Twoje słowa a przyszły stan zdrowia psychicznego

Czy twój sposób wysławiania może pozwolić przewidzieć twój stan umysłu w przyszłości, a nawet przewidzieć rozwój psychozy? W tej fascynującej prelekcji neurobiolog Mariano Sigman cofa się do starożytnej Grecji i początków introspekcji, żeby zbadać, jak nasze słowa odzwierciedlają życie wewnętrzne i przedstawia algorytm mapujący słowa, który miałby pomóc przewidzieć wystąpienie schizofrenii. „W przyszłości podejście do zdrowia psychicznego", mówi Sigman, „może opierać się na obiektywnej, ilościowej i zautomatyzowanej analizie mówionych i pisanych słów".

Mamy dane historyczne, dzięki którym
wiemy, jak ubierali się starożytni Grecy,

jak żyli,

jak walczyli...

ale jak myśleli?

Jeden z poglądów przyjmuje,
że najgłębsze aspekty ludzkiej myśli,

nasza zdolność wyobraźni,

świadomości,

marzeń,

zawsze były takie same.

Inna możliwość to

że zmiany społeczne,
które ukształtowały naszą kulturę,

mogły również zmienić
strukturalny podział myśli.

Opinie na ten temat mogą się różnić.

To w zasadzie
odwieczny dylemat filozoficzny.

Ale czy to pytanie da się zbadać naukowo?

Chciałbym zaproponować,

żeby tak, jak odtwarzamy
wygląd starożytnych greckich miast

na podstawie kilku cegieł,

przyjąć, że zapisy kulturowe
to dane archeologiczne,

skamieliny ludzkiej myśli.

I faktycznie,

dokonując pewnej formy
analizy psychologicznej

kilku z najstarszych ksiąg
z ludzkiego dorobku,

w latach 70. Julian Jaynes wysnuł
bardzo odważną hipotezę:

żyjący 3000 lat temu ludzie

dzisiaj uchodziliby za schizofreników.

Stwierdził to w oparciu o fakt,

że pierwsi ludzie opisani w tych księgach

niezmiennie zachowywali się,

niezależnie od tradycji czy miejsca,

jak gdyby słyszeli i słuchali głosów

ich zdaniem pochodzących od bogów

lub od muz...

Co dzisiaj nazwalibyśmy halucynacjami.

Dopiero z upływem czasu

zaczynali rozumieć,
że to oni byli twórcami,

właścicielami tych wewnętrznych głosów.

W ten sposób zyskali introspekcję:

umiejętność myślenia
o swoich własnych myślach.

Według teorii Jaynesa świadomość,

przynajmniej tak,
jak postrzegamy ją dzisiaj,

gdzie uważamy się
za pilotów naszego istnienia,

jest stosunkowo nowym
osiągnięciem kulturowym.

Ta teoria jest dosyć efektowna,

ale ma oczywistą wadę.

Jest oparta na niewielu
i bardzo konkretnych przykładach.

Pytanie brzmi, czy teorię,

że introspekcja wytworzyła się
w ludziach dopiero około 3000 lat temu

można zbadać w ilościowy
i obiektywny sposób.

Problem z takim badaniem jest jasny.

Przecież Platon nie napisał ot, tak:

"Cześć, jestem Platon

i od dzisiaj mam w pełni
introspektywną świadomość".

(Śmiech)

To wskazuje na sedno problemu.

Musimy wykryć pojawienie się
pojęcia, o którym się nie mówi.

Słowo introspekcja
ani razu nie pojawia się

w analizowanych książkach.

Należałoby zbudować przestrzeń ze słów.

To ogromna przestrzeń,
zawierająca wszystkie słowa

tak, że dystans pomiędzy nimi

wskazuje, jak blisko są powiązane.

Na przykład

słowa "pies" i "kot" powinny
być bardzo blisko siebie,

a słowa "grejpfrut" i "logarytm" daleko.

Musi tyczyć się to każdej
pary wyrazów w tej przestrzeni.

Taką przestrzeń wyrazową
można stworzyć na wiele sposobów.

Można zapytać ekspertów,

tak jak pytamy słowniki.

Inna możliwość

to zastosowanie prostego założenia,

że powiązane słowa
występują w tych samych zdaniach,

tych samych paragrafach,

tych samych dokumentach,

częściej niż wskazywałby na to przypadek.

Ta prosta hipoteza,

prosta metoda,

dzięki kilku sztuczkom obliczeniowym

bo mamy do czynienia ze złożoną
i wielowymiarową przestrzenią,

okazuje się skuteczna.

Żeby pokazać, jak dobrze to działa,

oto wyniki analizy kilku znanych słów.

Można zobaczyć,

że słowa automatycznie organizują się
w sąsiedztwa semantyczne.

Mamy owoce, części ciała,

części komputera,
pojęcia naukowe i tak dalej.

Algorytm również wykrywa,
że porządkujemy pojęcia w hierarchii.

Na przykład

pojęcia naukowe dzielą się
na dwie subkategorie

pojęć astronomicznych i fizycznych.

Mamy też bardzo subtelne podziały.

Na przykład słowo "astronomia",

które trochę tutaj dziwi,

jest tam, gdzie być powinno,

pomiędzy tym, czym jest,

czyli nauką,

a tym, co opisuje,

czyli pojęciami astronomicznymi.

Można dużo o tym mówić.

Jeżeli się temu przyjrzeć

i zbudować losowe trajektorie,

widać, że w zasadzie przypomina to poezję.

A to dlatego,

że wędrówka w tej przestrzeni
przypomina wędrówkę w umyśle.

Wreszcie ten algorytm

określa nasze przypuszczenia

odnośnie tego, które słowa
prowadzą do introspekcji.

Na przykład

słowa, jak "ja", "wina",
"powód", "emocja",

są blisko słowa "introspekcja",

ale inne słowa,

jak "czerwony", "piłka",
"świeczka", "banan",

są oddalone.

Po stworzeniu takiej przestrzeni

kwestia historii introspekcji

albo historii jakiegokolwiek pojęcia,

które mogłoby wydawać się
abstrakcyjne i niejasne,

staje się wymierna,

otwarta na naukę ilościową.

Pozostaje tylko wziąć książki,

zdigitalizować je,

następnie przelać
strumień słów jako trajektorię

i odwzorować je w przestrzeni,

aby sprawdzić, czy ta trajektoria

krąży blisko pojęcia introspekcji.

W ten sposób

można przeanalizować historię introspekcji

w tradycji starożytnej Grecji,

która ma najlepiej zachowaną literaturę.

Wzięliśmy wszystkie księgi,

uporządkowaliśmy je chronologicznie

i słowa z każdej z książek

odwzorowujemy w przestrzeni,

a następnie sprawdzamy,
jak blisko są introspekcji

i to uśredniamy.

Później sprawdzamy, czy z upływem czasu

książki stopniowo zbliżają się

do pojęcia introspekcji.

Otóż właśnie to ma miejsce
w greckiej tradycji.

Można zobaczyć, że najstarsze
księgi tradycji homeryckiej

zbliżają się do introspekcji powoli.

Natomiast 400 lat przed Chrystusem

prawie 5-krotnie przyspiesza przybliżanie

do pojęcia introspekcji.

Jedną z zalet tego podejścia

jest możliwość sprawdzenia,

czy dotyczy to również
innej, niezależnej tradycji.

Przeprowadziliśmy podobną analizę
tradycji judeochrześcijańskiej

i uzyskaliśmy praktycznie taki sam model.

Powolny wzrost w najstarszych
księgach Starego Testamentu,

potem duże przyspieszenie

w późnych księgach Nowego Testamentu.

Kulminację introspekcji mamy

w "Wyznaniach" świętego Augustyna

około 400 lat po Chrystusie.

To ważne,

bo święty Augustyn uchodzi wśród uczonych,

filologów, historyków,

za jednego z prekursorów introspekcji.

W zasadzie niektórzy uważają go
za ojca współczesnej psychologii.

Nasz algorytm ma następujące zalety:

jest ilościowy,

obiektywny

i oczywiście niezwykle szybki,

działa w ułamku sekundy,

pozwala wysnuć najistotniejsze wnioski

w tej długiej tradycji dociekania.

Tutaj tkwi piękno nauki,

bo teraz możemy ten pomysł uogólnić

i przenieść do wielu innych dziedzin.

Podobnie jak pytaliśmy
o historię ludzkiej świadomości,

chyba najtrudniejszym pytaniem,
jakie można zadać jest to,

czy pomoże nam to przewidzieć
przyszłość własnej świadomości.

Ściślej mówiąc,

czy słowa wypowiadane dzisiaj

mogą przewidzieć, gdzie nasze umysły

będą za kilka dni, kilka miesięcy

albo za kilka lat.

Wiele osób nosi czujniki,

które mierzą tętno,

oddech,

geny,

bo wierzą, że pomoże to zapobiec chorobom.

Można zapytać, czy monitorowanie
i analizowanie wypowiedzi,

tweetów, maili, notatek,

pozwoli zawczasu przewidzieć
nieprawidłowości w działaniu umysłu.

Wspólnie z Guillermo Cecchi,

który towarzyszył mi w tej przygodzie,

podjęliśmy się tego zadania.

Przeanalizowaliśmy nagrane
wypowiedzi 34 młodych ludzi,

będących w grupie ryzyka
zachorowania na schizofrenię.

Zbadaliśmy wypowiedzi pierwszego dnia,

następnie zapytaliśmy,
czy jej cechy pozwolą przewidzieć,

w ciągu kolejnych 3 lat,

przyszły rozwój psychozy.

Ale wbrew naszym nadziejom

odnosiliśmy porażkę za porażką.

W semantyce było po prostu
zbyt mało informacji,

żeby przewidzieć przyszłą
organizację umysłu.

Wystarczyło, by odróżnić

grupę schizofreników od grupy kontrolnej,

trochę jak z naszymi
starożytnymi tekstami,

ale nie żeby przewidzieć
wystąpienie psychozy.

Wtedy zdaliśmy sobie sprawę,

że może ważniejsze jest nie to, co mówią,

ale jak to mówią.

Dokładniej mówiąc,

nie rozmieszczenie słów w danych
semantycznych sąsiedztwach,

ale jak daleko i często słowa skakały

z jednego sąsiedztwa do innego.

Stworzyliśmy pomiar,

który nazwaliśmy spójnością semantyczną,

określającą stopień ograniczania się
do jednego tematu semantycznego,

jednej semantycznej kategorii.

Okazało się, że w tej 34-osobowej grupie

algorytm oparty na spójności
semantycznej wykrywał

ze 100% dokładnością

u kogo wystąpi psychoza i u kogo nie.

Było to coś nieosiągalnego,

nawet w przybliżeniu,

przy użyciu innych dostępnych
środków klinicznych.

Dokładnie pamiętam,
kiedy nad tym pracowałem.

Siedziałem przy komputerze

i zobaczyłem kilka tweetów Polo.

Polo był moim pierwszym
studentem w Buenos Aires,

a wtedy mieszkał w Nowym Jorku.

Było coś w tych tweetach,

nie wiedziałem dokładnie co,
bo nie było nic powiedziane wyraźnie,

ale miałem silne przeczucie,

że dzieje się coś złego.

Zadzwoniłem do Polo

i w rzeczy samej nie czuł się dobrze.

Ten prosty fakt,

że czytając między wierszami,

byłem w stanie wyczuć
przez słowa jego uczucia,

był prostą, ale bardzo efektywną pomocą.

Mówię wam dzisiaj,

że zbliżamy się do zrozumienia,

jak można przekształcić
intuicję, która wszyscy mamy,

tę powszechną umiejętność,

w algorytm.

Dzięki temu w przyszłości

podejście do zdrowia psychicznego

może opierać się na obiektywnej,
ilościowej i zautomatyzowanej analizie

mówionych i pisanych słów.

Gracias.

(Brawa)