-
Tôi muốn kể về một cuộc chiến
đã rơi vào quên lãng
-
Đó là một sự kiện hiếm khi được
các tờ báo đưa lên trang nhất.
-
Nó xảy ra ngay tại đây,
ở Cộng hòa Dân chủ Công-gô.
-
Hiện giờ, đa số những ai không ở Châu Phi
đều không biết tới chiến tranh Công-gô.
-
Vậy hãy để tôi kể bạn nghe đôi điều về nó.
-
Xung đột ở Công-gô là sự kiện đẫm máu nhất
kể từ Chiến tranh thế giới thứ 2.
-
Nó gây ra gần 4 triệu cái chết,
-
và dẫn tới tình trạng mất ổn định ở
phần lớn vùng Trung Phi trong 18 năm qua.
-
Nó là cuộc khủng hoảng về vấn đề nhân đạo
lớn nhất đang xảy ra trên thế giới.
-
Đó là lý do tôi đến Công-gô
lần đầu tiên vào năm 2001
-
như một nhân viên cứu trợ nhân đạo trẻ.
Và ở đó tôi đã gặp một cô gái cùng tuổi.
-
Cô ấy là Isabelle.
-
Dân quân địa phương đã
tấn công làng của Isabelle.
-
Họ giết rất nhiều đàn ông,
hãm hiếp nhiều phụ nữ.
-
Họ cướp đi tất cả mọi thứ.
-
Và sau đó, họ muốn bắt Isabelle,
-
nhưng chồng cô ấy đã ngăn họ
-
và anh ta nói, "Không, đừng bắt Isabelle.
-
Thay vào đó hãy bắt tôi này."
-
Vậy là anh ta biến mất vào rừng sâu
với dân quân,
-
và Isabelle chẳng bao giờ
gặp lại anh ấy lần nữa .
-
Bởi vì những người như
Isabelle và chồng của cô ấy
-
nên tôi đã dành hết sự nghiệp
để nghiên cứu cuộc chiến tranh này
-
- một cuộc chiến tranh
mà chúng ta còn biết quá ít.
-
Mặc dù có đôi điều về Công-gô
mà có thể bạn đã nghe qua,
-
như là những câu chuyên
về khoáng sản và hiếp dâm.
-
Những tuyên bố chính trị và
các báo cáo truyền thông
-
đều thường tập trung vào nguyên nhân
cơ bản gây ra bạo lực ở Công-gô,
-
đó là khai thác và buôn bán bất hợp pháp
tài nguyên thiên nhiên -
-
- những thứ đã dẫn tới hậu quả là
-
lạm dụng tình dục phụ nữ và thiếu nữ
như một vũ khí chiến tranh.
-
Hai vấn đề này thật sự quan trọng
và nhức nhối vô cùng.
-
Nhưng hôm nay tôi muốn kể với các bạn
một câu chuyện khác
-
với mục đích nhấn mạnh
vào nguyên nhân chủ yếu
-
của cuộc xung đột đang diễn ra.
-
Bạo lực ở Công-gô bắt nguồn
tư những mối bất hòa ở các địa phương,
-
mà những nỗ lực vì hòa bình trên thế giới
không thể nào hóa giải được.
-
Có một sự thật là Công-gô không chỉ
được biết đến
-
bởi cuộc khủng hoảng nhân đạo
tệ nhất đang tiếp diễn,
-
mà còn bởi vì nơi đây là cái nôi
-
của những nỗ lực quốc tế
nhằm xây dựng hòa bình trên thế giới.
-
Công-gô là nơi đặt trụ sở
lớn nhất và được đầu tư nhiều nhất
-
trong số những trụ sở gìn giữ
hòa bình thế giới của Liên Hợp Quốc.
-
Đây cũng Châu Âu chọn đặt trụ sở hòa bình
đầu tiên của mình,
-
và cũng ở nơi đây, lần đầu tiên,
-
Tòa án Hình sự Quốc tế quyết định
khởi tố các lãnh chúa Công-gô.
-
Năm 2006, khi Công-gô tổ chức cuộc bầu cử
tụ do toàn quốc đầu tiên trong lịch sử,
-
nhiều nhà quan sát cho rằng cái kết của
bạo lực vùng miền cuối cùng cũng đã đến.
-
Cộng đồng thế giới đã ca ngợi
việc tổ chức thành công các cuộc bầu cử
-
như một minh chứng cho kết quả
từ những can thiệp quốc tế
-
trong một đất nước đã từng thất bại.
-
Tuy nhiên những tỉnh ở phía đông
-
vẫn tiếp tục đối mặt với nạn di dân ồ ạt
-
và vi phạm nhân quyền nghiêm trọng.
-
Không lâu trước khi tôi trở lại
vào mùa hè vừa rồi,
-
một cuộc tàn sát khủng khiếp
xảy ra ở một tỉnh phía Nam Kivu.
-
33 người bị giết hại.
-
Hầu hết là phụ nữ và trẻ em,
-
và rất nhiều người bị đánh đập đến chết.
-
Trong suốt 8 năm qua,
-
chiến tranh ở các tỉnh phía đông
thường nhen nhóm
-
sự khởi đầu của một cuộc chiến tranh
mang quy mô toàn dân và quốc tế.
-
Cơ bản là, cứ khi nào chúng tôi cảm thấy
như đang đứng trên bờ vực của hòa bình,
-
thì một cuộc xung đột nữa lại nổ ra.
-
Tại sao?
-
Tại sao những nỗ lực quốc tế to lớn kia
-
lại thất bại trong việc giúp Công-gô
gìn giữ hòa bình và an ninh lâu dài?
-
Vâng, câu trả lời của tôi chủ yếu
xoay quanh 2 sự việc tôi quan sát được.
-
Thứ nhất: lý do chính
của việc tiếp diễn bạo lực ở đây
-
về cơ bản chính là do địa phương --
-
và khi nói tới "địa phương"
-
tức là tôi đang đề cập đến
cấp độ một cá nhân, một gia đình,
-
một bộ lạc, một thành phố,
một cộng đồng, một quận,
-
đôi khi là một nhóm dân tộc.
-
Ví dụ, bạn còn nhớ câu chuyện về Isabelle?
-
Vâng, lý do mà dân quân
tấn công làng của Isabelle
-
là vị họ muốn chiếm lấy đất
-
mà dân làng dùng để trồng trọt
và sinh sống.
-
Điều thứ 2 tôi quan sát được đó là:
việc những nỗ lực hòa bình quốc tế
-
thất bại trong việc giúp giải quyết
những xung đột tại địa phương,
-
chính là do "văn hóa xây dựng
hòa bình" tại đây.
-
Ý tôi muốn nói rằng,
-
những nhà ngoại giao phương Tây
và châu Phi,
-
những nhà quyên góp và bảo vệ hòa bình
từ Liên Hợp Quốc,
-
thành viên của hầu hết
các tổ chức phi chính phủ,
-
hay những người đang cố gắng
giải quyết các xung đột nói chung,
-
tất cả đều nhìn về thế giới này
theo 1 cách giống nhau.
-
Và tôi đã là một trong số họ - tôi cũng
đã từng chia sẻ cái "văn hóa" này,
-
nên tôi hiểu nó có sức mạnh như thế nào.
-
Khắp thế giới, và mọi khu vực có xung đột,
-
văn hóa này khiến những nhà cải cách
thấy rằng
-
những nguyên nhân gây ra bạo lực
-
chủ yếu xuất phát
từ các yếu tố quốc gia và quốc tế.
-
Nó cũng khiến chúng ta nghĩ rằng
con đường tiến tời hòa bình
-
đòi hỏi phải có một sự can thiệp
bao quát từ trên xuống dưới
-
để giải quyết những căng thằng
của quốc gia và quốc tế.
-
Và nó cũng khiến chúng ta nghĩ rằng
vai trò của những nhà hoạt động ngoại quốc
-
là tham gia vào các tiến trình
gìn giữ hòa bình của quốc gia và quốc tế.
-
Quan trọng hơn là,
cái văn hóa chung này
-
khiến các nhà xây dựng hòa bình quốc tế
xem nhẹ các căng thẳng ở tầm vi mô
-
trong khi chính chúng có thể
làm lung lay các hiệp ước vĩ mô.
-
Ví dụ, ở Công-gô,
-
dựa theo cách họ đã được
rèn luyện và tập huấn,
-
quan chức Liên Hợp Quốc,
nhà quyên góp, ngoại giao,
-
những nhân viên của hầu hết
các tổ chức phi chính phủ,
-
đều nghĩ chiến tranh và các cuộc tàn sát
là một vấn đề mang tính hệ thống.
-
Với họ, bạo lực mà họ nhìn thấy
-
là hậu quả của những căng thẳng
giữa Tổng thống Kabila
-
và những phe đối lập trong nước,
-
bên cạnh những bất hòa giữa Công-gô,
Rwanda và Uganda.
-
Thêm vào đó, các nhà xây dựng hòa bình
quốc tế xem những xung đột địa phương
-
đơn giản là kết quả của
các căng thẳng của quốc gia và quốc tế,
-
từ việc chính quyền nhà nước
thiếu uy quyền,
-
và từ cái mà họ vẫn gọi là "xu hướng
bạo lực cố hữu của người Công-gô".
-
Văn hóa này cũng khởi đầu
cho những can thiệp
-
đến từ các cấp độ quốc gia và quốc tế,
-
như thể đó là nhiệm vụ trước nhất
của thành viên và nhà ngoại giao LHQ.
-
Và nó thúc đẩy việc tổ chức
các cuộc tổng tuyển cử -
-
- điều được xem như một phương pháp tối ưu
-
và là cơ chế quan trọng nhất
trong tái thiết nhà nước
-
hơn là các giải pháp xây dựng đất nước.
-
Và điều này đang xảy ra không chỉ ở Công-gô,
mà còn ở nhiều vùng xung đột khác.
-
Nhưng hãy xem xét một cách sâu sắc hơn,
-
về những nguyên nhân khác của bạo lực.
-
Ở Công-gô, bạo lực đang tiếp diễn
-
bị thúc đẩy không chỉ do
nguyên nhân quốc gia, quốc tế
-
mà còn bởi những kế hoạch, ý đinh lâu dài
xuất phát từ các tầng lớp nhân dân,
-
mà những người chủ mưu lại
chính là các dân làng, tù trưởng,
-
hay người đứng đầu các bộ lạc,
-
Nhiều xung đột liên quan đến lợi ích
chính trị, xã hội, kinh tế
-
đặc trưng của từng địa phương.
-
Ví dụ, có rất nhiều cuộc đấu tranh
-
ở cấp độ làng hoặc quận huyện
-
để tìm ra người sẽ lãnh đạo làng hoặc vùng
-
dựa trên luật truyền thống,
-
và tìm xem ai có thể điều khiển việc
phân chia vùng đất
-
và việc khai thác khoáng sản.
-
Cuộc đấu tranh thường dẫn đến
xung đột địa phương,
-
ví dụ như trong ngôi làng hay lãnh thổ,
-
và nó thường lan ra thành một
cuộc đấu tranh diện rộng
-
lan khắp cả tỉnh,
-
và thậm chí sang cả các nước láng giềng.
-
Như cuộc xung đột giữa dân Công-gô
của dòng dỏi Rwanda
-
và cộng đồng dân bản địa ở Kivus.
-
Xung đột này bắt đầu vào những năm 1930
trong suốt chế độ thực dân Bỉ,
-
khi hai cộng đồng dân cư địa phương
tranh chấp quyền sử dụng đất và quyền lực
-
Tiếp đó, năm 1960, sau ngày Công-gô
giành độc lập,
-
xung đột lớn dần bởi các phe phái dù đã
liên minh với chính trị gia trong nước,
-
nhưng vẫn tiếp tục củng cố
thế lực riêng trong địa phương.
-
Và tiếp sau đó, vào thời điểm
nạn diệt chủng năm 1994 ở Rwanda,
-
các phe phái lại liên minh
vởi quân đội Công-gô và Rwanda,
-
nhưng vẫn tiếp tục mở rộng
thế lực tại tỉnh Kivus.
-
Từ đó trở đi, những tranh chấp
tại địa phương về đất đai và quyền lực
-
đã châm ngòi cho bạo lực,
-
và thường xuyên làm ảnh hưởng đến
-
những hiệp ước quốc gia và quốc tế.
-
Giờ đây chúng ta có thể đang tự hỏi
tại sao trong hoàn cảnh đó,
-
những nhà bảo vệ hòa bình
lại thất bại trong việc
-
thực hiện những chương trình
củng cố hòa bình địa phương?
-
Câu trả lời chính là:
do những tổ chức quốc tế
-
đã xem nhẹ việc giải quyết các xung đột
ở cấp độ cơ sở, địa phương,
-
coi chúng không đáng kể, không quan trọng,
không cần thiết.
-
Chỉ riêng ý tưởng "tham gia giải quyết
các vấn đề cấp địa phương"
-
đã cơ bản đi ngược lại các chuẩn mực
của "văn hóa" tôi đã đề cập tới,
-
và thậm chí đe dọa đến quyền lợi
của các tổ chức hòa bình.
-
Thí dụ, Liên Hợp Quốc được xem như là
-
một tổ chức ngoại giao mang tầm vĩ mô,
-
và điều đó không cho phép họ tập trung
vào các vấn đề mang tính địa phương.
-
Kết quả là, kể cả những bất đồng
trong nội bộ
-
về "văn hóa" chung,
-
hay những tác động bên ngoài,
-
đều không thể khiến những nhà hoạt động
quốc tế hiểu rằng:
-
họ nên thay đổi suy nghĩ về bạo lực
và cách họ nên can thiệp.
-
Hiện giờ, mới chỉ có rất ít
trường hợp ngoại lệ.
-
Dù đã xuất hiện những ngoại lệ,
nhưng chúng vẫn còn quá ít
-
so với mô hình chung hiện nay.
-
Để tóm lại vấn đề,
những gì mà tôi vừa kể
-
là câu chuyện về cách "văn hóa
xây dựng hòa bình" đang thịnh hành
-
đã hình thành nên suy nghĩ
của những người trong cuộc
-
về bạo lực và hòa bình
-
và mục tiêu của các can thiệp như thế nào.
-
Những suy nghĩ đó khiến
những nhà xây dựng hòa bình
-
bỏ qua các nền tảng cấp vi mô
-
đóng vai trò thiết yếu để xây dựng
hòa bình bền vững.
-
Sự thiếu quan tâm
tới các vấn đề địa phương
-
đã dẫn tới hậu quả tức thời là
hòa bình không đủ vững mạnh,
-
và xa hơn là nguy cơ
tái bùng nổ chiến tranh.
-
Điều quan trọng ở đây là:
những phân tích này
-
có thể giúp chúng ta hiểu được
nguyên nhân của rất nhiều xung đột
-
cũng như tại sao nỗ lực quốc tế
lại thất bại ở Châu Phi, hay ở bất cứ đâu.
-
Xung đột địa phương thường là nguyên nhân
của chiến tranh và bạo lực sau chiến tranh
-
ở các nước từ Afghanistan tới Sudan,
tới Đông Ti-mo.
-
Nhưng cứ khi nào xuất hiện
một giải pháp xây dựng hòa bình hiếm hoi
-
vừa toàn diện, vừa bao quát,
-
thì giải pháp đó sẽ rất thành công
trong việc đảm bảo hòa bình bền vững.
-
Ví dụ tiêu biểu nhất cho điều này
-
là sự đối lập giữa
bối cảnh hòa bình ở Somaliland
-
có được từ việc gây dựng hòa bình
từ dưới lên, từ cá thể tới tập thể,
-
với tình trạng bạo loạn ở
hầu khắp phần còn lại của Somalia,
-
nơi mà các biện pháp hòa bình
đang được triển khai từ trên xuống.
-
Và còn rất nhiều trường hợp khác
-
cho thấy việc giải quyết triệt để
các xung đột làng xã địa phương
-
có thể mang lại những thay đổi quan trọng.
-
Vì thế, nếu chung ta muốn
xây dựng hòa bình quốc tế,
-
thì bên cạnh việc can thiệp từ trên xuống,
-
chúng ta phải tìm cách
giải quyết vấn đề từ dưới lên.
-
Tôi không có ý nói rằng những căng thẳng
quốc gia và quốc tế là điều nhỏ nhặt.
-
Chúng không nhỏ chút nào!
-
Và cũng không có ý muốn nói rằng
-
xây dựng hòa bình quốc gia và quốc tế
là điều không quan trọng.
-
Chúng rất quan trọng là đằng khác!
-
Tuy nhiên, chúng phải được triển khai
ở cả hai cấp độ vi mô và vĩ mô,
-
để có thể tiến đến hòa bình bền vững.
-
Bên cạnh đó, các tổ chức phi chính phủ,
-
cùng với chính quyền và đại diện
các cộng đồng địa phương,
-
nên là nhân tố chính trong công cuộc
xây dựng hòa bình từ riêng tới chung.
-
Dĩ nhiên là sẽ xuất hiện
rất nhiều trở ngại.
-
Như là thiếu ngân sách đia phương,
-
hoặc đôi khi thiếu các phương tiện hậu cần
và năng lực chuyên môn cần thiết
-
để xây dựng hòa bình địa phương
một cách hiệu quả.
-
Do đó, các nhà hoạt động nước ngoài
nên mở rộng quỹ ngân sách và hỗ trợ
-
cho các nỗ lực hòa bình địa phương.
-
Còn riêng với Công-gô, có thể làm gì đây?
-
Sau 2 thập kỷ đầy bạo loạn
và cái chết của hàng triệu người,
-
rõ ràng là đã đến lúc chúng ta
phải đưa ra các giải pháp mới.
-
Dựa trên những nghiên cứu thực địa
của bản thân,
-
tôi tin rằng những nhà hoạt động
ở Công- gô và quốc tế
-
nên quan tâm nhiều hơn tới việc giải quyết
các trang chấp đất đai địa phương
-
và thúc đẩy việc hòa giải và gắn kết
các cộng đồng với nhau.
-
Thí dụ, giữa các tỉnh ở Kivus,
-
Tổ chức Cuộc sống và Hòa bình
và những đối tác Công-gô
-
đã thành lập diễn đàn liên kết cộng đồng
-
để thảo luận về giải pháp
đối với các tranh chấp đất đai địa phương.
-
Những diễn đàn này cũng đã tìm ra cách
giúp giải quyết trình trạng bạo lực.
-
Và những chương trình như thế này
chính là điều cần thiết hơn bao giờ hết
-
cho các địa phương phía đông Công-gô.
-
Với những chương trình này,
-
chúng ta có thể giúp những người
như Isabelle và chồng cô ấy.
-
Những chương trình này
không tạo ra phép màu gì cả,
-
nhưng nếu chúng giúp hóa giải
những nguyên nhân gốc rễ của bạo lực,
-
thì đây quả thực là một thay đổi vĩ đại.
-
Xin cám ơn.
-
(Tiếng vỗ tay)