ZAWŁADNIĘCIE GENAMI czyli mutujące pożywienie

Film dokumentalny o żywności modyfikowanej genetycznie. Od 1996 roku uprawy modyfikowane genetycznie (GMO) opanowały nasze pola i nasze talerze i to bez ostrzeżenia, a przede wszystkim bez troski o ich przyszłe skutki dla zdrowia, środowiska naturalnego i demokracji. Czyżbyśmy się stali świnkami morskimi w rękach koncernów, które grają w rosyjską ruletkę z wynikiem milionów lat ewolucji? Jakie są rzeczywiste skutki uboczne żywności transgenicznej lub genetycznie zmodyfikowanej? Czy istnieje związek pomiędzy alergiami i soją transgeniczną?
Ze swoim filmem : ZAWŁADNIĘCIE GENAMI, Karl Parent i Louise Vandelac kładą oświecone spojrzenie na tę wybuchową sytuację. Podczas gdy wiele krajów Europy i Azji już wymaga etykietowania produktów genetycznie zmodyfikowanych, Ameryka Północna reaguje z ociąganiem. Czy życie, uniwersalne bogactwo, które nie ma ceny może być wydane na pastwę prywatnych interesów?

ZAWŁADNIĘCIE GENAMI
czyli mutujące pożywienie
film Karl Parent i Louise Vandelac

Pierwsze formy życia mogły powstać w tych oceanach, około cztery miliardy lat temu.

Różnorodność biologiczna pochodziłaby od tych pierwotnych genów – odcisku i zakodowanej pamięci naszego wspólnego dziedzictwa.

Geny są więc tymi kluczami życia, których ekspresja rysuje formy, granice i różnorodność gatunków.

Otóż ledwie zaczęto rozszyfrowywać genom, porwani przez fascynację i opary rynku modyfikujemy geny i je patentujemy.

Rozpruwając mechanizmy życia, naruszamy istniejące od milionów lat granice między gatunkami, między człowiekiem, zwierzęciem i rośliną, między ludźmi i rzeczami.

Tworzy się w ten sposób przemysłowe stawy drzew, zwierząt i przede wszystkim roślin transgenicznych, które już jemy, nie wiedząc o tym.

Wszystko staje się towarem. Gen ludzki staje się towarem. Woda staje się towarem.

Ricardo Petrella
ekonomista, Uniwersytet katolicki w Louvain

Wszystko musi być „handlowalne” i podporządkowane logice rentowności towaru, którego wartość jest zdeterminowana wyłącznie przez rentowność: handlową, przemysłową i finansową.

Axel Khan
genetyk, Instytut Cochin w Paryżu i Inserm (l'Institut national de la santé et de la recherche médicale)

Jeśli chodzi o surowce takie jak uran, węgiel, ropa, wielkie mocarstwa biły się o nie, toczyły czasem wojnę, by próbować sobie przypisać prawo do pierwszeństwa, do wyłączności ich poszukiwań.

Otóż nowy surowiec tych biotechnologii to genom, to różnorodność genetyczna i jesteśmy świadkami próby sił, które dokładnie to przypomina.

Jeremy Rifkin
prezes Foundation of Economic Trends, Washington

Ci, którzy będą kontrolować geny, będą kontrolować XXI wiek.

Ludzie uważają je ciągle za anegdotyczne: tu jakieś klonowanie, tam jakaś nowa terapia genetyczna, lecz te technologie nie mają nic z błahostek,

pociągają za sobą radykalne zmiany w naturze handlu, geny w pożywieniu, materiałach konstrukcyjnych, energii, farmacji, medycynie.

Komputer i geny łączą się w dziedzinę bioinformatyki, by ukształtować silny związek, unię, mocno się zjednoczyć.

SZCZYPTA GENÓW W MOJEJ PUREE…

Wykład na Cegep Edouard-Montpetit, Montreal

Louise Vandelac
socjolog, Uniwersytet w Quebeku, Montreal

Ważne jest, by najprzód pojąć, że począwszy od chwili, kiedy możemy wyizolować, identyfikować, rekombinować geny

to oznacza, że po pierwszy raz w historii ludzkości dziedzictwo genetyczne planety może się stać - jak to podkreśla Rifkin – głównym surowcem wszelkiej aktywności ekonomicznej.

Jeremy Rifkin jest autorem: Wieku Biotechnologii (The Biotech Century) i piętnastu innych dzieł na temat oddziaływania socjoekonomicznego techno nauk.

Ekonomista, jest prezesem Foundation of Economic Trends w Waszyngtonie.

Jedzenie jest u podstaw ekonomii. W przeciągu trzydziestu lat nie będzie gospodarstw pod otwartym niebem.

Czy zastosujemy hipotezy inżynierii genetycznej do samego życia? Czy będziemy się starali być inżynierami naszej drugiej genezy?

Ulepszania natury, tak jakby była maszyną? Dziś niektórzy ludzie, koncerny Life Science Industry mogą się uważać za bogów.

„Rośliny i artykuły (spożywcze) transgeniczne” zostały opublikowane w 1998 przez biologa Jean -Marie Pelt, autora około dwudziestu prac na temat roślin i środowiska.

Jest on prezesem Europejskiego Instytutu Ekologii w Metzu, we Francji. Jest też dyrektorem niezależnych badań inżynierii genetycznej: Krzyk Genu.

Jean-Marie Pelt
biolog, prezes Europejskiego Instytutu Ekologii w Metz, Francja

Myślę, że życie nie funkcjonuje jak jakaś mechanika. W mechanice są części i wtedy gdy wznosicie jakąś konstrukcję,

usuwacie jedną część, wstawiacie na to miejsce inną i konstruujecie to, czego chcecie. W inżynierii genetycznej jest właśnie taka mentalność.

Biorę jeden gen tu, wprowadzam go tam i i wprowadzam charakterystyki, które uważam za użyteczne dla rośliny, która chcę zmodyfikować.

Myślę, że to się dzieje niezupełnie w taki sposób.

Ponieważ genom, to znaczy długa wstęga DNA ma stan równowagi, który jest mu właściwy i który bez wątpienia wynika z tego, jak zasady są rozmieszczone na tej wstędze.

Gdy wprowadzamy obcy gen, dokonujemy transgresji. Transgeneza jest transgresją, wprowadzamy coś, co nie jest oczekiwane przez ten genom.

I można w ten sposób naruszyć istniejącą wcześniej równowagę.

A więc to przechodzenie poza granice gatunku podnosi kwestie, które moim zdaniem o wiele za szybko odłożono do lamusa.

Myślę, że zastosowania idą o wiele szybciej niż nauka fundamentalna.

To trochę tak jakbyśmy budowali potężną katedrę, którą jest żywność transgeniczna (GMO) na ruchomych piaskach.

Niepokoi przede wszystkim żywność transgeniczna.

Nawet jeśli zagrożenia dla środowiska i zdrowia się mnożą a konsument nie dostrzega w tym czegoś o pierwszorzędnym znaczeniu, GMO opanowały już nasze pola, rynki i talerze.

Stanowią one część integralną dwóch trzecich żywności przemysłowej w postaci soi, kukurydzy, rzepaku.

Paryż, 28 kwietnia 1999. Spotykamy Arnaud Apoteker, doktora biologii fizykochemicznej stosowanej,

odpowiedzialnego za program: „Różnorodność biologiczna” w Greenpeace France.

Właśnie opublikował książkę: „Du Poisson dans les fraises” – „Ryba w truskawkach, nasza manipulowana (genetycznie) żywność”.

Od lat osiemdziesiątych potrafimy wziąć geny jakiegokolwiek gatunku i umieścić je w innym gatunku.

Arnaud Apoteker
biolog

I jest to robione w laboratoriach. Bierze się po prostu gen dajmy na to ryby arktycznej, która potrafi przeżyć w niezwykle niskich temperaturach,

bierze się gen odpowiedzialny za odporność na niską temperaturę, umieszcza się go truskawkach, mając nadzieję, że w ten sposób truskawki będą odporne na mróz,

a więc produkowane w regionach, w których na przykład nie mogły być dotąd produkowane.

Jest to przykład spośród dziesiątki innych i dzisiaj w laboratoriach, można znaleźć wszystko:

znajdujemy gen skorpiona w pomidorach, by je uczynić odpornymi na insekty,

znajdujemy gen ludzki w ziemniakach, by mogły rosnąć na ziemiach zanieczyszczonych przez metale ciężkie

i znajdujemy – to jest przykład, którego nie znajdziecie w mojej książce, ponieważ jest zupełnie niedawny -

geny żaby w ziemniakach; testują to w Nowej Zelandii, by je uczynić odpornymi na insekty z tych samych powodów.

Rośliny transgeniczne były początkowe pomyślane tak, by być odpornymi na pestycydy zaprojektowane na insekty i wirusy i niektóre spowalniają dojrzewanie czy uleganie zamarzaniu.

Lecz teraz są to rynki żywności z wartością dodaną, ich celem są produkty kosmetyczne, farmaceutyczne i przemysłowe.

Nawet jeśli spora liczba naukowców, obywateli uważa ocenę GMO za niewystarczającą, przemysł i rząd Ameryki północnej utrzymują, że ta żywność jest zasadniczo równoważna z żywnością konwencjonalną.

Przyjmują, zakładają, że ta żywność nie przedstawia szczególnych zagrożeń dla zdrowia i otoczenia.

Odmawiają ich oznakowania i rozpowszechniają je z błyskawiczną szybkością. W ten sposób w roku 1998 światowa powierzchnia kultur transgenicznych, prawie nieistniejąca w roku 1996, przekraczała już 28 milionów hektarów,

z czego prawie 74% w Ameryce, 15% w Argentynie, 10% w Kanadzie, która już zatwierdziła 40 roślin genetycznie modyfikowanych.

Firmy, które zainwestowały miliony a nawet miliardy dolarów w poszukiwania i rozwój tych nowych roślin transgenicznych

i które są pod presją akcjonariuszy - bardzo im się spieszy, by rzucić te nowe rośliny na rynek.

Co w pewnym stopniu wyjaśnia wojnę handlową, którą mamy między kontynentem amerykańskim i europejskim.

Ponieważ konsumenci europejscy nie akceptują faktu bycia traktowanymi jak króliki doświadczalne i konsumowania tych produktów, bez możliwości ich wyboru.

Jeśli, pomimo rosnącej nieufności i opozycji konsumentów, Ameryka Północna narzuca żywność transgeniczną, przewiduje się, że do roku 2005,

te kultury zajmą prawie wszystkie ziemie uprawne. Większość warzyw, owoców i wyroby spożywcze będą wtedy genetycznie modyfikowane.

Krótko mówiąc, lawina miałaby się zaledwie zaczynać.

Pierwsza roślina transgeniczna ma 15 lat (w 1999 r.), lecz jest to roślina laboratoryjna.

Pierwsze uprawy transgeniczne na wielką skalę, pojawiły się na kontynencie amerykańskim w latach 95/96,

to znaczy około trzech, czterech lat temu, to znaczy miliard razy mniej lat niż sama ewolucja.

I teraz jest to rozpowszechniane na milionach hektarów. Uważam, że to właśnie ta różnica na poziomie skali czasu

że robimy doświadczenie niezwykle poważne w stosunku do ekosystemów i także w stosunku do zdrowia z perspektywą czasową niezwykle krótką.

I jakże możemy znać skutki sanitarne długofalowe, podczas gdy te produkty pojawiły się na rynku dopiero cztery czy pięć lat temu?

Mam wrażenie, że jest garstka koncernów, które robią doświadczenie sanitarne i epidemiologiczne na wielka skalę na rodzaju ludzkim.

Dr Vyvyen Howard jest toksykopatologiem na Uniwersytecie w Liverpoolu. Tak samo jak Brytyjska Asocjacja Medyczna i setka naukowców domagających się pięcioletniego moratorium naukowego,

dziwi się, że rozpowszechnia się żywność transgeniczną przed dokonaniem skrupulatnej ewaluacji jej potencjalnych skutków na nasze zdrowie.

Dr Vyvyen Howard
toksykopatolog na Uniwerytecie w Liverpoolu

Niektóre z tych roślin (GMO) zostały wprowadzone bardzo szybko, pod presją handlową.

Ewaluacja roślin GMO jest sekretem handlowym.

Dokumenty przedstawiane instytucjom rządowym nie są dostępne publicznie.

Skonstatowaliśmy, że soja powoduje więcej alergii niż kilka lat temu.

I zupełnie niedawno mogliśmy ustalić korelację między wzrostem ilości soi transgenicznej i wzrostem alergii.

A więc jeśli rzeczywiście to niebezpieczeństwo ma się pojawić, trzeba umieć je zlokalizować

zlokalizować i być może znajdziemy jakiś szczególny problem, ponieważ skutki uboczne, znajdujemy je dopiero po jakimś czasie.

Skutki uboczne odkrywamy po pewnym czasie. Toksykologia DDT rozwinęła się trzydzieści lat po wprowadzeniu DDT.

Odkrycie we Francji skutków azbestu nastąpiło po 50 latach użytkowania azbestu, kiedy to odkryto jego szkodliwe skutki.

Jako że postępuje się bardzo szybko w tej dziedzinie, nie studiuje się długofalowych skutków toksykologicznych, jakbyśmy to zrobili na przykład w przypadku lekarstw.

Uważamy, że powinny istnieć badania przygotowujące do wprowadzenia tych produktów na rynek, które inspirują się procedurami, które aplikuje się w przypadku wprowadzania leków ( film z 1999 roku).

W końcu, będziemy konsumować te rośliny przez całe lata, wszyscy ludzie będą je konsumowali,

jest więc całkowicie normalne zachowanie jak najdalej idącej ostrożności.

Dla Amerykanów (USA), dla władz amerykańskich, aby zakazać jakiegoś produktu, trzeba wykazać szkodliwość tegoż produktu.

Podczas gdy zasada ostrożności, która jest teraz wpisana w prawo międzynarodowe i którą UE stara się stosować chciałby dokładnego przeciwieństwa,

tzn. aby pozwolono na wprowadzenie danego produktu, trzeba wykazać całkowitą jego nieszkodliwość.

Michèle Brill-Edwards
była dyrektorka zastępca medyczny
Biuro Leku, DGPS, Santé Canada

Budujemy prawdziwe biologiczne Tytaniki. Rozwijamy zupełnie nowy sposób budowy pożywienia, które mogą nas poprowadzić ku katastrofie.

Na Tytaniku przynajmniej ludzie mieli wybór: by kupić bilet lub nie. Tym razem, cała planeta jest na pokładzie tego Tytanika.

Trzeba więc mieć dość zdrowego rozsądku, by powiedzieć: NIE, poczekajcie, chcemy niezależnego systemu ewaluacji

i kontroli, który działa w interesie publicznym.

SPRAWA PUSZTAIA…

30 kwietnia 1999, lotnisko Charles de Gaulle w Paryżu. Witamy Arpada Pusztaia, biochemika z Instytutu Rowett w Szkocji w towarzystwie francuskiego agronoma Jean-Pierre Berlan.

Ze swoją ekipą osiemnastu badaczy, Arpad Pusztai opracował ścisłą metodę ewaluacji produktów transgenicznych.

Otóż na zaminowanym terenie GMO, to naukowe przedsięwzięcie okazało się wybuchowe.

Jego badania nad zdrowiem młodych szczurów, żywionych przez 10 dni genetycznie modyfikowanymi ziemniakami wykazały osłabienie systemu immunologicznego szczurów i normalnego rozwoju ich organów wewnętrznych - wśród nich wątroby, mózgu.

Prawdziwa bomba, która rozogniła media i opinię publiczną, wstrząsnęła parlamentem brytyjskim i nawet skłoniła księcia Charles’a do sprzeciwienia się publicznie żywności transgenicznej.

Prace dr Pusztaia były katalizatorem, alarmowym dzwonkiem w Anglii w kwestii GMO.

David Brown
dziennikarz w The Daily Telegraph, Londyn

Myślę, że to jest naukowiec bardzo respektowany, międzynarodowy ekspert w dziedzinie lektyn,

dziedzina do której rozwoju znacznie się przyczynił, szczególnie jeśli chodzi o ich wykorzystanie w GMO.

W 1995, po siedmiu latach prac nad proteiną komunikacji zwaną lektyną, używaną jako środek owadobójczy ziemniaków dr Pusztai otrzymał,

spomiędzy 27 konkurentów, kontrakt badawczy w wysokości 3.5 miliona dolarów, by przetestować jej (lektyny) efekty na ssakach.

Dr Arpad Pusztai
biochemik Instytutu Rowett

Uważaliśmy, że lepiej będzie mieć pewność, opierając się na naszych doświadczeniach w laboratorium niż zakładać, że nie ma problemów.

Jeśli udało mi się przekonać organy rządowe, by nam przyznały budżet w wysokości 1,6 miliona liwrów, to dlatego, że wierzyłem,

że będziemy mogli wykonać tę pracę, która pozwoliłaby zagwarantować nieszkodliwość konsumowania roślin GMO przez ssaki.

Żywiliśmy młode szczury dorastające w warunkach całkowicie identycznych: te same dawki, te same proteiny, ta sama energia.

Jedyna różnica – jeden z produktów był zmodyfikowany genetycznie.

Byliśmy być może jedynym laboratorium, które nie koncentrowało się wyłącznie na odporności na insekty i które badało w jaki sposób GMO może na nas wpłynąć.

Mówi Pan, że byliście jedynym laboratorium, które podjęło takie badania. Czy nie było już wcześniej badań na temat wpływu GMO na zdrowie ludzkie i zwierzęce?

Nie, nie. Od piętnastu lat, tzn. od wprowadzenia tej technologii, tylko jedne badania zostały opublikowane.

I były to badania o wpływie soi Roundup na szczury, kury i sumy (ryby).

Ku naszemu wielkiemu zaskoczeniu odkryliśmy, i byłem ogromnie zdziwiony, że już po dziesięciu dniach

można było zauważyć znaczące zmiany w niektórych narządach wewnętrznych.

Pusztai mówi, że po analizie tkanki 125 szczurów w pełni wzrostu, zaobserwował anormalną stymulację śledziony, jelit, prostaty i jąder, atrofię wątroby i opóźnienie w rozwoju mózgu.

Niestabilność genetyczna ziemniaka GMO też go zdziwiła. Dr Pusztai odczuwa pilną potrzebę przekonania władz o pogłębieniu badań.

Za zgodą swojego Instytutu daje dwa krótkie wywiady telewizyjne, w których ewokuje osłabienie systemu immunologicznego u badanych szczurów. To początek żywego sporu.

Dr Vyvyen Howard
toksykopatolog na Uniwerytecie w Liverpoolu

Dał wywiad w obecności rzecznika prasowego Instytutu, który miał siedem tygodni, by wyrazić swój sprzeciw, jeśli by tego chciał.

Przez 48 godzin po swoim wywiadzie, dr Pusztai był wspierany przez Instytut, trzeciego dnia powiedziano mu nagle, iż jest zwolniony.

Nie wiemy, co się stało. Niektórzy przypuszczali, że dyrektor (Instytutu) stanął w obliczu nacisków politycznych, by się nas pozbyć - mnie i mojej żony,

którzy kierowaliśmy ekipą badawczą i którym teraz zabroniono kontynuować swe prace.

Nasze komputery zostały zamknięte. Wszystko wzięli,

chcieli wszystko wyeliminować, to nie ulega najmniejszej wątpliwości.

Jako naukowiec miał on (dr Pusztai) bardzo długą ścieżkę kariery zawodowej,

około 300 artykułów naukowych opublikowanych w tej dziedzinie.

Jest członkiem królewskiego towarzystwa naukowego w Edynburgu. A nie można nim się stać, nie będąc naprawdę dobrym naukowcem.

Tak więc być może nie podobają im się rezultaty. Jeśli jednak dr Pusztai mówi wam, że jest problem, trzeba to wziąć pod uwagę.

Nikt nie kontestuje, że chodzi o dane wstępne, których wytłumaczenia na razie nie znamy. Ale to wymaga więcej badań a nie mniej.

Zabronili mi mówić. Mogli więc mówić co tylko chcieli. Ja nie mogłem niczego odeprzeć publicznie.

Dwudziestu dwóch renomowanych naukowców z trzynastu krajów podpisuje wspólny tekst, w którym podkreśla,

że po przestudiowaniu wszystkich dostępnych im danych niepokój dr Pusztaia był uzasadniony i nigdy nie powinien on być przedmiotem takich ataków, ani zawieszony w swoich funkcjach.

Rezultaty doktora Pusztaia pozwalają wnioskować, że ziemniaki modyfikowane genetycznie mogą uszkodzić układ immunologiczny.

Jemy rzeczy, których dotąd nigdy nie jedliśmy. I któż może przewidzieć, jakie będą tego konsekwencje?

Przede wszystkim dla naszego układu odpornościowego, który jest po to, by nas chronić przed zagrożeniami ze świata zewnętrznego.

Ludzie troszczą się o swoje pożywienie nie tylko dla swojego dobrostanu, ale też dla zdrowia swoich dzieci.

I dla dzieci swoich dzieci.

Wielka Brytania była bardzo dotknięta przez epidemię szalonych krów i konsumenci są bardzo podejrzliwi

jeśli chodzi o oficjalne wersje naukowców co do nowych dróg rozwoju w dziedzinie pożywienia.

Ludzie domagają się coraz więcej zdrowych produktów. Islandia produkuje od roku swoje własne pożywienie bez GMO i oznacza je w ten sposób.

Nowe prawo o oznaczaniu żywności będzie wymagało identyfikacji składników zawierających GMO. Burger King i Kentucky Fried Chicken projektują wyeliminowanie GMO. Według Przyjaciół Ziemi Pizza Express i Wimpy już to zrobiły.

Pod naciskiem społeczeństwa, rząd brytyjski wprowadził prawo oznakowania wszystkich produktów zawierających GMO.

Jeśli chodzi o pożywienie organiczne, jego sprzedaż wzrosła wykładniczo. Jednak popyt jest o wiele większy, niż zapotrzebowanie i 70% produktów organicznych jest importowana.

Dajemy naszym baranom paszę organiczną, pochodzącą ze zbiorów certyfikowanych bez GMO.

Oferujemy naszym klientom to, co jest dobre dla zdrowia a nie to, co jest tanie w produkcji.

Rolnictwo powinno być zrównoważone, nie możemy się więc odwoływać do GMO.

Nie możemy wiedzieć, czy nie będzie reakcji łańcuchowej, więc wolimy poczekać i obserwować jakie będą efekty długoterminowe.

Moi klienci powracają, ponieważ mi ufają. Ofiarowuję również wizyty edukacyjne po mojej farmie.

Moi kliencie chcą tego, co najlepsze dla swoich dzieci. Wychowanie dzieci to praca długoterminowa, czyż nie?

Prowadzenie farmy także. Trzeba umieć wybrać drogę, pracę jak najbardziej trwałą (zrównoważoną).

Nie negując zagrożeń socjoekonomicznych i sanitarnych, jeśli o mnie chodzi, to widzę zagrożenia ekologiczne.

Myślę, że można je objąć wspólną nazwą zanieczyszczenia genetycznego, trochę przez analogię do zanieczyszczenia chemicznego czy radioaktywnego.

I właśnie one powinny służyć nam za lekcję. Mamy dość kłopotów z zanieczyszczeniem chemicznym i radioaktywnym, by jeszcze dorzucać następne,

które jest – poprzez fakt, że dotyczy istot żywych – jednocześnie nieodwracalne i – powiedziałbym – samo-pomnażające się.

Na lewo rzepak tradycyjny. Na prawo rzepak GMO.

Otóż okazuje się, że rzepak transgeniczny (GMO) jest raczej inwazyjny. Liczne badania europejskie wykazały, że może się on krzyżować z dzikimi roślinami tego samego gatunku.

Te swego rodzaju mutanty mogłyby skolonizować środowisko naturalne i zmodyfikować równowagę między gatunkami.

Lecz to zagrożenie ekologiczne jest na tę chwilę trudne do oszacowania.

Pierre-Henri Gouillon opracowuje modele matematyczne, by spróbować przewidzieć nieprzewidywalne.

To jest nasz region, po środku jest pole uprawne rzepaku transgenicznego.

I geny tego rzepaku transgenicznego rozprzestrzeniają się na rośliny, które znajdują się wokół tego pola.

Powstaje pytanie z jaką szybkością te geny będą się rozprzestrzeniać w środowisku naturalnym.

Pierre - Henri Gouillon
dyrektor badań w CNRS (Narodowe Centrum Badań Naukowych)
Możemy posłużyć się symulacją, widać tu z jaką szybkością (u góry z lewej wyświetlane są cyfry ukazujące ilość mijających lat - Générations)

w przeciągu czterdziestu lat region jest już poważnie zaatakowany.

I pytanie jakie się pojawia z takim modelem, to jak wiedzieć, czy to się zatrzyma pewnego dnia czy też będzie się ciągnęło w nieskończoność.

(Po pierwsze) te produkty żyją. Bakterie, wirusy, rośliny zwierzęta żyją. Są więc zasadniczo bardziej nieprzewidywalne niż produkty chemiczne czy nuklearne.

Jeremy Rifkin
ekonomista, Prezes Fundacji Economic Trends, Waszyngton
Po drugie: rozmnażają się.

Po trzecie: migrują, proliferują, ulęgają mutacji, nie można ich zawołać na powrót do laboratorium.

Istnieją więc bardzo poważne kwestie oddziaływań na środowisko, których nigdy nie trzeba było podejmować w wypadku produktów chemicznych czy nuklearnych.

W chemii mamy toksykologię, która nie jest co prawda nauką doskonałą, jednakże pozwala nam oszacować pewne ryzyka.

W dziedzinie ekologii nie mamy żadnej nauki, która pozwoliłaby nam oszacować wpływ organizmów GMO na środowisko.

A więc nie mamy żadnej pewności
długoterminowej co do katastrof.

Rządom Kanady i USA jest bardzo spieszno, by promować tę technologię, lecz muszą poinformować społeczeństwo, że nie wdrożono żadnych długoterminowych gwarancji.

Kompanie ubezpieczeniowe ubezpieczają zbiory w krótkiej perspektywie czasowej i nie będą ubezpieczały katastroficznych strat w dłuższym przedziale czasowym.

Jest więc działaniem nieodpowiedzialnym rozprzestrzenianie w środowisku GMO bez idącej w parze nauki

pozwalającej oszacować wynikające z tego zagrożenia i bez możliwości przypisania negatywnych skutków danym firmom.

To dlatego od lat domagam się światowego moratorium. I jestem szczęśliwy, widząc wiele z potęg europejskich, pośród nich Wielką Brytanię, Francję, Włochy, mówiących: NIE komercjalizacji GMO.

Różnica z Europą jest taka, że gdy pierwsze dostawy transgeniczne przybyły do Europy ze Stanów Zjednoczonych, które rozpoczęły produkcję wcześniej od Europejczyków,

podjęto tam już pewną liczbę działań nagłośnionych przez media, działań ze strony grup ekologicznych, jak np. Greenpeace,

ze strony zrzeszenia konsumentów, ze strony rolników europejskich, które spowodowały, że temat stał się znany społeczeństwu.

I też fakt, że europejczycy są bardzo mocno przywiązani do swoich tradycji kulinarnych, powiedzieli: nie, to niemożliwe, nikt nas nie zmusi do jedzenia czegoś, czego nie mamy ochoty jeść.

Nie czuję się zobowiązany, by kopiować Amerykę (Stany) w dziedzinie rolnictwa.

Mamy własną tradycję produkcji artykułów spożywczych i dietetycznych wysokiej jakości, mamy mniej otyłych niż Amerykanie, mamy mniej cukrzyków niż Amerykanie,

mamy mniej zawałów serca niż Amerykanie, a wszystko to powiązane jest z odżywianiem i nie sądzę, że w dziedzinie odżywania Amerykanie są lepsi niż my.

We Francji jest od 65 do 70% (w zależności od przeprowadzonego sondażu) ludzi przeciwnych produktom transgenicznym, którzy nie chcą jeść GMO.

Wiecie, trzy czwarte handlowców dzisiaj, szczególnie na targu jest proekologiczna. Dzisiaj trzeba być ekologiem.

To znaczy w dobie dzisiejszej trzeba koniecznie walczyć z tymi ludźmi, którzy chcą robić kasę i którzy mają gdzieś zdrowie ludzi.

Pada pytanie dotyczące Amerykanów (?)

Nie lubię Amerykanów. Nie lubię ich ponieważ ciągle zjawiają się z czymś nowym, by truć ludzi.

Mam naprawdę wrażenie, że ruchy opinii publicznej, które się rozwinęły w Europie w ciągu ostatnich trzech lat (film pojawił się w 1999)

i które odzwierciedlają się w sposób bardzo aktywny w Parlamencie Europejskim będą miały ważki skutek jeśli chodzi o planowanie środków zaradczych

i być może będą miały - drogą feedbacku - wpływ na Amerykę.

Sprzeciw Europy, potem Japonii i Australii, dosięga teraz Amerykę Północną.

W marcu 1999 podczas tej manifestacji Biotech Action w Montrealu, debata społeczna była jeszcze chłodna.

Lecz opanowuje już media i Parlament. Santé Canada i amerykański FDA wykluczyło GMO z pożywienia dla dzieci i spowodowało pierwszą porażkę firmy Monsanto na giełdzie.

Lise Beauchamps jest agronomem, ekonomistą i producentem mleka.

Lise Beauchamps
wiceprezydent federacji producentów mleka w Quebeku, UPA

Wiadomo, że to jest dozwolone, że rząd Kanady się nie sprzeciwił, lecz z drugiej strony rząd nie poinformował ani rolników ani konsumentów o tych nowych technologiach.

To jest nowe narzędzie, które mamy. Ale jest pewne, że nie jestem gotów nim się posługiwać.

Jean-Marie Ladouceur
sadownik jabłek

Bo nie jestem pewny, że to jest bezpieczne, nie jest dość wypróbowane, brak mi informacji i mam wrażenie, że coś tu nie gra.

Georges Bastien
producent mleka i zbóż

Przed zakupieniem moich nasion, rozmawialiśmy o tym, że są producenci kupują nasiona GMO, żeby zmniejszyć koszty produkcji, zwiększyć wydajność, obciąć wydatki, itd.

Czytałem dokumentacje w gazetach, słyszałem też, że miały miejsce protesty w Europie ludzi, którzy się temu sprzeciwiają.

(?) Wstrzymuję się z decyzją, myślę, że rynki zaczną sprzyjać rolnictwu konwencjonalnemu.

Marc Lemoyne
sprzedawca nasion

Jak rozmawiacie z wielkimi korporacjami, które wam sprzedają te technologie jeśli wniesiecie 20 dolarów w produkcji,

oni wam wezmą dziesięć czy nawet piętnaście, a dla was pozostaną tylko okruchy.

Korporacje są w trakcie wykupywania praw do wszystkich nasion, by w ten sposób robić na tym pieniądze.

NAPAD NA ŻYCIE

W przeciągu mniej niż 50 lat intensyfikacja rolnictwa zmieniła wiejski pejzaż, zdziesiątkowała gospodarstwa rodzinne

lub przekształciła je w skomplikowane i kosztowne przedsiębiorstwa podlegające gigantom agrobiznesu.

Czy agrogenetyka podkreśli centralizację i przekształci rolników w producentów molekuł na służbie jakichś koncernów?

Pat Mooney
dyrektor RAFI (Rural Advancement Foundation International), Winnipeg

Nasiona są pierwszym ogniwem łańcucha żywnościowego. Jeśli kontrolujecie nasiona,

jeśli macie technologię, by je kontrolować, to możecie kontrolować cały system żywnościowy.

Pat Mooney, który zatrzymuje się w Montrealu między seminariami w Sztokholmie i w Zimbabwe analizuje wpływ przemysłu żywieniowego GMO z Life Science Industry na rolnictwo.

Jest dyrektorem RAFI – Międzynarodowej Fundacji Popierania Obszarów Wiejskich, organizacji pozarządowej z Winnipegu, zasiadające w Komisji Bioróżnorodności ONZ.

Zaczęliśmy naszą pracę około dwadzieścia lat temu. W tamtych czasach, by kontrolować dwie odmiany nasion,

musieliśmy monitorować 7000 przedsiębiorstw na świecie rozwijających odmiany roślin.

Dzisiaj dziesięć największych koncernów kontroluje 43% upraw świata (rok 1999). W czołówce znajduje się Dupont.

Myśli się najczęściej o Dupont w kontekście produktów chemicznych, lecz Dupont jest obecnie największym koncernem nasienniczym na świecie i jednym z największych producentów pestycydów.

Obroty w 1988:
Dupont - 26,6 miliarda
Monsanto - 8,6 miliarda
Novartis Ciba-Geigy, Sandoz - 20,1 miliarda
Astra Zenca – 15,5 miliarda
Aventis (Rhône-Poulenc/Hoechst) – 26,6 miliarda

Na drugim miejscu jest Monsanto, inny koncern chemiczny, który wydał w ostatnich latach 8,5 miliarda dolarów na zakup innych spółek nasiennych.

Numer trzy to Novartis, szwajcarski koncern produktów farmaceutycznych, który powstał z połączenia Ciba-Ceigy i Sandoz.

A więc koncern farmaceutyczny łączy się z koncernem chemicznym, który dokonuje fuzji z producentem nasion czy pestycydów

i staje się w ten sposób jednym z największych koncernów nasienniczych na świecie.

By dać wam wyobrażenie ogromu zmiany frontu, która dokonuje się za kulisami, bez publicznej debaty,

spójrzcie na cztery z największych koncernów chemicznych: Dupont, Monsanto, Novartis i Hoechst - gigantów rewolucji petrochemicznej dwudziestego wieku.

W ciągu ostatnich dwóch lat, każdy z tych gigantów zdecydował się sprzedać lub pozbyć części lub całości swego sektora produktów chemicznych,

by się przemienić w koncerny Life Science Industry.

Jeśli te koncerny posiadają wszystkie zasoby genetyczne i światowe nasiona, wszystkie produkty pozwalające tym roślinom rosnąć,

wszystkich kupców, którzy zapewniają transport tych nasion i posiadają także część przemysłu agro-żywnościowego,

wówczas zaczynają one mieć znaczną władzę i posiadają coś, co nazywam bronią żywieniową.

Tzn. mogą ewentualnie w każdej chwili zagrozić każdemu rządowi, ponieważ rządy staną się coraz bardzie zależne od tych koncernów.

Ricardo Petrella
ekonomista, prezes Klubu Lizbońskiego

Są dwa narzędzia poprzez które pozwoliliśmy sektorowi prywatnemu zawładnąć kapitałem życia a więc i prawem do życia.

Z jednej strony mamy cały proces liberalizacji rynku, deregulacji, prywatyzacji, a więc wybory polityczne dokonane przez nasze Parlamenty. To nie spadło z nieba,

to zostało zrobione przez nasze Parlamenty, wszystkie te deregulacje, prywatyzacje, itd.

Z drugiej strony zaś mamy prawo własności intelektualnej, to znaczy poprzez prawo do własności intelektualnej,

jesteśmy w trakcie dawania wszystkiego: mózgu, duszy, ducha, życia, wody - wszystko, co żyje oddajemy w ręce prywatne.

Axel Khan
genetyk, zastępca dyrektora naukowego od spraw Life Science Industry w Rhône-Poulenc

Jeśli chcecie, żeby – także w dziedzinie biotechnologii – istniały badania, polepszanie roślin, diagnozy przedsiębiorstw używających wiedzy Life Science Industry,

trzeba żeby istniała reguła patentowania.

Jednak od chwili, gdy od ochrony projektu przechodzimy do ochrony wiedzy naturalnego elementu świata, to jest po prostu zaprzeczeniem patentu.

Jak chemik odkrywał jakiś pierwiastek na tablicy układu okresowego, mógł otrzymać patent na proces jego otrzymywania, ale nigdy by nie otrzymali patentu na pierwiastek.

Możecie sobie wyobrazić kogoś, kto by powiedział: udało mi się wyizolować tlen, aluminium, tytan,

a więc mam prawo do patentu i wszyscy ci, którzy chcą mieć dostęp do tych zasobów chemicznych planety, powinni mi uiścić opłaty.

Moment przewrotny, w którym zaczęlibyśmy prywatyzować lub chronić uczynić wiedzę niedostępną,

byłby moim zdaniem piłowaniem gałęzi, na której postęp technologiczny się opiera.

Słońce świeci, to niefortunne dla handlarzy świec, ale nie przyszłoby nikomu do głowy,

by zabić drzwi i okna po to, by pozwolić im walczyć z nieuczciwą konkurencją Słońca.

Jean-Pierre Berlan
agronom i ekonomista
dyrektor badań w INRA (Institut national de la recherche agronomique), Francja

W dziedzinie życia, rośliny i zwierzęta rozmnażają się. To naprawdę szkoda dla firm ponadnarodowych i selekcjonerów.

A jednak, a jednak. Całe nasze społeczeństwo jest obecnie w obliczu próby konfiskaty tej własności, by stała się ona przywilejem kilku firm.

To znaczy, że jesteśmy w trakcie przeszkadzania Słońcu, by świeciło. Po to by pozwolić handlarzom świeczek genetycznych nam je sprzedawać.

Jeszcze dwadzieścia lat temu, niemożliwym było monopolizowanie materiałów biologicznych, które stanowiły 40% światowej ekonomii.

System patentowania ich nie obejmował, nie można było patentować życia. To było poza zasięgiem kontroli wielkich korporacji.

Dzisiaj 40% światowej ekonomii jest rzucona na pożarcie temu, kto da więcej. Wielkie przedsiębiorstwa, które kontrolują technologie życia mogą je przechwycić.

To znaczy, że mogą przejąć nasz system żywieniowy, nasz system zdrowia, wielką część tego, co jest esencjalne dla naszego przeżycia.

Ostatnie projekty rozwojowe tych korporacji w dziedzinie kultur transgenicznych zmierzają do tego, by odebrać rolnikom możliwość zachowania ich własnych nasion i tworzenia własnych odmian roślin.

Strategia technologiczna, którą się określa mianem: „Terminator” pozwoli korporacjom na wykradzenie rolnikom tej możliwości.

Bawełna była jedną z pierwszych roślin pomyślaną, by wprowadzić tam gen Terminator.

Marty Crouch jest profesorem botaniki na Uniwersytecie w Indianapolis. Pracowała w Monstanto nad pierwszym pomidorem transgenicznym Flavr Savr.

Zna dobrze Terminator i Traitor - te technologie o zastosowaniu restrykcyjnym, które niszczą zdolność rośliny do reprodukcji, czy też do powielania pewnych charakterystyk genetycznych.

Mamy tutaj patentowane rośliny bawełny. Jeśli byśmy wprowadzili Terminatora, nasiono rozwinęło by się normalnie,

rozwinęłoby swoje włókna, ale na końcu całego procesu, wyprodukowałoby toksynę, truciznę.

I to tak, że po zasianiu to nasiono Terminator byłoby martwe. To technologia, która prowadzi do tego,

To technologia, która prowadzi do tego, że druga generacja roślin popełnia samobójstwo. One rosną, ale odgałęzienia same się zatruwają.

Dzisiaj, około półtora miliarda osób na tej planecie jest zależna, jeśli chodzi o ich przeżycie od możliwości zachowania swoich nasion. Inaczej nie mieliby pożywienia.

Marty Crouch
profesor botaniki, Uniwersytet w Indiana

Dla większości ludzi nasiona reprezentują potencjał życia do trwania z pokolenia na pokolenie. To ikona ciągłości życia.

Dla nas jest ważne, by uwypuklić, że ta technologia nie przedstawia żadnych korzyści agronomicznych dla rolnika.

Nie ma absolutnie żadnego powodu, by podejmować jakiekolwiek ryzyko. Nie mamy nic do zyskania. Po co więc podejmować ryzyko?

By narzucić swój monopol i zmusić rolników, by stosowali ich patenty, firmy wymyśliły zadziwiający system nadzoru, donosów i reklam przypominający rolnikom, że ryzykują wiele, jeśli będą ich ignorować.

Ta broszura odzwierciedla dobrze język, jakiego używa Monsanto, by przeszkodzić rolnikom w zachowaniu nasion.

Mówią im: jeśli zachowalibyście nasiona, możemy poddać inspekcji książki waszego przedsiębiorstwa, zapisy nawet z kilku poprzednich lat

lub zmusić was do zniszczenia nielegalnych upraw lub też wyegzekwować zapłacenie setek dolarów tantiemów za akr uprawy.

Według naszych ostatnich obliczeń, Monsanto wytoczyło proces 450 farmerom w Kanadzie i USA.

To reprezentuje ich wysiłek, by respektowano umowy licencyjne, która podpisali z farmerami, które zakazują rolnikom zachowania nasion.

A wszystko to jeszcze przed zastosowaniem technologii Terminator!

Monsanto korzysta z usług Agencji Pinkertona, firmy bardzo znanej w USA, która zatrudnia prywatnych detektywów.

Odwołują się też do donosicieli, którzy donoszą na sąsiadów. To skandaliczny sposób podejścia do rolnictwa.

Stwarza nieufność w tej branży i traktuje rolników tak, jakby byli kryminalistami.

Te reklamy prezentują rolnictwo jak prawdziwą maszynę wojenną.

Na przykład tu mamy ziarno soi przybrane w hełm wojskowy z następującym tekstem:

Herbicyd (XXX) marki Dupont zmienia wasze nasiona w artylerię przeciwko wielkim liściom karbieńca pospolitego i czarnej jagody. To herbicyd z jajami.

Sugeruje się, że człowiek jest przeciwko naturze, co jest bez wątpienia jednym z najniebezpieczniejszych aspektów współczesnego przemysłowego stanu umysłu.

Jacques Desrosiers
producent bydła rzeźnego

Produkujemy GMO. Rzepak - canola, jest jego wiele odmian (argumentuje za produktami transgenicznymi, że są wydajne).

Lise Beauchamps
wiceprezes Federacji producentów mleka w Quebeku, UPA

Ale kto będzie strażnikiem tego wszystkiego. Kto ci zagwarantuje, że nie będzie problemów na dłuższą metę.

Yves Thibodeau
producent produktów mlecznych

W pewnym stopniu istnieje ryzyko, że staniemy się królikami doświadczalnymi, na nas będą eksperymentowane te produkty. To my robimy testy, robimy testy dla innych.

Dam wam dobry przykład, kukurydza transgeniczna BT. Mogę jeść kukurydzę BT, która nie była spryskiwana insektycydami (niż naturalną ale spryskiwaną).

Choć może kukurydza nie jest najlepszym przykładem. Ale kapusta czy sałata, taka jak ta widoczna na straganie, wolę jeść transgeniczną niż spryskiwaną.

Jean - Marie Pelt
biolog, dyrektor Krzyku Genu

Ma rację, że boi się jeść kapusty, która była obficie spryskana herbicydami i pestycydami.

Ale jeśli jego transgeniczna kapusta jest odporna na insekty, to dlatego, że ma wkomponowany środek chwastobójczy czy pestycyd

i w związku z tym kapusta czy kukurydza czy soja zawierają obecnie wewnątrz to, czym przedtem je spryskiwano.

Lecz fundamentalnie problem pozostaje ten sam: jesteśmy ciągle w obecności substancji chemicznej wprowadzanej do pożywienia.

Czy rośliny transgeniczne, zależnie od ich różnej konstrukcji genetycznej będą kumulowały czy też rozkładały pestycydy? Czy rzeczywiście zmniejszą intensywność spryskiwania i jego szkodliwość?

Czy też przeciwnie, w perspektywie długoterminowej będą sprzyjały rozwojowi gatunków inwazyjnych superodpornych, powodując tę samą spiralę inflacyjną jak w przypadku pestycydów?

Film dokumentalny wystawy L’attitude NORD prezentowanej w Paryżu podczas Quebéc Technologique przypominał,

że w 1947 roku tylko 7 gatunków insektów było odpornych na środki owadobójcze (insektycydy). Obecnie jest ich 600, nawet jeśli używa się dwanaście razy więcej insektycydów niż w 1945 roku.

Środowisko się zmienia i jeśli używany insektycydów, gatunki zwierzęce, insekty stają się odporne.

Będziemy używać następnego, staną się odporne na następny, jeszcze następnego, uodpornią się i na ten.

To rodzaj wyścigu bez końca między odkryciem nowych molekuł, które są coraz bardziej kosztowne w eksploatacji,

gdyż ich opracowanie jest coraz droższe. Jest to wiec wyścig bez końca i oczywiście wyścig bardzo lukratywny dla tych, którzy sprzedają insektycydy.

Kto jest obwiniany za to, co się stało w Quebeku w związku z używaniem herbicydów i pestycydów? Rolnicy!

To my byliśmy za to obwiniani. Nawet jeśli te produkty były zatwierdzone przez Santé Canada i przez Agriculture Canada.

To dlatego jestem ostrożna jeśli chodzi o biotechnologie.

Zmierzam do tego, że dzisiaj ze wszystkimi tymi roślinami i zwierzętami zmodyfikowanymi genetycznie: czy czujemy, że instytucje takie jak Santé Canada i Agriculture Canada są obecne?

Czy czujemy, że nas w tym wspierają, czy czujemy, że nas informują?

Ja wcale nie mam tego wrażenia. Sprzedają się przede wszystkim ziarna, nasiona.

I informacje, które posiadamy pochodzą przede wszystkim od koncernów, które je sprzedają i które w rzeczywistości je selekcjonują.

Doktor Michèlle Brill-Edwards spędziła piętnaście lat na stanowisku kierowniczym w Direction Générale de la Protection de la Santé w Santé Canada. W obliczu demontażu systemu i jego tendencji,

by dawać przywileje prywatnym interesom, podała się do dymisji, oceniając że nie może dłużej wypełnić swojego mandatu.

Michèlle Brill-Edwards
były zastępca dyrektora medycznego
Biuro leku, DGPS (Direction Générale de la Protection de la Santé – Generalna Dyrekcja Ochrony Zdrowia) , Santé Canada

Opuściłam Santé Canada ponieważ czułam, że jest moim obowiązkiem zdemaskowanie nadużyć, których byłam świadkiem.

Nie mogłam nic zrobić będąc wewnątrz, zdecydowałam więc poinformować społeczeństwo.

W roku 1987, według Kanadyjskiej Koalicji Zdrowia 24,8 miliona dolarów z 26,2 milionów przeznaczonych na bezpieczeństwo leków w DGPS pochodziło z dochodów przemysłu leków.

Gdy przemysł staje się bezpośrednim klientem Santé Canada, sama misja Generalnej Dyrekcji Ochrony Zdrowia jest przez to głęboko zmodyfikowana.

Jak o tym świadczy wewnętrzny biuletyn Santé Canada zatytułowany Quality Initiative:

Kto jest waszym klientem? Waszym klientem jest ten, który bezpośrednio otrzymuje wasze usługi, osoba lub firma, która płaci za wasze usługi.

Mamy ogromny problem. Rząd nie działa w interesie publicznym.

W tej kulturze oszukiwania, rząd trzyma społeczeństwo na dystans, jednocześnie służąc interesom prywatnym.

Od trzydziestu lat, odkąd jestem w Waszyngtonie nigdy nie widziałem tak intymnej relacji między rządem i przemysłem jak ta,

która się rozwinęła się między przemysłem związanym z naukami biomedycznymi (Life Science Industry) i administracją naszego rządu. To przerażające i haniebne.

A więc naukowcy są zakupywani przez wielkie koncerny, wolność w kwestii badań jest bardzo zredukowana,

jeżeli chcesz zarobić na życie, jesteś zmuszony przejść przez ich kontrakty i przejść przez wszystkie upokorzenia serwowane przez te korporacje.

Nauka oddała się handlowi, złotemu cielcowi, złotemu cielcowi, to znaczy pieniądzom, żeby być zupełnie jasnym.

I złoty cielec staje się szalonymi krowami.

To bardzo niebezpieczne, gdy polityka i biznes są ze sobą tak splątane.

Jako naukowcy, mamy być bezstronni i wypowiadać się w imieniu podatników, to w końcu oni nam płacą.

STAWKA: DEMOKRACJA I OBYWATELSTWO

Każdego roku, obszar powierzchni Kanady i USA razem wziętych, czyli 14 milionów kilometrów kwadratowych dna oceanów jest skrobane i dewastowane przez trałowce i włóki, które na dziesiątki lat narażają na szwank rozmnażanie gatunków.

A więc czy pozostawimy genetyczną przyszłość planety apetytom akcjonariuszy i spekulantów jadących rączo na ciągle na tym samym micie nieskończonych zasobów

i rzekomego doskonałego opanowania technicznego? Pod okiem rządu dopingowanego przemowami o konkurencji i nieskończonym wzroście.

W przypadku prawa patentowego, terminatora uczestniczymy w prawdziwym napadzie na życie. To jest napad, nie ma innego określenia.

Jean-Pierre Berlan
agronom i ekonomista
dyrektor badań w INRA, Francja
Czas, by teraz rządy stanęły na czele kampanii, by stworzyć nowe prawa człowieka.

I te prawa człowieka proklamowałyby życie jako wspólne dobro ludzkości. To było oczywiście proponowane przez innych przede mną,

lecz myślę, że trzeba wziąć tę hipotezę, ten pomysł bardzo na serio. I że życie jest niezawłaszczane ze swej natury.

Stawką tutaj nie jest nauka. Pytaniem jest, jaki rodzaj nauki i technologii będziemy używać, by czerpać korzyści z tej nowej wiedzy.

W Life Science Industry i w biologii molekularnej wielu umieszcza debatę na poziomie: za lub przeciw postępowi.

Nie o to jednak chodzi i nigdy o to nie chodziło. Chodzi o to, jaki użytek uczynimy z tej nauki.

Teoretycznie, władza obywateli jest ogromna. Zasadniczo, jeśli obywatel chce, to może to zmienić.

Tym bardziej, że w naszych społeczeństwach mamy instrumenty, pozwalające uczestniczyć obywatelom w zmianach.

Mamy demokracje przedstawicielskie (pośrednie), mamy parlament. I to właśnie tutaj intelektualiści i naukowcy mają ważną rolę do odegrania.

Ponieważ jeśli intelektualiści i naukowcy nie wesprą u podstaw ludzi, to politycy także nie podążą za nimi.

To właśnie w ten sposób mamy błędne koło i de facto przez naszą apatię, lub powiedzmy względną nieobecność stajemy się wspólnikami, tak jak intelektualiści i naukowcy,

tego przejęcia mocy życia przez ręce prywatne: wody, genów, nasion…

I w ten sposób skonfiskuje się ludziom życie i w ten sposób skonfiskuje się obywatelstwo

i to w ten sposób skonfiskuje się demokrację.

TŁUMACZENIE: Co-Evolution Institute – www.co-evolutioninstitute.com