  • 0:54 - 0:55
    dest pê kir.
  • 0:55 - 0:58
    Li Amerîka bi awayekî pir mezin
  • 0:58 - 1:02
    çandiniya şekir,pembû, tûtin û
    hwd dihat kirin.
  • 1:02 - 1:05
    Lê mirovên ku bixebitin
  • 1:05 - 1:06
    tune bûn.
  • 1:06 - 1:10
    Niştecihên Amerîkî hatin kole kirin
  • 1:10 - 1:13
    lê gelek bi nexweşiyan mirin û
    li berxwe dan.
  • 1:13 - 1:16
    Ji bo vî karê gelek, Ewrûpiya
  • 1:16 - 1:19
    çavê xwe berdan Afrîka.
  • 1:19 - 1:22
    Kolebûna Afrîka bi sedsalan dom kir.
  • 1:22 - 1:25
    Peymana hinek koleyan hebû ku
  • 1:25 - 1:27
    bi pere azadiya xwe bikirin.
  • 1:27 - 1:30
    Lê gelek jê koleyên Ewrûpiyan bûn.
  • 1:30 - 1:33
    Carina kole dikarîbûn bibin ji malbatê,
  • 1:33 - 1:37
    bibin xwedî ax û bi hêz bibin.
  • 1:37 - 1:40
    Lê dema bazirganên spî ji bo kirîna koleya
  • 1:40 - 1:42
    mey û çek anîn,
  • 1:42 - 1:46
    serokên Afrîkî bê tereddut
    kole firoştin bazirganan.
  • 1:47 - 1:52
    Serokên Afrîkî diz,deyndar û
    êsîrên ji eşîrên dijmin girtî
  • 1:52 - 1:56
    bi koletî difroştin.
  • 1:56 - 1:59
    Bi firotina koleyan serokê Afrîkî
  • 1:59 - 2:02
    dewlemend û bi hêz bûn.
  • 2:02 - 2:05
    Ji bo koleyan bifroşin Ewrûpiyan,
  • 2:05 - 2:09
    serokê Afrîkî ketin berberiyekê mezin.
  • 2:09 - 2:11
    Koletî zêde bû.
  • 2:12 - 2:15
    Ji bo, eşîrên dijmin êsîr bigirin û
    bixin kole,
  • 2:15 - 2:17
    şer derdixistin.
  • 2:17 - 2:20
    Eşîr, ji bo ku bi koletî neyên firotin,
  • 2:20 - 2:22
    ji Ewrûpiyan çek dikirin.
  • 2:22 - 2:25
    Lê çek jî bi firotina koleyan dikirin.
  • 2:25 - 2:28
    Kole firoştin û kirîna çekan,
  • 2:28 - 2:31
    aborî û civakiya Afrîka guherand.
  • 2:31 - 2:35
    Ji xwe kole zordariyake pir mezin dîtin.
  • 2:35 - 2:39
    Hatin qusandin û piştî hatin mohr kirin
  • 2:39 - 2:41
    ji bo Amerîka
  • 2:41 - 2:44
    li keştiya hatin siwar kirin.
  • 2:44 - 2:48
    20% carek din pê li axê nekirin.
  • 2:48 - 2:51
    Kaptanê keştiya wek paketê
  • 2:51 - 2:54
    kole li ser hev dikirin.
  • 2:54 - 2:57
    Ji bo şertên tenduristî gelek mirin û
  • 2:57 - 3:00
    nexweş ji keştiyê avêtin deryaye.
  • 3:00 - 3:02
    Ji bo disîplîne,
  • 3:02 - 3:05
    kaptan guhê koleyan jê dikir
  • 3:05 - 3:07
    û ev dibû nîşan.
  • 3:08 - 3:11
    Hinek jî bi destê xwe, xwe kuştin.
  • 3:11 - 3:14
    Gelek jê mirovên spî nedîtibûn û
  • 3:14 - 3:17
    difikirîn ku spî yamyam in.
  • 3:17 - 3:20
    Her tim tên mirovan dibin û dixwin.
  • 3:20 - 3:24
    Ji tirsa ku bibin xwarin an
    bên îşkence kirin ,
  • 3:24 - 3:27
    întîhar kirin.Bi baweriya wan
  • 3:27 - 3:31
    bi mirine rihê wan vegere malê.
  • 3:31 - 3:34
    Yên ku ji mirine filitîn,
  • 3:34 - 3:36
    bûn wek malê dinyaye.
  • 3:36 - 3:40
    Di keştiyan de jin û zarok dihatin
    îstîsmar kirin,
  • 3:40 - 3:43
    mer ji bo serî nehildin û
    ji hêza xwe nekevin
  • 3:43 - 3:46
    bi zorê dans dikirin..
  • 3:46 - 3:50
    Koletî çi bandor li Amerîka kiriya û
  • 3:50 - 3:53
    îro çi li pêy xwe hiştiye
  • 3:53 - 3:55
    baş tê zanîn.
  • 3:55 - 3:58
    Lê bandora koletiyê ya li Afrîka,
  • 3:58 - 4:01
    baş nehatiya lêkolîn kirin.
  • 4:01 - 4:05
    Ji Afrîka 10 mîlyon însan kêm bû û
  • 4:05 - 4:09
    ji bo ku kole bi giştî mêr bûn
  • 4:09 - 4:12
    bandorekê mezin çê bû.
  • 4:12 - 4:16
    Dema koletî li Amerîka û Ewrûpa qedexe bû,
  • 4:16 - 4:20
    aboriya afrîka ya li ser koletiyê dişixulî,
    aloz bû.
  • 4:20 - 4:24
    Bi vê aloziyê dagirkerina Afrîka
    zêdetir bû.
  • 4:24 - 4:28
    Bi berberiya eşîran û
    şerê bi çekên Ewrûpî,
  • 4:28 - 4:32
    heta îro jî li Afrîka aramî tune.
  • 4:32 - 4:36
    Bazirganiya Koletiyê nijadperestî jî
    pir geş kir.
  • 4:36 - 4:40
    Ji bilî dîzî,deyndarî û esîrtiyê
  • 4:40 - 4:42
    tu sedema kolebûne,tune bû.
  • 4:42 - 4:47
    Ewrûpa li gor ola mesîhiyê
    kolebûna mesîhiyan
  • 4:47 - 4:49
    qedexe kiribû.
  • 4:49 - 4:52
    Lewra ji bo kolekirina Afrîka
  • 4:52 - 4:55
    sedemên olî jî, ji xwe re li hev anîn.
  • 4:55 - 4:58
    Li gor teoriya Mesîhiyan;
  • 4:58 - 5:01
    Afrîkî ji hêla bîyolojîk nizmtir in û
  • 5:01 - 5:03
    koletî qedera wan e.
  • 5:03 - 5:07
    Lewma koletî li ser bingeha
    nîjadperestî saz bû û
  • 5:07 - 5:10
    zarokên koleyan jî bûn kole.
  • 5:10 - 5:14
    Zarok ji zikmakî bûn kole.
  • 5:14 - 5:15
    Ji her alî ve,
  • 5:15 - 5:19
    Bazirganiya Atlantîk a Koletiyê zordariyekê
    pir mezin bû.
  • 5:19 - 5:22
    Bandora wê îro jî didome.
Title:
Bazirganiya Koletiyê ya Atlantîk: Tiştên ku hindik pirtûk bêjin we - Anthony Hazard
Speaker:
Anthony Hazard
Description:

Hemû ders: http://ed.ted.com/lessons/the-atlantic-slave-trade-what-your-textbook-never-told-you-anthony-hazard

Koletî di dîrokê de li seranserê dinyayê çê bû.Lê Bazirganiya koletiya Atlantîk bi awayekî gerdunî hat kirin û 10 mîlyon Afrîkî wek mal birin Amerîka.10 mîlyon însanê wê serdema dike nêzî 100 mîlyonê îro.

Ders: Anthony Hazard, anîmasyon: NEIGHBOR.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:39

Kurdish subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.