WEBVTT

00:00:06.729 --> 00:00:11.229
Koletî.! Mirov wek mal tên hesibandin û
bê maf in.

00:00:11.229 --> 00:00:14.780
Bi awayên cuda li seranserê dinyayê çê bû.

00:00:14.780 --> 00:00:19.700
Lê tevgera koletiyê ya herî mezin
ya Atlantîk e.

00:00:19.700 --> 00:00:22.018
Bazirganiya koletî ya Atlantîk

00:00:22.018 --> 00:00:25.068
Ji dawiya sedsala 15'an heta sedsala 19'a

00:00:25.068 --> 00:00:27.433
li ser sê parzemîna hat kirin.

00:00:27.433 --> 00:00:31.353
10 mîlyon însan bi zordarî
ji Afrîka birin Amerîka.

00:00:31.380 --> 00:00:34.360
Bandor ne tenê li ser kole

00:00:34.368 --> 00:00:36.512
û zarokên wan çê bû,

00:00:36.512 --> 00:00:40.526
aborî û dîroka dinyayê jî hat guhartin.

00:00:40.580 --> 00:00:44.080
Sedsal behtir bû ku di navbera Afrîka û
Ewrûpa de

00:00:44.080 --> 00:00:45.700
tekilî hebû.

00:00:45.754 --> 00:00:49.009
Lê bazirganiya koletiya Atlantîk
1400'an de

00:00:49.009 --> 00:00:53.640
peşî ji mêtingeriyên Portûgal û
Spanya yên li Afrîka

00:00:53.640 --> 00:00:55.180
dest pê kir.

00:00:55.182 --> 00:00:58.282
Li Amerîka bi awayekî pir mezin

00:00:58.282 --> 00:01:02.042
çandiniya şekir,pembû, tûtin û
hwd dihat kirin.

00:01:02.080 --> 00:01:04.819
Lê mirovên ku bixebitin

00:01:04.819 --> 00:01:06.300
tune bûn.

00:01:06.387 --> 00:01:09.787
Niştecihên Amerîkî hatin kole kirin

00:01:09.787 --> 00:01:13.127
lê gelek bi nexweşiyan mirin û
li berxwe dan.

00:01:13.180 --> 00:01:16.140
Ji bo vî karê gelek, Ewrûpiya

00:01:16.140 --> 00:01:18.840
çavê xwe berdan Afrîka.

00:01:18.840 --> 00:01:21.840
Kolebûna Afrîka bi sedsalan dom kir.

00:01:21.840 --> 00:01:24.560
Peymana hinek koleyan hebû ku

00:01:24.560 --> 00:01:27.200
bi pere azadiya xwe bikirin.

00:01:27.200 --> 00:01:29.760
Lê gelek jê koleyên Ewrûpiyan bûn.

00:01:29.761 --> 00:01:33.260
Carina kole dikarîbûn bibin ji malbatê,

00:01:33.260 --> 00:01:36.560
bibin xwedî ax û bi hêz bibin.

00:01:36.720 --> 00:01:40.160
Lê dema bazirganên spî ji bo kirîna koleya

00:01:40.160 --> 00:01:42.158
mey û çek anîn,

00:01:42.158 --> 00:01:46.239
serokên Afrîkî bê tereddut
kole firoştin bazirganan.

00:01:46.520 --> 00:01:52.500
Serokên Afrîkî diz,deyndar û
êsîrên ji eşîrên dijmin girtî

00:01:52.500 --> 00:01:55.520
bi koletî difroştin.

00:01:55.881 --> 00:01:59.052
Bi firotina koleyan serokê Afrîkî

00:01:59.052 --> 00:02:01.959
dewlemend û bi hêz bûn.

00:02:01.959 --> 00:02:05.219
Ji bo koleyan bifroşin Ewrûpiyan,

00:02:05.220 --> 00:02:09.360
serokê Afrîkî ketin berberiyekê mezin.

00:02:09.360 --> 00:02:11.481
Koletî zêde bû.

00:02:11.640 --> 00:02:15.091
Ji bo, eşîrên dijmin êsîr bigirin û
bixin kole,

00:02:15.091 --> 00:02:16.831
şer derdixistin.

00:02:16.840 --> 00:02:19.660
Eşîr, ji bo ku bi koletî neyên firotin,

00:02:19.660 --> 00:02:21.723
ji Ewrûpiyan çek dikirin.

00:02:21.780 --> 00:02:24.840
Lê çek jî bi firotina koleyan dikirin.

00:02:24.845 --> 00:02:27.960
Kole firoştin û kirîna çekan,

00:02:27.960 --> 00:02:31.258
aborî û civakiya Afrîka guherand.

00:02:31.258 --> 00:02:35.334
Ji xwe kole zordariyake pir mezin dîtin.

00:02:35.440 --> 00:02:39.120
Hatin qusandin û piştî hatin mohr kirin

00:02:39.120 --> 00:02:41.140
ji bo Amerîka

00:02:41.146 --> 00:02:44.161
li keştiya hatin siwar kirin.

00:02:44.161 --> 00:02:47.701
20% carek din pê li axê nekirin.

00:02:47.901 --> 00:02:51.000
Kaptanê keştiya wek paketê

00:02:51.000 --> 00:02:53.998
kole li ser hev dikirin.

00:02:53.998 --> 00:02:57.318
Ji bo şertên tenduristî gelek mirin û

00:02:57.320 --> 00:03:00.160
nexweş ji keştiyê avêtin deryaye.

00:03:00.161 --> 00:03:01.960
Ji bo disîplîne,

00:03:01.960 --> 00:03:05.095
kaptan guhê koleyan jê dikir

00:03:05.095 --> 00:03:07.218
û ev dibû nîşan.

00:03:07.920 --> 00:03:11.300
Hinek jî bi destê xwe, xwe kuştin.

00:03:11.304 --> 00:03:14.424
Gelek jê mirovên spî nedîtibûn û

00:03:14.424 --> 00:03:16.880
difikirîn ku spî yamyam in.

00:03:16.880 --> 00:03:20.480
Her tim tên mirovan dibin û dixwin.

00:03:20.482 --> 00:03:23.988
Ji tirsa ku bibin xwarin an
bên îşkence kirin ,

00:03:23.988 --> 00:03:27.267
întîhar kirin.Bi baweriya wan

00:03:27.267 --> 00:03:31.004
bi mirine rihê wan vegere malê.

00:03:31.004 --> 00:03:33.690
Yên ku ji mirine filitîn,

00:03:33.690 --> 00:03:36.000
bûn wek malê dinyaye.

00:03:36.005 --> 00:03:39.956
Di keştiyan de jin û zarok dihatin
îstîsmar kirin,

00:03:39.956 --> 00:03:43.376
mer ji bo serî nehildin û
ji hêza xwe nekevin

00:03:43.380 --> 00:03:46.096
bi zorê dans dikirin..

00:03:46.220 --> 00:03:49.735
Koletî çi bandor li Amerîka kiriya û

00:03:49.735 --> 00:03:52.935
îro çi li pêy xwe hiştiye

00:03:52.940 --> 00:03:54.819
baş tê zanîn.

00:03:54.939 --> 00:03:58.379
Lê bandora koletiyê ya li Afrîka,

00:03:58.380 --> 00:04:01.454
baş nehatiya lêkolîn kirin.

00:04:01.454 --> 00:04:05.492
Ji Afrîka 10 mîlyon însan kêm bû û

00:04:05.492 --> 00:04:09.052
ji bo ku kole bi giştî mêr bûn

00:04:09.060 --> 00:04:11.880
bandorekê mezin çê bû.

00:04:11.888 --> 00:04:15.727
Dema koletî li Amerîka û Ewrûpa qedexe bû,

00:04:15.727 --> 00:04:20.346
aboriya afrîka ya li ser koletiyê dişixulî,
aloz bû.

00:04:20.346 --> 00:04:23.716
Bi vê aloziyê dagirkerina Afrîka
zêdetir bû.

00:04:23.716 --> 00:04:28.256
Bi berberiya eşîran û
şerê bi çekên Ewrûpî,

00:04:28.260 --> 00:04:31.700
heta îro jî li Afrîka aramî tune.

00:04:31.703 --> 00:04:36.203
Bazirganiya Koletiyê nijadperestî jî
pir geş kir.

00:04:36.240 --> 00:04:39.640
Ji bilî dîzî,deyndarî û esîrtiyê

00:04:39.640 --> 00:04:42.320
tu sedema kolebûne,tune bû.

00:04:42.320 --> 00:04:46.620
Ewrûpa li gor ola mesîhiyê
kolebûna mesîhiyan

00:04:46.620 --> 00:04:48.537
qedexe kiribû.

00:04:48.537 --> 00:04:51.617
Lewra ji bo kolekirina Afrîka

00:04:51.620 --> 00:04:55.131
sedemên olî jî, ji xwe re li hev anîn.

00:04:55.260 --> 00:04:57.680
Li gor teoriya Mesîhiyan;

00:04:57.680 --> 00:05:00.840
Afrîkî ji hêla bîyolojîk nizmtir in û

00:05:00.840 --> 00:05:02.846
koletî qedera wan e.

00:05:03.188 --> 00:05:07.343
Lewma koletî li ser bingeha
nîjadperestî saz bû û

00:05:07.343 --> 00:05:10.497
zarokên koleyan jî bûn kole.

00:05:10.497 --> 00:05:13.628
Zarok ji zikmakî bûn kole.

00:05:13.628 --> 00:05:14.774
Ji her alî ve,

00:05:14.774 --> 00:05:19.014
Bazirganiya Atlantîk a Koletiyê zordariyekê
pir mezin bû.

00:05:19.020 --> 00:05:22.150
Bandora wê îro jî didome.