< Return to Video

Ortak malların trajedisi nedir? - Nicholas Amendolare

  • 0:08 - 0:12
    Düşünce deneyi olarak
    küçük bir köyde yaşadığınızı
  • 0:12 - 0:15
    ve yemek için köyün balık göletine
    bağımlı olduğunuzu hayal edin.
  • 0:15 - 0:18
    Bu göleti üç köylüyle
    daha paylaşıyorsunuz.
  • 0:18 - 0:23
    Gölette bir düzine balık yaşamaya
    başlıyor ve bu balıklar ürüyor.
  • 0:23 - 0:28
    İki balık başına her gece
    yeni bir yavru ekleniyor.
  • 0:28 - 0:30
    O halde gıda stoğunuzu
    maksimize etmek için
  • 0:30 - 0:34
    her gün kaç tane balık tutmanız gerekir?
  • 0:34 - 0:37
    Bunu bir dakika düşünün.
  • 0:37 - 0:40
    Yavru balığın birden büyük bir
    balık boyutuna geldiğini
  • 0:40 - 0:43
    ve göletin kapasitesini
    doldurduğunu farz edin.
  • 0:43 - 0:47
    Tuttuğunuz balığın cinsiyeti
    gibi faktörleri göz ardı edin.
  • 0:47 - 0:51
    Cevap mı? Bir.
    Üstelik sadece siz de değil.
  • 0:51 - 0:54
    Bütün köylülerin gıda stoğunu
    maksimize etmenin en iyi yolu,
  • 0:54 - 0:58
    her balıkçının günde
    sadece bir balık tutmasıdır.
  • 0:58 - 1:00
    Hesap şöyle:
  • 1:00 - 1:05
    Eğer her köylü bir balık tutarsa,
    gece sekiz balık kalacaktır.
  • 1:05 - 1:07
    Her balık çifti bir yavru üretir
  • 1:07 - 1:12
    ve ertesi gün gölet tekrar
    on iki balık ile dolmuş olacaktır.
  • 1:12 - 1:17
    Eğer birisi birden fazla balık tutarsa,
    üretken çiftlerin sayısı azalır
  • 1:17 - 1:21
    ve popülasyon kendini toparlayamaz.
  • 1:22 - 1:25
    En sonunda ise, göletteki balıklar
  • 1:25 - 1:29
    dört köylüyü de aç bırakarak ölecektir.
  • 1:29 - 1:32
    Balık göleti, ortak malların
    trajedisi denilen klasik problemin
  • 1:32 - 1:35
    sadece bir örneği.
  • 1:35 - 1:38
    Bu fenomen ilk kez 1833 yılında
  • 1:38 - 1:42
    ekonomist William Forster Llyod
    tarafından bir kitapçıkta,
  • 1:42 - 1:45
    sığırların köydeki ortak alanlarda
  • 1:45 - 1:48
    aşırı otlatılması üzerine
    bir tartışmada tasvir edildi.
  • 1:48 - 1:53
    100 yılı aşkın bir süre sonra ekolojist
    Garrett Hardin, birçok bireyin sınırlı
  • 1:53 - 1:55
    bir kaynağı paylaştığında
    ne olduğunu anlatmak için
  • 1:55 - 1:58
    bu kavramı tekrar hayata döndürdü.
  • 1:58 - 2:00
    Otlatma alanı,
  • 2:00 - 2:01
    balık tutma alanları,
  • 2:01 - 2:02
    yaşam alanı,
  • 2:02 - 2:04
    hatta temiz hava gibi.
  • 2:04 - 2:08
    Hardin, bu durumların
    kısa vadeli kişisel çıkarı
  • 2:08 - 2:10
    kamu yararı ile yarıştırdığını
    ileri sürdü.
  • 2:10 - 2:13
    Bunlar herkes için
    kötü sonuçlanıyor:
  • 2:13 - 2:14
    Aşırı otlatma,
  • 2:14 - 2:15
    aşırı avlanma,
  • 2:15 - 2:16
    aşırı nüfus,
  • 2:16 - 2:18
    kirlilik
  • 2:18 - 2:21
    ve diğer toplumsal ve
    çevresel sorunlar gibi.
  • 2:21 - 2:23
    Ortak malların trajedisinin
    temel özelliği,
  • 2:23 - 2:29
    bir yandan geniş nüfusa
    herhangi bir olumsuz etkiyi yayarken,
  • 2:29 - 2:34
    diğer yandan birey için kendine yarar
    sağlama fırsatı sağlıyor olmasıdır.
  • 2:34 - 2:37
    Bunun ne demek olduğunu anlamak
    için haydi balık göletimize dönelim.
  • 2:37 - 2:40
    Her bir balıkçı, kendisi için
  • 2:40 - 2:43
    tutabileceği kadar çok balık
    tutmaya güdülenmiştir.
  • 2:43 - 2:46
    Aynı zamanda balıkların
    üreyişindeki herhangi bir düşüş
  • 2:46 - 2:49
    bütün köyü etkilemektedir.
  • 2:49 - 2:51
    Komşularına yenilmekten
    kaçındığı için endişeli balıkçı,
  • 2:51 - 2:56
    fazladan bir balık tutmanın en
    büyük çıkarı olduğu sonucuna varacaktır.
  • 2:56 - 2:57
    Ya da iki.
  • 2:57 - 2:59
    Ya da üç.
  • 2:59 - 3:03
    Ne yazık ki bu, diğer balıkçılar
    tarafından da varılan sonuçtur
  • 3:03 - 3:04
    ve işte trajedi budur.
  • 3:04 - 3:10
    Kısa vadede şahsi çıkara uygun olan
    uzun vadede kimse için uygun değildir.
  • 3:10 - 3:13
    Bu basitleştirilmiş bir örnek,
    ancak ortak malların trajedisi
  • 3:13 - 3:18
    gerçek hayatın en karmaşık
    sistemlerinde de vuku bulmakta.
  • 3:18 - 3:23
    Antibiyotiklerin aşırı kullanımı,
    çiftlik hayvanlarının üretiminde ve
  • 3:23 - 3:26
    yaygın hastalıkların tedavisinde
    kısa vadeli kazanım sağlar.
  • 3:26 - 3:30
    Fakat tüm nüfusu tehdit eden,
    antibiyotiğe dirençli bakterilerin
  • 3:30 - 3:33
    evrimleşmesiyle de sonuçlanır.
  • 3:33 - 3:36
    Kömür yakıtlı termik santral
    müşterileri için ucuz elektrik üretir
  • 3:36 - 3:39
    ve sahiplerine kâr sağlar.
  • 3:39 - 3:41
    Bu kısmi yararlar kısa vadede yardımcıdır
  • 3:41 - 3:47
    ancak kömür çıkarma ve yakma işlemlerinden
    doğan kirlilik bütün atmosfere yayılır
  • 3:47 - 3:50
    ve binlerce yıl orada kalır.
  • 3:50 - 3:52
    Başka örnekler de var.
  • 3:52 - 3:53
    Yere çöp atma,
  • 3:53 - 3:54
    su kıtlığı,
  • 3:54 - 3:55
    ormansızlaştırma,
  • 3:55 - 3:57
    trafik sıkışıklığı,
  • 3:57 - 4:00
    hatta şişelenmiş su satın alınması gibi.
  • 4:00 - 4:05
    Ama insan uygarlığı kayda değer bir şey
    yapabilme kapasitesi olduğunu kanıtladı.
  • 4:05 - 4:07
    Toplumsal sözleşmeler oluşturuyoruz,
  • 4:07 - 4:09
    ortak anlaşmalar yapıyoruz,
  • 4:09 - 4:10
    hükümetleri seçiyoruz
  • 4:10 - 4:12
    ve yasalar çıkartıyoruz.
  • 4:12 - 4:18
    Tüm bunlar, kolektif benliğimizi
    kişisel dürtülerimizden kurtarmak için.
  • 4:18 - 4:22
    Kolay değil ve elbette bunu
    her zaman doğru yapmıyoruz.
  • 4:23 - 4:27
    Ancak insanlar bu sorunları
    çözebileceğimizi gösterdi
  • 4:27 - 4:31
    ve Hardin'in dersini hatırlarsak
    böyle yapmaya devam edebiliriz.
  • 4:31 - 4:34
    Ortak malların trajedisi uygulandığında,
  • 4:34 - 4:37
    hepimiz için iyi olan şey,
    her birimiz için de iyidir.
Title:
Ortak malların trajedisi nedir? - Nicholas Amendolare
Description:

Dersin tamamını görüntüle: https://ed.ted.com/lessons/what-is-the-tragedy-of-the-commons-nicholas-amendolare

Aşırı avlanma, dirençli bakteriler ve küresel ısınmaya aynı şeyin neden olması mümkün mü? Garrett Hardin isimli bir adam, 1968 yılında aşırı nüfus hakkında bir makale yazmak üzere masaya oturdu. Bu makalede, tarihin en büyük sorunlarından bazılarını açıklayan bir insan davranışı kalıbını ortaya çıkardı. Nicholas Amendolare, ortak malların trajedisini anlatıyor.

Nicholas Amendolare'nin dersi, TED-Ed tarafından hazırlanmıştır.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:58

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.