जन्म दाखला बाळगणे मानवी हक्क का आहे?

जगभरात १ दशलक्ष लोकांकडे , बहुतांश बालकांकडे जन्मदाखला नाही. याचा अर्थ अनेक देशांमध्ये, ते आवश्यक सेवा जसे कि आरोग्यसेवा आणि शिक्षण यांचा लाभ घेऊ शकत नाही, असे कायदेशीर ओळख तज्ञ् क्रिस्टिन वेन्झ म्हणतात. त्या चर्चा करतात कि हि समस्या आजच्या काळातील मानवी हक्कांचे सर्वात मोठे उल्लंघन का आहे - आणि ५ सूत्रे देतात जे प्रत्येकजण नोंदणीकृत आणि सुरक्षित आहे याची खात्री बाळगतील.

जेव्हा मी १४ वर्षांची होते ,

माझे कुटुंब यूथोपियाथून माझ्या
लहान भावांना दत्तक घेणार होते.

एके दिवशी माझ्या आईने विचारले,

यांचा जन्मदिवस आपण कोणता दिवस टाकावा ?

मुळातच, त्यांचा जन्म
ज्या दिवशी झाला तो दिवस ?

विचित्र प्रश्न.

आणि मग माझी आई म्हणाली,

अगं क्रिस्टिन,

तुझ्या एकाही लहान भावाकडे जन्मदाखला नाही,

मग तू काय सुचवतेस कि
आपण ते कसे जाणून घ्यावे ?

अतिशय आश्चर्य वाटले.

आणि ,२० वर्षांनंतर,
मी आताही त्यावर काम करत आहे,

फक्त माझ्या भावांच्या
जन्म दाखल्याचे रहस्य

सोडवण्याचा प्रयत्न सोडून,

मी जागतिकस्तरावर प्रयत्नशील आहे.

आंतरराष्ट्रीय विकासामध्ये
जन्म दाखल्याचे काय काम ?

त्याचे उत्तर मिळवण्यासाठी आपल्याला
मूळ विकास उद्दिष्टांकडे बघावे लागेल,

मानवी हक्क उद्दिष्टांकडे.

तर १९४८ साली मानवी हक्कांच्या
आंतरराष्ट्रीय घोषणांमध्ये,

पहिल्यांदा,

प्राथमिक मानवी हक्क आणि प्रतिष्ठा
यांच्या सामायिक दृष्टीचा समावेश केला

जो सगळ्या राष्ट्रांतील लोकांनां लागू होतो:

लेख ६ वा, हक्कांना
न्यायापुढे मान्यता मिळावी

किंवा कायदेशीर ओळख.

मुलांसाठी , हे म्हणजे जन्मदाखला .

आणि जागतिक मानवी हक्क असूनसुद्धा,

आज एक लक्ष लोकांकडे
ते अस्तित्वात आहेत याचे प्रमाण नाही,

ही आजपर्यंतची सगळ्यात मोठी
मानवी हक्कांची उल्लंघना आहे,

तरीसुद्धा याविषयी
कोणालाच माहित नसल्याचे जाणवते

ज्या जगात गरिबी आणि उपासमार
या समस्या आहेत तिथे

प्रत्येकाची कायदेशीर ओळख आहे
याची खात्री बाळगणे

तितके महत्वाचे वाटत नाही

पण प्रत्यक्षात ते महत्वाचे आहे.

कारकिर्दीच्या सुरुवातीला,

मी एका सामाजिक कार्यकर्तीसोबत मुंबईच्या
झोपडपट्टी समुदायासाठी काम करत होते,

आम्ही एका घटनेचा मागोवा
घेत होतो ज्यात एका लहान मुलीला

जन्मतः पोलिओ ची बाधा झाली होती आणि
जिचा कमरेखालचा भाग सुन्न झाला होता.

जेव्हा आम्ही त्या घरी पोहोचलो,

आम्हाला ती जमिनीवर पडलेली दिसली.

तिचे पाय वर्णांनी अतिशय बाधित झाले होते,

ती कुपोषित होती.

ती कधीही शाळेत गेलेली नव्हती

आणि तिचे सगळे आयुष्य एका अंध्याऱ्या,
छोट्या खोलीत व्यतीत केले होते.

जेव्हा आम्ही निघालो मी कार्यकर्त्यांना
विचारले कि या घटनेची योजना काय.

तेव्हा त्या म्हणाल्या कि आधी तिला
जन्मदाखला मिळवून द्यावा लागेल.

मी थोडी थक्क झाले.

म्हणाले कि,"तुम्हाला असे वाटत नाही कि
आपल्याला तिला थोडे सामाजिक सहकार्य

घर आणि शाळेचा बंदोबस्त करायला हवा ?

त्या उतरल्या कि," तेच तर , त्याचसाठी तिला
जन्मदाखला मिळवून द्यावा लागेल".

बघ , न्यायालयीन ओळख असल्याशिवाय

तुमची एक व्यक्ती म्हणून
सरकारमार्फत मान्यता होत नाही

आणि ज्या व्यक्तीचे अधिकृत अस्तित्व नाही
त्याला सरकारी सेवांचा लाभ घेता येत नाही,

आणि सरकार फक्त ज्या व्यक्तींची ओळख आहे

त्यांनाच सेवांचा पुरवठा करू शकते.

त्यामुळे लोकांकडे दुर्लक्ष होते.
उदा. साधारण लसीकरण सेवा.

कायदेशीर ओळख नसलेले लोक गणनेत वगळले जातात
आणि असुरक्षित राहतात

ते समाजाच्या
अत्यंत गरीब सदस्यांपैकी असतात.

समाजाचा जो अत्यंत उपेक्षित गट आहे.

ते तस्करीला बळी पडतात

मानव तस्कर्त्यांना माहित असते कि
ज्या व्यक्तीच्या अस्तित्वाची नोंदच नाही ,

त्या व्यक्तीला शोधून काढणे अशक्य आहे.

अशा व्यक्ती शोषणाला बळी पडतात
जसे कि बालविवाह आणि बालमजुरी

जन्मदाखला असल्याशिवाय कसे सिद्ध कराल
कि एखादा बालक आताही बाल्यावस्थेतच आहे ?

ते नागरिकत्व विरहित मध्ये आहेत .

जन्मदाखला तुमचे पालक कोण आहेत
याचा पुरावा देतो

तुमचे जन्मस्थान याचाही

जे दोन महत्वाचे घटक आहेत
नागरिकत्व मिळवण्यासाठी

या जगातील कायदेशीर ओळख नसलेल्या
एक दशलक्ष लोकांमध्ये

बहुतांश मुलांचा समावेश आहे
ज्यांची जन्मनोंदणी करण्यात आली नव्हती.

कमीतकमी विकास झालेल्या देशांमध्ये

६० टक्क्यांपेक्षा अधिक मुलांची जन्मनोंद
केलेली कधीही आढळत नाही

सब सहारा आफ्रिकेच्या १७ देशांमध्ये
केलेल्या अभ्यासानुसार

असे आढळून आले कि ८० टक्के मुलांकडे
जन्मदाखला नाही

ज्या देशांमध्ये जागतिक जन्म नोंदणी दर

साधल्या गेला नाही तिथे ,

२६ देशांमध्ये आरोग्य सेवेचा लाभ घेण्यास
जन्म दाखल्याची गरज पडते,

त्यात लसीकरणचाही समावेश होतो.

३७ देशांमध्ये सहकार्य जे लोकांना
गरिबीमुक्त करण्यास प्रयत्नशील आहे

त्याकरिता जन्मदाखल्याची गरज पडते

आणि ५९ देशांमध्ये शाळेत प्रवेशनोंदणी
साठी तसेच पूर्ण शिक्षणासाठी

जन्म दाखल्याची गरज पडते.

तसेच जन्मदाखला इतर कायदेशीर ओळखपत्रांसाठी
आवश्यक ठरतो.

जसे कि राष्ट्रीय ओळख ,
परदेश प्रवासाचा परवाना.

आणि कुठल्याही प्रकारची कायदेशीर ओळख
हि प्रत्येक देशामध्ये गरजेची असते.

मतदान करण्यासाठी, सिमकार्ड घेण्याकरिता
किंवा बँकेत खाते उघडण्याकरिता

खरं तर या जगातील १.७ दशलक्ष लोक
ज्यांचे बँकेचे व्यवहार नाहीत

त्यातील २० टक्के लोकांकडे कायदेशीर
ओळखपत्र नसल्याने त्यांचे काम अडले आहे

हे समजून घेण्याकरिता तुम्ही
या क्षेत्रात तज्ञ् असणे गरजेचे नाही

हि मोठी समस्या आहे.

आश्चर्यजनक नाही कि पुरावे दाखवतात

कि सुधारित जन्मनोंदणी क्षेत्र आणि
सुधारित विकास परिणाम

यांचा नजीकचा संबंध आहे.

गरिबी उन्मूलन पासून

चांगल्या आरोग्य, पोषण आणि शिक्षण

आर्थिक सुधारणा,

आणि सुरक्षित क्रमशः स्थलांतर.

२०१५ मध्ये जेव्हा जागतिक नेते एकत्र आले

आणि त्यांनी मानवी हक्कांचे
समर्थन करण्याचे वचन दिले

ज्यायोगे गरिबी, उपासमार

आणि विषमता कमी करण्यास

प्रयत्नशील असताना

कुणीही यातून वंचित राहणार नाही

पण ते मानवी हक्कांचे समर्थन कसे करणार ?

आणि कसे कळणार कि
कुणी यातून वंचित राहिले आहे ?

जर त्यांना हेच माहिती नाही कि
सगळयात आधी ते कोण आहेत

किंवा कुठे आहेत?

तर याविषयी राष्ट्रे काय करू शकतात ?

सगळ्यांना लागू होईल
असा एकच पर्याय नाही

कारण प्रत्येक राष्ट्राचा संदर्भ
अद्वितीय आहे.

५ सिद्धे झालेले हस्तक्षेप अस्तित्वात आहेत
जे कुठल्याही प्रणालीला लागू होतात.

क्रमांक १, अंतर कमी करा

क्रमांक २ , किंमत वगळा.

क्रमांक ३ , पद्धत सुलभ करा.

क्रमांक ४ भेदभाव वगळा.

क्रमांक ५ मागणी वाढवा.

लिंगभेद हि एक लपलेली समस्या आहे.

कारण आकडेवारीनुसार मुलगा आणि मुलगी

यांच्या नोंदणी दरात काही फरक नाही.

पण भेदभाव हा बाल्यविषयी नसून

आईविषयी आहे

अंगोला त्या ३५ देशांपैकी एक आहे
जिथे बालकाची जन्म नोंदणी होण्याकरिता

वडिलांचे नाव किंवा उपस्थिती ची गरज भासते.

तर काही परिस्थितीमधे जिथे वडील
अनोळखी, अनइच्छुक

किंवा पितृत्व बजावण्यास असमर्थ आहेत

तिथे आईला त्यांच्या स्वतःच्या बालकाची
जन्मनोंदणी करण्यापासून

कायदेशीर अडवले जाते.

यावर उपाययोजना करण्यास
अंगोला येथे धोरण ठरवण्यात आले

कि आयांना त्यांच्या बाळाची एकल पालक
म्हणून नोंदणी करता यावी.

टांझानिया येथे २०१२ साली,

फक्त १३ टक्के मुलांकडे जन्म दाखल होता.

तर सरकारने एक नवी प्रणाली काढली.

त्यांनी विद्यमान पायाभूत सुविधांमध्ये
नोंदणी केंद्रांचा समावेश केला.

जसे कि सामुदायिक विभाग

आणि आरोग्य सुविधा.

त्यांनी या सेवांची ज्या लोकांना
गरज आहे त्यांच्या जवळ नेल्या.

त्यांनी शुल्क वगळले.

त्यांनी प्रणाली स्वयंचलित आणि सुलभ केली.

जेणेकरून जन्मदाखला जागेवरच देता येईल.

मागणी वाढवण्याकरिता त्यांनी
एक सामाजिक जागरूकता मोहीम चालवली.

लोकांना कळवण्यात आले कि
एक नवीन प्रणाली आहे

आणि मुलांची जन्म नोंदणी करणे
का आवश्यक आहे ते.

फक्त काही वर्षांत ज्या जिल्ह्यांत
नवीन प्रणाली मांडली होती

तिथे ८३ टक्के बालकांकडे
आता जन्मदाखला आहे,

व ते हे देशभर आणण्याच्या
प्रक्रियेत आहेत.

तर तुम्ही काय करू शकता ?

बघा मला वाटते कि आपण मानवतेने एकजूट आहोत

आपण सारख्या जमिनीवर राहतो,
सारख्या प्राणवायू चा श्वास घेतो

आपण कोणीही जन्म घेण्याची किंवा
विशिष्ट्य परिस्थितीची निवड करत नाही

मात्र आपण कसे जगतो याची निवड करू शकतो.

बदल तेव्हा होतो जेव्हा एखादा जागरूकतेचा

किंवा करुणेचा क्षण,

एखाद्या व्यक्तीला प्रेरणा देतो.

आणि आपल्या सामुदायिक कृतींमुळे ,

आपण बदलाचे सगळ्यात शक्तिशाली घटक ठरतो.

जेव्हा निष्क्रियपणामुळे निष्पाप बालक
असुरक्षित राहतात

लसीकरणाचा अभाव असलेले,
शाळेत जाणे शक्य नसलेले,

जे मोठे होऊन चांगला कामधंदा शोधण्यात
किंवा मतदान करण्यास असमर्थ आहेत.

ते अखंड गरिबी, अपवर्जन व
अदृश्यता यांच्या चक्रात अडकतात

ते आपल्यावर येते कि

हा मुद्दा आपण

प्रकाशझोतात आणू शकतो.

कारण तुम्हाला जग बदलण्याची संधी
रोज मिळत नाही,

पण आज ,

आहे.

धन्यवाद.

( टाळ्या )