< Return to Video

Bart Weetjens: Kiel mi instruis al ratoj, kiel ili flaru kontraŭpersonajn minojn.

  • 0:01 - 0:03
    Mi estas ĉi tie hodiaŭ por dividi kun vi
  • 0:03 - 0:05
    eksterordinaran vojaĝon --
  • 0:05 - 0:08
    fakte eksterordinare rekompencantan vojaĝon --
  • 0:08 - 0:10
    kiu kondukis min
  • 0:10 - 0:12
    al trejnado de ratoj
  • 0:12 - 0:14
    por savi homajn vivojn
  • 0:14 - 0:16
    per malkovro de kontraŭpersonaj minoj
  • 0:16 - 0:18
    kaj tuberkulozo.
  • 0:18 - 0:21
    En mia junaĝo mi havis du pasiojn.
  • 0:21 - 0:24
    Unu el ambaŭ estis pasio por ronĝuloj.
  • 0:24 - 0:26
    Mi havis ĉiajn ratojn,
  • 0:26 - 0:28
    musojn, hamstrojn,
  • 0:28 - 0:30
    gerbilojn, sciurojn.
  • 0:30 - 0:33
    Nomu iujn ajn, mi bredis ilin, kaj mi vendis ilin al dorlotbestejoj.
  • 0:33 - 0:35
    (Ridado)
  • 0:35 - 0:38
    Mi ankaŭ havis pasion por Afriko.
  • 0:38 - 0:40
    Pasigante mian junaĝon en multkultura medio,
  • 0:40 - 0:42
    ni havis afrikajn studentojn hejme,
  • 0:42 - 0:44
    kaj mi eksciis pri iliaj rakontoj,
  • 0:44 - 0:46
    tiel malsamaj fonoj,
  • 0:46 - 0:49
    dependeco de importita scipovo,
  • 0:49 - 0:51
    varoj, servoj,
  • 0:51 - 0:54
    gajega kultura diverseco.
  • 0:54 - 0:56
    Afriko vere fascinis min.
  • 0:56 - 0:58
    Mi fariĝis industria inĝeniero --
  • 0:58 - 1:00
    inĝeniero pri produktevoluigo --
  • 1:00 - 1:03
    kaj mi koncentriĝis pri konvenaj malkovraj teknologioj,
  • 1:03 - 1:05
    fakte la unuaj taŭgaj teknikoj
  • 1:05 - 1:08
    por evolulandoj.
  • 1:08 - 1:10
    Mi eklaboris en la industrio,
  • 1:10 - 1:12
    sed mi ne vere feliĉis per kontribuo
  • 1:12 - 1:15
    al materialon konsumanta socio
  • 1:15 - 1:18
    per ekstraktado
  • 1:18 - 1:20
    kaj fabrikado.
  • 1:20 - 1:22
    Mi forlasis mian laboron por koncentriĝi pri la vera monda problemo:
  • 1:22 - 1:25
    kontraŭpersonaj minoj.
  • 1:25 - 1:28
    Mi parolas nun pri 1995.
  • 1:28 - 1:31
    Princino Diana televide anoncas,
  • 1:31 - 1:33
    ke kontraŭpersonaj minoj estigas strukturan malhelpon
  • 1:33 - 1:36
    al iu ajn evoluo, kio fakte veras.
  • 1:36 - 1:38
    Tiom longe, ke tiuj aĵoj kuŝas tie,
  • 1:38 - 1:40
    aŭ ke estas suspekto pri kontraŭpersonaj minoj,
  • 1:40 - 1:42
    vi ne povas vere eniri en la kampon.
  • 1:42 - 1:44
    Fakte okazis tutmonda pledo
  • 1:44 - 1:47
    produkti novajn detektilojn
  • 1:47 - 1:49
    daŭrigeblajn en medioj,
  • 1:49 - 1:51
    kie ili necesas,
  • 1:51 - 1:53
    tio estas precipe en la evolulandoj.
  • 1:53 - 1:55
    Ni elektis ratojn.
  • 1:55 - 1:57
    Kial oni elektus ratojn?
  • 1:57 - 1:59
    Ĉar, ĉu ili ne estas fibestoj?
  • 1:59 - 2:01
    Nu, efektive ratoj estas --
  • 2:01 - 2:03
    male al tio, kion la plej multaj homoj opinias pri ili --
  • 2:03 - 2:07
    ratoj estas tre sociemaj bestoj.
  • 2:07 - 2:10
    Kaj jen nia produkto -- kion vi vidas ĉi tie.
  • 2:10 - 2:12
    Estas celo ie ĉi tie.
  • 2:12 - 2:14
    Vi vidas kunlaboranton, trejnitan afrikanon,
  • 2:14 - 2:16
    kun siaj ratoj antaŭ si,
  • 2:16 - 2:18
    kiuj efektive estas maldekstre kaj dekstre.
  • 2:18 - 2:20
    Jen la besto trovas minon.
  • 2:20 - 2:22
    Ĝi gratas sur la grundo.
  • 2:22 - 2:25
    Kaj la besto revenas por manĝa rekompenco.
  • 2:25 - 2:27
    Tre, tre simple.
  • 2:27 - 2:30
    Tre daŭrigeble en ĉi tiu medio.
  • 2:30 - 2:33
    Ĉi tie la besto ricevas sian manĝan rekompencon.
  • 2:33 - 2:35
    Kaj jen kiel tio funkcias.
  • 2:35 - 2:37
    Tre, tre simple.
  • 2:37 - 2:39
    Nun, kial oni uzas ratojn?
  • 2:39 - 2:41
    Ratoj estas uzitaj ekde la 50aj jaroj de la pasinta jarcento
  • 2:41 - 2:44
    en ĉiaj eksperimentoj.
  • 2:44 - 2:47
    Ratoj havas pli da genetika materialo
  • 2:47 - 2:49
    asignita al flaro
  • 2:49 - 2:51
    ol ajna alia mamula specio.
  • 2:51 - 2:54
    Ili estas ekstreme sentemaj pri odoro.
  • 2:54 - 2:57
    Cetere, ili havas la mekanismojn memori ĉiujn tiujn odorojn
  • 2:57 - 3:00
    kaj komuniki pri tio.
  • 3:00 - 3:02
    Kiel ni povas komuniki kun ratoj?
  • 3:02 - 3:05
    Nu, ni ne parolas rate,
  • 3:05 - 3:07
    sed ni uzas klakilon,
  • 3:07 - 3:09
    kiu estas normala metodo por trejnado de bestoj,
  • 3:09 - 3:11
    kiun vi vidas tie.
  • 3:11 - 3:14
    Klakilo, kiu estigas iun specialan sonon,
  • 3:14 - 3:17
    per kiu vi povas plifortigi apartajn kondutojn.
  • 3:17 - 3:20
    Unue ni asocias la klak-sonon kun manĝa rekompenco,
  • 3:20 - 3:23
    kiu konsistas el pistitaj banano kaj arakidoj en injektilo.
  • 3:24 - 3:26
    De kiam la besto scias, klako - manĝaĵo,
  • 3:26 - 3:28
    klako - manĝaĵo, klako - manĝaĵo --
  • 3:28 - 3:30
    do, ke klako signifas manĝaĵon --
  • 3:30 - 3:32
    ni metas ĝin en kaĝon kun truo,
  • 3:32 - 3:34
    kaj efektive la besto lernas
  • 3:34 - 3:36
    meti la nazon en la truon,
  • 3:36 - 3:38
    sub kiu troviĝas la celodoro,
  • 3:38 - 3:40
    kaj fari tion dum kvin sekundoj --
  • 3:40 - 3:42
    kvin sekundoj, tio estas longa por rato.
  • 3:42 - 3:45
    Kiam la besto scias tion, ni igas la taskon iom pli malfacila.
  • 3:45 - 3:48
    Ĝi lernas kiel trovi la celodoron
  • 3:48 - 3:51
    en kaĝo kun pluraj truoj, ĝis 10.
  • 3:51 - 3:53
    Tiam la besto lernas
  • 3:53 - 3:55
    esti kondukata per ŝnuro subĉiele
  • 3:55 - 3:57
    kaj trovi celojn.
  • 3:57 - 4:00
    En posta paŝo, la bestoj lernas
  • 4:00 - 4:02
    trovi verajn minojn en veraj minkampoj.
  • 4:02 - 4:05
    Oni ekzamenas kaj akreditas ilin
  • 4:05 - 4:07
    laŭ internaciaj minforprenaj normoj,
  • 4:07 - 4:10
    same kiel hundoj devas submetiĝi al testo.
  • 4:10 - 4:12
    Ĉi tio konsistas el 400 kvadratmetroj.
  • 4:12 - 4:15
    Estas kelkaj minoj
  • 4:15 - 4:17
    lokitaj hazarde.
  • 4:17 - 4:20
    Kaj la teamo de trejnisto kaj ties rato
  • 4:20 - 4:23
    devas trovi ĉiujn celojn.
  • 4:24 - 4:27
    Se la besto sukcese faras tion, ĝi akiras licencon
  • 4:27 - 4:29
    kaj iĝas akreditita besto
  • 4:29 - 4:31
    uzebla en la kampo --
  • 4:31 - 4:33
    same kiel hundoj, parenteze.
  • 4:33 - 4:35
    Eble kun unu eta diferenco:
  • 4:35 - 4:38
    ni povas trejni ratojn por kvinono de la prezo
  • 4:38 - 4:40
    de trejnado de senminiga hundo.
  • 4:40 - 4:42
    Jen nia teamo en Mozambiko.
  • 4:42 - 4:44
    Unu tanzania trejnisto,
  • 4:44 - 4:46
    kiu transdonas la kompetentojn
  • 4:46 - 4:48
    al tiuj tri mozambikaj lernantoj.
  • 4:48 - 4:51
    Vi devus vidi la fieron en la okuloj de tiuj homoj.
  • 4:51 - 4:53
    Ili havas kapablon,
  • 4:53 - 4:55
    kiu igas ilin multe malpli dependaj
  • 4:55 - 4:57
    de fremda helpo.
  • 4:57 - 5:00
    Cetere, kun tiu malgranda teamo
  • 5:00 - 5:03
    oni kompreneble bezonas la pezajn veturilojn
  • 5:03 - 5:06
    kaj la permanajn senminigistojn por plutraktado.
  • 5:06 - 5:09
    Sed per tiu malgranda investo en ratan kapablon,
  • 5:09 - 5:12
    ni montris en Mozambiko,
  • 5:12 - 5:15
    ke ni povas redukti la koston por unu kvadratmetro
  • 5:15 - 5:17
    ĝis al 60 procentoj
  • 5:17 - 5:19
    de tio kio estas aktuale normala --
  • 5:19 - 5:21
    du dolaroj por kvadratmetro, ni faras ĝin por 1,18
  • 5:21 - 5:23
    kaj ni povas ankoraŭ malplialtigi tiun prezon.
  • 5:23 - 5:25
    Se ni produktas grandskale.
  • 5:25 - 5:27
    Se oni povas venigi pli da ratoj,
  • 5:27 - 5:29
    oni povas efektive eĉ plialtigi la produktadon.
  • 5:29 - 5:32
    Ni havas demonstraciejon en Mozambiko.
  • 5:32 - 5:35
    11 afrikaj registaroj
  • 5:35 - 5:38
    vidis, ke ili povas fariĝi malpli dependaj
  • 5:38 - 5:40
    per tiu tekniko.
  • 5:40 - 5:42
    Ili subskribis la pakton por paco
  • 5:42 - 5:45
    kaj traktaton en la regiono de Grandaj Lagoj.
  • 5:45 - 5:48
    Kaj ili aprobas, ke heroaj ratoj
  • 5:48 - 5:51
    forigos la kontraŭpersonajn minojn de iliaj komunaj landlimoj.
  • 5:51 - 5:54
    Sed permesu al mi konduki vin al tute alia problemo.
  • 5:54 - 5:56
    Estis proksimume 6000 homoj pasintjare,
  • 5:56 - 5:58
    kiuj paŝis sur kontraŭpersonan minon,
  • 5:58 - 6:00
    sed tutmonde pasintjare
  • 6:00 - 6:02
    preskaŭ 1,9 milionoj da homoj mortis pro tuberkulozo
  • 6:02 - 6:05
    kiel unua kaŭzo de infekto.
  • 6:06 - 6:08
    Precipe en Afriko,
  • 6:08 - 6:11
    kie tuberkulozo kaj aidoso estas forte interligitaj,
  • 6:11 - 6:15
    ekzistas grandega ofta problemo.
  • 6:16 - 6:19
    Mikroskopio, la norma procedo de la monda sanorganizo,
  • 6:19 - 6:22
    atingis 40 ĝis 60 procentojn de fidindeco.
  • 6:23 - 6:26
    En Tanzanio -- la nombroj ne mensogas --
  • 6:26 - 6:29
    45 procentoj de homoj -- tuberkulozo-pacientoj --
  • 6:29 - 6:32
    estas diagnozataj kun tuberkulozo antaŭ ol ili mortas.
  • 6:33 - 6:36
    Tio signifas, ke, se vi havas tuberkulozon,
  • 6:36 - 6:38
    vi havas pli da ŝancoj ne esti trovata,
  • 6:38 - 6:41
    sed mortos pro kromaj infektoj sekve de tuberkulozo ktp.
  • 6:45 - 6:47
    Kaj se vi ja estas trovita
  • 6:47 - 6:49
    tre frue, diagnozita frue,
  • 6:49 - 6:51
    kuracado povas komenciĝi.
  • 6:51 - 6:54
    Kaj ankaŭ por HIV-pozitivuloj, estas sencoplene.
  • 6:54 - 6:56
    Oni povas efektive sanigi tuberkulozon,
  • 6:56 - 6:59
    eĉ ĉe HIV-pozitivuloj.
  • 6:59 - 7:02
    Nu, en nia komuna lingvo, la nederlanda,
  • 7:02 - 7:04
    la nomo por tuberkulozo
  • 7:04 - 7:06
    estas "tering",
  • 7:06 - 7:08
    kiu etimologie
  • 7:08 - 7:11
    rilatas al la odoro de gudro.
  • 7:11 - 7:13
    Jam la antikvaj ĉinoj
  • 7:13 - 7:16
    kaj la greko Hipokrato
  • 7:16 - 7:18
    efektive publikigis,
  • 7:18 - 7:21
    dokumentite, ke TB povas esti diagnozata
  • 7:21 - 7:23
    surbaze de vaporaĵoj
  • 7:23 - 7:26
    eliĝantaj el pacientoj.
  • 7:26 - 7:28
    Kion ni do faris, estas ke ni kolektis iujn specimenojn --
  • 7:28 - 7:30
    nur por elprovi --
  • 7:30 - 7:32
    de malsanulejoj,
  • 7:32 - 7:35
    trejnis ratojn pri ili
  • 7:35 - 7:37
    kaj kontrolis, ĉu tio funkcias,
  • 7:37 - 7:39
    kaj miris, nu,
  • 7:39 - 7:41
    ke ni povas atingi 89-procentan sentemon,
  • 7:41 - 7:43
    86-procentan specifecon
  • 7:43 - 7:45
    uzante plurajn laŭvicajn ratojn.
  • 7:45 - 7:47
    Jen kiel ĝi funkcias.
  • 7:48 - 7:51
    Kaj vere, ĉi tio estas taŭga tekniko.
  • 7:51 - 7:54
    Ni parolas pri eksplodiloj, tuberkulozo,
  • 7:54 - 7:56
    sed vi povas imagi,
  • 7:56 - 7:58
    ke vi povas efektive meti ion ajn tien.
  • 7:58 - 8:00
    Kiel oni do laboras?
  • 8:00 - 8:02
    Oni havas kasedon kun 10 specimenoj.
  • 8:02 - 8:05
    Oni metas tiujn 10 specimenojn kune en la kaĝon.
  • 8:05 - 8:07
    Besto bezonas nur du centonojn de sekundo
  • 8:07 - 8:10
    por distingi la odoron, tio do iras ekstreme rapide.
  • 8:10 - 8:13
    Tie ĉi ĝi estas jam ĉe la tria specimeno.
  • 8:13 - 8:16
    Ĉi tiu estas pozitiva specimeno.
  • 8:17 - 8:20
    Ĝi ricevas klak-sonon kaj venas por la manĝa rekompenco.
  • 8:22 - 8:24
    Kaj tiel farante ni povas tre rapide
  • 8:24 - 8:27
    akiri duavican opinion
  • 8:27 - 8:29
    por scii, kiuj pacientoj estas pozitivaj,
  • 8:29 - 8:32
    kaj kiuj estas negativaj.
  • 8:32 - 8:34
    Nur kiel indiko,
  • 8:34 - 8:36
    dum mikroskopistoj povas procezi
  • 8:36 - 8:38
    40 specimenojn tage,
  • 8:38 - 8:40
    rato povas procezi
  • 8:40 - 8:42
    la saman kvanton da specimenoj
  • 8:42 - 8:44
    en nur sep minutoj.
  • 8:44 - 8:46
    Kaĝo, kia ĉi tiu --
  • 8:46 - 8:51
    (Aplaŭdo)
  • 8:51 - 8:54
    Kaĝo, kia ĉi tiu -- kondiĉe, ke vi havas ratojn, .
  • 8:54 - 8:56
    kaj ni aktuale havas
  • 8:56 - 8:58
    25 prituberkulozajn ratojn --
  • 8:58 - 9:01
    kaĝo, kia ĉi tiu, funkcianta tuttage,
  • 9:01 - 9:04
    povas procezi 1680 specimenojn.
  • 9:06 - 9:09
    Vi povas imagi la potencialajn pluajn aplikojn --
  • 9:09 - 9:11
    ekologia serĉo
  • 9:11 - 9:13
    de poluaĵoj en grundoj,
  • 9:13 - 9:15
    doganaj aplikoj,
  • 9:15 - 9:18
    malkaŝo de kontraŭleĝaj varoj en ujoj kaj tiel plu.
  • 9:19 - 9:21
    Sed ni unue koncentriĝu pri tuberkulozo.
  • 9:21 - 9:23
    Mi volas koncize prilumi,
  • 9:23 - 9:25
    ke la bluaj stangoj
  • 9:25 - 9:27
    estas la rezultoj de mikroskopio
  • 9:27 - 9:30
    ĉe la kvin kuracistejoj en Dar es Salaam
  • 9:30 - 9:32
    kun loĝantaro de 500 000 homoj,
  • 9:32 - 9:35
    el kiuj 15 000 anonciĝis por testiĝi.
  • 9:35 - 9:38
    Mikroskopio por 1800 pacientoj.
  • 9:38 - 9:42
    Kaj nur prezentante la specimenojn refoje al la ratoj
  • 9:42 - 9:45
    kaj reirigante tiujn rezultojn
  • 9:45 - 9:47
    ni povis plialtigi la indicojn de malkovro
  • 9:47 - 9:49
    per pli ol 30 procentoj.
  • 9:49 - 9:51
    Tra la tuta pasinta jaro --
  • 9:51 - 9:53
    depende de la intertempoj kiujn oni prenas --
  • 9:53 - 9:55
    ni konstante plialtigis
  • 9:55 - 9:57
    la indicojn de malkovritaj kazoj
  • 9:57 - 9:59
    en kvin malsanulejoj en Dar es Salaam
  • 9:59 - 10:02
    per 30 ĝis 40 procentoj.
  • 10:02 - 10:04
    Tio ja estas vere konsiderinda.
  • 10:04 - 10:06
    Sciante, ke paciento ne trovita de iu per mikroskopio
  • 10:06 - 10:08
    infektas ĝis 15 homojn --
  • 10:08 - 10:10
    sanaj homoj -- ĉiujare,
  • 10:10 - 10:12
    vi povas esti certa,
  • 10:12 - 10:14
    ke ni savis multajn vivojn.
  • 10:14 - 10:17
    Nu, fakte niaj herooj, la ratoj, savis multajn vivojn.
  • 10:17 - 10:19
    La sekvenda vojo por ni
  • 10:19 - 10:21
    nun estas normigi ĉi tiun teknikon.
  • 10:21 - 10:23
    Kaj estas simplaj aĵoj,
  • 10:23 - 10:27
    kia ekzemple instalo de eta lasero en la flartruon,
  • 10:27 - 10:29
    kie la besto devas resti kvin sekundojn.
  • 10:29 - 10:31
    Do por normigi ĉi tion.
  • 10:31 - 10:33
    Ankaŭ, por normigi la buletojn,
  • 10:33 - 10:35
    la manĝajn rekompencojn,
  • 10:35 - 10:37
    kaj duonaŭtomatigi ĉi tiujn
  • 10:37 - 10:40
    por reprodukti tion multe pli grandskale
  • 10:40 - 10:43
    kaj efiki al la vivo de multe pli da homoj.
  • 10:43 - 10:46
    Konklude, venos ankaŭ aliaj aplikoj estonte.
  • 10:46 - 10:48
    Jen unua prototipo
  • 10:48 - 10:50
    de nia fotista rato,
  • 10:50 - 10:52
    kiu estas rato kun rata tornistro
  • 10:52 - 10:54
    kun fotilo, kiu povas iri sub rubon
  • 10:54 - 10:56
    por trovi viktimojn
  • 10:56 - 10:58
    post tertremo kaj simila katastrofo.
  • 10:58 - 11:00
    Ĉi tio estas en prototipa stadio.
  • 11:00 - 11:02
    Ni ankoraŭ ne havas tian funkciantan sistemon.
  • 11:03 - 11:06
    Por konkludi mi ŝatus fakte diri,
  • 11:06 - 11:08
    ke vi eble pensas, ke en ĉi tiuj projektoj temas pri ratoj,
  • 11:08 - 11:10
    sed fine temas pri homoj.
  • 11:10 - 11:12
    Temas pri povigado de vundeblaj komunumoj
  • 11:12 - 11:15
    por pritrakti malfacilajn, multekostajn
  • 11:15 - 11:18
    kaj danĝerajn homhelpajn malkaŝtaskojn,
  • 11:18 - 11:21
    kaj fari tion per loka rimedo --
  • 11:21 - 11:23
    abunde havebla.
  • 11:23 - 11:26
    Io tute malsama
  • 11:26 - 11:29
    estas daŭre defii la percepton
  • 11:29 - 11:32
    de la rimedoj ĉirkaŭantaj onin,
  • 11:32 - 11:35
    ĉu ili estas ekologiaj,
  • 11:35 - 11:38
    teknikaj, bestaj, aŭ homaj.
  • 11:40 - 11:43
    Kaj respekteme harmonii kun ili
  • 11:43 - 11:46
    por stimuli daŭrigeblan laboron.
  • 11:46 - 11:48
    Koran dankon.
  • 11:48 - 11:50
    (Aplaŭdo)
Title:
Bart Weetjens: Kiel mi instruis al ratoj, kiel ili flaru kontraŭpersonajn minojn.
Speaker:
Bart Weetjens
Description:

Ĉe TEDxRotterdam Bart Weetjens parolas pri sia eksterordinara projekto trejni ratojn por flare serĉi kontraŭpersonajn minojn. Li montras filmetojn pri siaj laborantaj "heroaj ratoj", kaj donas antaŭvidon pri sia plua laboro: instrui al ili trovi tuberkulozon en laboratorio.

more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
11:50
Leo De Cooman added a translation

Esperanto subtitles

Revisions