WEBVTT

00:00:07.557 --> 00:00:11.534
Düşünce deneyi olarak
küçük bir köyde yaşadığınızı

00:00:11.534 --> 00:00:15.102
ve yemek için köyün balık göletine
bağımlı olduğunuzu hayal edin.

00:00:15.102 --> 00:00:18.071
Bu göleti üç köylüyle
daha paylaşıyorsunuz.

00:00:18.071 --> 00:00:23.412
Gölette bir düzine balık yaşamaya
başlıyor ve bu balıklar ürüyor.

00:00:23.412 --> 00:00:27.856
İki balık başına her gece
yeni bir yavru ekleniyor.

00:00:27.856 --> 00:00:30.424
O halde gıda stoğunuzu
maksimize etmek için

00:00:30.424 --> 00:00:33.816
her gün kaç tane balık tutmanız gerekir?

00:00:34.186 --> 00:00:36.596
Bunu bir dakika düşünün.

00:00:36.596 --> 00:00:39.847
Yavru balığın birden büyük bir
balık boyutuna geldiğini

00:00:39.847 --> 00:00:42.866
ve göletin kapasitesini
doldurduğunu farz edin.

00:00:42.866 --> 00:00:46.726
Tuttuğunuz balığın cinsiyeti
gibi faktörleri göz ardı edin.

00:00:46.726 --> 00:00:50.756
Cevap mı? Bir.
Üstelik sadece siz de değil.

00:00:50.756 --> 00:00:53.707
Bütün köylülerin gıda stoğunu
maksimize etmenin en iyi yolu,

00:00:53.707 --> 00:00:58.277
her balıkçının günde
sadece bir balık tutmasıdır.

00:00:58.277 --> 00:01:00.108
Hesap şöyle:

00:01:00.108 --> 00:01:04.734
Eğer her köylü bir balık tutarsa,
gece sekiz balık kalacaktır.

00:01:04.734 --> 00:01:07.117
Her balık çifti bir yavru üretir

00:01:07.117 --> 00:01:11.567
ve ertesi gün gölet tekrar
on iki balık ile dolmuş olacaktır.

00:01:12.107 --> 00:01:17.499
Eğer birisi birden fazla balık tutarsa,
üretken çiftlerin sayısı azalır

00:01:17.499 --> 00:01:20.918
ve popülasyon kendini toparlayamaz.

00:01:22.188 --> 00:01:25.149
En sonunda ise, göletteki balıklar

00:01:25.149 --> 00:01:28.699
dört köylüyü de aç bırakarak ölecektir.

00:01:28.699 --> 00:01:31.859
Balık göleti, ortak malların
trajedisi denilen klasik problemin

00:01:31.859 --> 00:01:34.937
sadece bir örneği.

00:01:34.937 --> 00:01:37.508
Bu fenomen ilk kez 1833 yılında

00:01:37.508 --> 00:01:42.177
ekonomist William Forster Llyod
tarafından bir kitapçıkta,

00:01:42.177 --> 00:01:44.749
sığırların köydeki ortak alanlarda

00:01:44.749 --> 00:01:47.788
aşırı otlatılması üzerine
bir tartışmada tasvir edildi.

00:01:47.788 --> 00:01:52.628
100 yılı aşkın bir süre sonra ekolojist
Garrett Hardin, birçok bireyin sınırlı

00:01:52.628 --> 00:01:55.358
bir kaynağı paylaştığında
ne olduğunu anlatmak için

00:01:55.358 --> 00:01:58.200
bu kavramı tekrar hayata döndürdü.

00:01:58.200 --> 00:01:59.689
Otlatma alanı,

00:01:59.689 --> 00:02:00.792
balık tutma alanları,

00:02:00.792 --> 00:02:01.889
yaşam alanı,

00:02:01.889 --> 00:02:03.940
hatta temiz hava gibi.

00:02:03.940 --> 00:02:08.039
Hardin, bu durumların
kısa vadeli kişisel çıkarı

00:02:08.039 --> 00:02:10.249
kamu yararı ile yarıştırdığını
ileri sürdü.

00:02:10.249 --> 00:02:12.741
Bunlar herkes için
kötü sonuçlanıyor:

00:02:12.741 --> 00:02:14.140
Aşırı otlatma,

00:02:14.140 --> 00:02:15.179
aşırı avlanma,

00:02:15.179 --> 00:02:16.489
aşırı nüfus,

00:02:16.489 --> 00:02:17.560
kirlilik

00:02:17.560 --> 00:02:20.760
ve diğer toplumsal ve
çevresel sorunlar gibi.

00:02:20.760 --> 00:02:23.270
Ortak malların trajedisinin
temel özelliği,

00:02:23.270 --> 00:02:28.600
bir yandan geniş nüfusa
herhangi bir olumsuz etkiyi yayarken,

00:02:28.600 --> 00:02:33.872
diğer yandan birey için kendine yarar
sağlama fırsatı sağlıyor olmasıdır.

00:02:33.872 --> 00:02:37.107
Bunun ne demek olduğunu anlamak
için haydi balık göletimize dönelim.

00:02:37.107 --> 00:02:39.691
Her bir balıkçı, kendisi için

00:02:39.691 --> 00:02:42.952
tutabileceği kadar çok balık
tutmaya güdülenmiştir.

00:02:42.952 --> 00:02:45.571
Aynı zamanda balıkların
üreyişindeki herhangi bir düşüş

00:02:45.571 --> 00:02:48.762
bütün köyü etkilemektedir.

00:02:48.762 --> 00:02:51.453
Komşularına yenilmekten
kaçındığı için endişeli balıkçı,

00:02:51.453 --> 00:02:56.403
fazladan bir balık tutmanın en
büyük çıkarı olduğu sonucuna varacaktır.

00:02:56.403 --> 00:02:57.242
Ya da iki.

00:02:57.242 --> 00:02:58.643
Ya da üç.

00:02:58.643 --> 00:03:02.591
Ne yazık ki bu, diğer balıkçılar
tarafından da varılan sonuçtur

00:03:02.591 --> 00:03:04.043
ve işte trajedi budur.

00:03:04.043 --> 00:03:10.419
Kısa vadede şahsi çıkara uygun olan
uzun vadede kimse için uygun değildir.

00:03:10.419 --> 00:03:13.303
Bu basitleştirilmiş bir örnek,
ancak ortak malların trajedisi

00:03:13.303 --> 00:03:17.864
gerçek hayatın en karmaşık
sistemlerinde de vuku bulmakta.

00:03:17.864 --> 00:03:22.713
Antibiyotiklerin aşırı kullanımı,
çiftlik hayvanlarının üretiminde ve

00:03:22.713 --> 00:03:25.523
yaygın hastalıkların tedavisinde
kısa vadeli kazanım sağlar.

00:03:25.523 --> 00:03:29.963
Fakat tüm nüfusu tehdit eden,
antibiyotiğe dirençli bakterilerin

00:03:29.963 --> 00:03:32.843
evrimleşmesiyle de sonuçlanır.

00:03:32.843 --> 00:03:36.466
Kömür yakıtlı termik santral
müşterileri için ucuz elektrik üretir

00:03:36.466 --> 00:03:38.563
ve sahiplerine kâr sağlar.

00:03:38.563 --> 00:03:41.225
Bu kısmi yararlar kısa vadede yardımcıdır

00:03:41.225 --> 00:03:46.985
ancak kömür çıkarma ve yakma işlemlerinden
doğan kirlilik bütün atmosfere yayılır

00:03:46.985 --> 00:03:49.968
ve binlerce yıl orada kalır.

00:03:49.968 --> 00:03:52.048
Başka örnekler de var.

00:03:52.048 --> 00:03:53.024
Yere çöp atma,

00:03:53.024 --> 00:03:54.188
su kıtlığı,

00:03:54.188 --> 00:03:55.495
ormansızlaştırma,

00:03:55.495 --> 00:03:56.728
trafik sıkışıklığı,

00:03:56.728 --> 00:03:59.541
hatta şişelenmiş su satın alınması gibi.

00:03:59.541 --> 00:04:05.225
Ama insan uygarlığı kayda değer bir şey
yapabilme kapasitesi olduğunu kanıtladı.

00:04:05.225 --> 00:04:06.965
Toplumsal sözleşmeler oluşturuyoruz,

00:04:06.965 --> 00:04:08.595
ortak anlaşmalar yapıyoruz,

00:04:08.595 --> 00:04:10.146
hükümetleri seçiyoruz

00:04:10.146 --> 00:04:11.945
ve yasalar çıkartıyoruz.

00:04:11.945 --> 00:04:17.616
Tüm bunlar, kolektif benliğimizi
kişisel dürtülerimizden kurtarmak için.

00:04:17.616 --> 00:04:22.186
Kolay değil ve elbette bunu
her zaman doğru yapmıyoruz.

00:04:22.636 --> 00:04:26.995
Ancak insanlar bu sorunları
çözebileceğimizi gösterdi

00:04:26.995 --> 00:04:31.337
ve Hardin'in dersini hatırlarsak
böyle yapmaya devam edebiliriz.

00:04:31.337 --> 00:04:33.866
Ortak malların trajedisi uygulandığında,

00:04:33.866 --> 00:04:37.266
hepimiz için iyi olan şey,
her birimiz için de iyidir.