Jon Ronson: Những câu trả lời kỳ lạ cho bài kiểm tra tâm thần

Liệu có một đường ranh giới rõ ràng giữa cái điên và không điên? Qua một màn trình bày dựng tóc gáy, Jon Ronson, tác giả của The Psychopath Test (Bài kiểm tra tâm thần) ghi dấu khoảng màu xám giữa hai khái niệm này. (Với âm thanh sống bởi Julian Treasure và minh họa bởi Evan Grant.)

Câu chuyện này bắt đầu khi tôi ở nhà một người bạn,

và trên giá sách cô ấy có một cuốn DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders - sách về chẩn đoán và số liệu về các chứng rối loạn tâm thần)

tức là sách hướng dẫn về các chứng rối loạn tâm thần.

Nó liệt kê mọi bệnh rối loạn tâm thần được biết đến.

Vào những năm 50 cuốn sách này đã từng rất mỏng.

Và nó cứ dày lên theo năm tháng,

bây giờ nó dài đến 886 trang

với 374 chứng rối loạn.

Lúc đấy tôi có đọc lướt qua nó

xem mình có chứng bệnh rối loạn tâm thần nào không,

và hóa ra tôi có tới 12 bệnh rối loạn tâm thần.

(Tiếng cười)

Tôi bị chứng rối loạn lo âu,

điều đấy là tất nhiên rồi.

Rối loạn ác mộng,

được định nghĩa là

nếu bạn có những giấc mơ lặp đi lặp lại về chuyện bị theo đuổi hoặc bị coi là một nỗi thất bại --

và mọi giấc mơ của tôi đều có cảnh người ta đuổi theo tôi suốt dọc phố

và la lớn "Mày là một nỗi thất bại."

(Tiếng cười)

Tôi có vấn đề về quan hệ với cha mẹ,

và tôi đồ rằng là do bố mẹ tôi.

(Tiếng cười)

Tôi đùa đấy. Mà cũng chẳng phải đùa đâu.

Tôi đùa đấy.

Và tôi còn bị bệnh tưởng.

Tôi nghĩ khá hiếm gặp trường hợp mà

có cả bệnh tưởng lẫn chứng rối loạn âu lo,

bởi vì thường thì bệnh tưởng làm tôi cảm thấy liên tục lo âu.

Dù sao thì khi tôi lật nhanh qua cuốn sách này,

và tự hỏi xem liệu tôi có điên hơn là tôi tưởng hay không,

hay là việc tự chẩn đoán xem bạn có bị rối loạn tâm lý không không phải là một ý tưởng hay ho lắm

nếu bạn không phải là một nhà chuyên môn được huấn luyện bài bản,

hay là do ngành tâm thần học có một ham muốn kì lạ

về việc gắn mác các hành động thông thường của loài người với một chứng rối loạn tâm lý.

Tôi không biết cái nào đúng,

nhưng tôi nghĩ nó khá thú vị,

và tôi nghĩ tôi nên gặp một nhà phê bình tâm thần học

để tham khảo cách nhìn của họ.

Và đó là lý do tôi xuất hiện trong một buổi hẹn ăn trưa với các nhà Luận giáo.

Một gã tên Brian

đứng đầu một nhóm các nhà Luận giáo học

quyết tâm phá đổ ngành tâm thần học và căn nguyên của nó.

Họ được gọi là nhóm CCHR.

Và tôi hỏi anh ta, "Anh có thể chứng minh cho tôi

là Tâm thần học là một ngành hữu danh vô thực?

và anh ta trả lời, "Tất nhiên tôi có thể chứng minh điều đấy cho anh."

Và tôi nói, "Bằng cách nào?"

Anh ta bảo, "Chúng tôi sẽ giới thiệu anh với Tony."

Tôi thắc mắc, "Tony nào?"

"Tony ở Broadmoor ấy."

Broadmoor ở đây là bệnh viện Broadmoor.

Từng được biết đến dưới cái tên "Trại tập trung Broadmoor cho những tội phạm tâm thần"

Đó là nơi giam giữ những kẻ giết người hàng loạt

và những người mất năng lực hành vi.

Và tôi hỏi Brian, "Tony đã làm gì?"

Anh ta trả lời "Chả làm gì mấy.

Hình như anh ta có đánh lộn với ai đó,

và rồi định giả điên để đỡ phải vào tù.

Nhưng anh ta đóng đạt quá nên giờ bị nhốt ở Broadmoor

và chả ai tin rằng anh ta hoàn toàn bình thường.

Anh có muốn thử vào Broadmoor gặp Tony không?"

Và tôi nói "Vâng"

Tôi lên tàu tới Broadmoor.

Tôi bắt đầu ngáp liên tục khi qua khúc công viên Kempton,

và có vẻ như đó là việc loài chó làm khi lo lắng --

chúng ngáp liên tục,

Và chúng tôi đến Broadmoor.

Tôi bị đưa qua hết cửa này đến cửa khác

tới trung tâm y tế,

nơi gặp bệnh nhân.

Nó trông như một cái nhà trọ Hampton cỡ đại.

Sơn màu hồng đào, màu gỗ thông, và các màu tạo cảm giác bình tĩnh.

Và màu chói duy nhất là màu đỏ của những nút báo hiệu khẩn cấp.

Và các bệnh nhân lần lượt lướt vào.

Họ hơi thừa cân và mặc những chiếc quần thùng thình

và trông hơi ngờ nghệch.

Brian nhà Luận giáo thì thâm với tôi,

"Bọn họ bị cho uống thuốc,"

điều mà đối với các nhà luận giáo là thứ đen tối quỷ quái nhất trên đời,

nhưng tôi nghĩ thế có khi lại là ý hay.

(Tiếng cười)

Rồi thì Brian bảo "Đây là Tony."

Một người đàn ông bước vào.

Anh ta không hề sồ sề, anh ta có dáng người khỏe mạnh.

Và anh ta không mặc quần thùng thình,

anh ta mặc một bộ đồ kẻ sọc.

Và tay anh ta vươn ra

như ai đó bước ra từ phim truyền hình "The Apprentice"

Anh ta trông như một người muốn mặc một bồ quần áo

để thuyết phục tôi rằng anh ta không điên.

Rồi anh ta ngồi xuống.

Và tôi hỏi "Có thật là anh đã giả vờ để bị vào đây không?"

Anh ta bảo "Vâng. Vâng. Chính thế. Tôi gây lộn với một người khi tôi mới 17."

Và tôi đang chờ án ở trong tù,

thì một người cùng xà lim bỏ nhỏ,

"Mày biết mày phải làm gì không?

Giả điên.

Nói với họ là mày bị điên. Họ sẽ gửi mày đến một bệnh viên êm đẹp nào đó.

Y tá sẽ mang pizza cho mày.

Mày sẽ có một cái Playstation của riêng mày."

Tôi hỏi "Thế anh đã giả điên như thế nào?"

Anh ta nói "Tôi yêu cầu được gặp nhân viên tâm thần học của nhà tù.

Và tôi lúc đó mới xem một bộ phim tên là "Crash"

mà trong đó người ta có khoái cảm tình dục từ việc đâm xe vào tường.

Và tôi bảo nhà tâm thần học,

"Tôi có khoái cảm tình dục từ việc cán xe vào tường."

Và tôi hỏi "Gì nữa?"

Anh ta trả lời "À, tôi còn bảo nhà tâm thần học

là tôi thích ngắm phụ nữ chết

bởi vì thế sẽ làm tôi thấy bình thường hơn."

Và tôi hỏi "Anh nghĩ ra cái đấy ở đâu ra thế?"

"À, trong một hồi ký của Ted Bundy

mà họ có trong thư viện nhà tù."

Nói chung là anh ta đã giả mạo quá hoàn hảo.

Và họ không đưa anh ta đến bệnh viện trải đệm êm ái nào cả.

Họ tống anh ta vào Broadmoor.

Ngay từ phút anh ta đặt chân tới đây,

anh ta nhìn quanh một lượt, và đòi gặp nhà tâm thần học,

nói rằng "Có một sự hiểu nhầm nghiêm trọng.

Tôi không có chứng bệnh tâm lý nào cả."

Tôi hỏi "Anh ở đây bao nhiêu lâu rồi?"

Anh ta đáp "Nếu tôi nhận án phạt ban đầu,

thì chỉ mất có 5 năm.

Tôi ở Broadmoor được 12 năm rồi."

Tony nói rằng thuyết phục người ta rằng bạn tỉnh táo khó hơn rất nhiều

so với việc thuyết phục họ rằng bạn bị điên.

Anh ta nói "Tôi cứ tưởng cách tốt nhất để trông bình thường

là nói chuyện bình thường với mọi người về những chuyện bình thường

như là bóng bầu dục hay là các chương trình TV.

Tôi đặt dài hạn tờ New Scientist,

và gần đây có một bài

về việc quân đội Mỹ huấn luyện ong bắp cày để ngửi các chất cháy nố.

Và tôi kể cho một cô y tá,

'Cô có biết là quân đội Mỹ đang huấn luyện ong bắp cày

đánh hơi các chất nổ?'

Khi tôi đọc các ghi chép tiến triển của mình,

tôi thấy họ viết:

'Tin rằng ong có thể ngửi được chất nổ.'"

Anh ta bảo "Anh biết đấy, người ta luôn cố tìm ra

các dấu hiệu không lời cho tình trạng tâm thần của tôi.

Nhưng ngồi như thế nào để được coi là bình thường?

Vắt chéo chân theo kiểu nào là kiểu bình thường?

Không tưởng."

Và khi Tony nói thế với tôi,

tôi thầm nghĩ "Mình có đang ngồi như một nhà báo không nhỉ?

Mình có đang vắt chân giống một nhà báo không?"

Anh ta tiếp "Anh biết đấy, phòng bên tôi có "Kẻ siết cổ xứ Stockwell"

bên kia thì là kẻ hiếp dâm "nhón chân qua những bông Tulip".

Tôi khá e ngại họ nên thường ở trong phòng.

Và họ cho là đó là triệu chứng bệnh điên.

Họ nói nó minh chứng rằng tôi cho mình hơn người và thờ ơ với xung quanh."

Chỉ ở Broadmoor thì việc không thích dây dưa với các sát nhân hàng loạt

mới là dấu hiệu của bệnh tâm thần.

Dù gì thì tôi cũng cho rằng anh ta cũng khá là bình thường -- nhưng tôi thì biết cái gì?

Và khi tôi về nhà tôi viết email cho bác sĩ của anh ta, Anthony Maden.

Tôi hỏi "Thế chuyện là thế nào?"

Và anh ta trả lời "Chúng tôi đồng ý rằng Tony giả điên để trốn án tù

bởi những hoang tưởng sến súa của anh ta

đã biến mất ngay khi anh ta tới Broadmoor.

Tuy nhiên chúng tôi đã đánh giá anh ta.

Và đưa ra quyết định rằng anh ta thực chất là một kẻ tâm thần."

Và thực ra là, giả điên

chính là kiểu hành động gian xảo và mang tính thâu tóm của một kẻ tâm thần.

Nó nằm trên danh sách: gian xảo và mang tính thâu tóm.

Vì thế giả vờ là bạn có vấn đề

chứng tỏ rằng bạn có vấn đề.

Và tôi cũng nói chuyện với các chuyên gia khác,

và họ nói bộ đồ kẻ sọc ấy cho thấy một thằng điên điển hình.

Nhân nói đến hai điều trong bản danh sách --

dẻo mép, vẻ dễ gần giả tạo, và cho rằng mình hơn người.

Và tôi nói "Ừ thì sao nào, anh ta không muốn dây dưa đến những bệnh nhân khác?"

Một tên điên điển hình -- tự cho mình hơn người và không đồng cảm với kẻ khác.

Và những thứ mà có vẻ như là bình thường nhất ở Tony

là bằng chứng. theo như bác sỹ của anh ta,

cho việc anh ta bị điên theo một cách khác.

Anh ta là một thằng điên.

Và bác sỹ của anh ta bảo tôi,

"Nếu anh muốn biết thêm về các bệnh nhân tâm thần,

anh có thể theo một khóa tìm kiếm kẻ tâm thần

của Robert Hare người phát minh ra danh sách dấu hiệu tâm thần."

Và tôi làm như lời anh ta bảo.

Tôi theo một khóa học tìm kiếm dấu hiệu tâm thần,

và giờ tôi đã được công nhận

là một người tìm kiếm dấu hiệu tâm thần

-- phải nói rằng, vô cùng tinh tường.

Và đây là con số thống kê:

Một trên một trăm người bình thường là một người tâm thần.

Và có 1500 người trong phòng này.

15 người trong số các bạn bị tâm thần.

Mặc dù tỉ lệ có thể đạt tới 4%

với những CEO và thương gia.

Vì thế tôi nghĩ có khả năng là

có khoảng 30 40 kẻ tâm thần trong phòng này.

Tối nay chúng ta có thể sẽ có một cuộc thảm sát đây.

(Tiếng cười) (Cười)

Hare nói rằng lý do là hệ thống tư bản khi ở mức nhẫn tâm nhất

sẽ đem lại thành quả cho những hành vi tâm thần --

sự thiếu quan tâm, dẻo mép,

gian xảo, tính thâu tóm.

Thực tế cho thấy rằng chủ nghĩa tư bản khi không thương tiếc ai nhất

thì là một biểu hiện vật lý của chứng tâm thần.

Nó là một dạng của bệnh tâm thần

mà ảnh hưởng đến tất cả chúng ta.

Và Hare nói với tôi "Anh biết không? Quên cái gã ở Broadmoor đi

cái kẻ mà có thể hoặc không hẳn đã giả điên đi.

Ai quan tâm? Đó không phải là chuyện lớn.

Chuyện lớn," anh ta nói, "là hiện tượng tập đoàn tâm thần.

Điều anh nên muốn ấy là đi phỏng vấn những kẻ tâm thần trong các tập đoàn."

Và tôi đã thử. Tôi viết cho những người ở Enron.

Tôi hỏi, "Liệu tôi có thể đến và phỏng vấn các anh ở trong tù

để xem các anh có phải là những người tâm thần không?"

Họ không thèm trả lời.

Vậy là tôi đổi phương pháp.

Tôi viết email cho "Chainsaw Al" Dunlap,

kẻ bóc lột tài sản từ những năm 90.

Ông ta làm lũng đoạn thương trường và mất đi 30% lực lượng lao động,

biến các thị trấn của nước Mũ hành các thị trấn ma.

Và tôi email hỏi

"Tôi tin rằng ông bị căn bệnh não bất thường rất đặc biệt

khiến ông trở nên đặc biệt

và trở nên thích thú với tâm hồn dã thú và trở nên không sợ hãi với bất kỳ điều gì.

Liệu tôi có thể đến và phỏng vấn ông

về căn bệnh não đặc biệt này của ông?"

Ông ta trả lời "Anh cứ qua đi."

Và tôi đến biệt thự hoành tráng tại Florida của Al Dunlap

chứa đầy các tượng điêu khắc thú săn mồi.

Sư tử và hổ.

Ông ta dẫn tôi qua vườn.

Ở đó có chim cắt và đại bàng.

Ông ta bảo "Đằng kia là cá mập"

Tât nhiên là cách nói của ông ạ không mềm mại như thế này.

"Kia là cá mập và kia là hổ."

Như là Narnia vậy.

(Tiếng cười)

Và chúng tôi quay lại căn bếp của ông ta.

Giờ thì Al Dunlap được đưa ra để cứu các công ty thua lỗ.

Ông ta đóng lại 30% lực lượng lao động.

Và thường đuổi việc người ta với một câu chuyện đùa.

Ví dụ, một câu chuyện nổi tiếng về ông ta,

có ai đó đến gặp ông ta và khoe anh ta mới mua một chiếc xe mới

và ông ta bảo "Có thể anh có một cái xe mới,

nhưng tôi sẽ cho anh biết anh không có cái gì, anh không có một công việc."

Và trong bếp -- ông ta đứng đó với bà vợ Judy,

và vệ sĩ Sean và tôi bảo "Ông biết là trong email tôi có đề cập

đến chuyện ông có thể có một căn bệnh não đặc biệt mà làm cho ông đặc biệt chứ?"

Ông ta bảo "Ừ, đó là một giả thuyết tuyệt vời.

Như là Star Trek. Anh đang đến một nơi mà chưa ai đặt chân tới."

Và tôi bảo "Ừm các nhà tâm lý học có thể nói

điều này chứng minh ông là một kẻ ..." (lẩm bẩm)

(Tiếng cười)

"Gì cơ?"

và tôi bảo "Một kẻ tâm thần."

Và tôi bảo tôi có một danh sách các tính cách của một bệnh nhân tâm thần.

Tôi có thể thử kiểm tra với ông không?"

Và ông ta có vẻ rất hiếu kì,

và bảo "Được thôi."

Và tôi bảo "Okay. Quả là một cảm giác tự trọng to lớn."

điều mà tôi khi ông ta khó có thể từ chối

bởi vì ông ta đang đứng dưới một bức tranh màu dầu to tướng vẽ ông ta.

(Tiếng cười)

Ông ta bảo "Hừm anh phải tin vào mình thôi!"

Và tôi bảo "Điều khiển người khác"

Ông ta đáp "đó là phẩm chất lãnh đạo."

Và tôi nói "Ảnh hưởng tầm thấp:

ít khả năng cảm nhận một số cảm xúc."

Ông ta đáp "Ai mà muốn bị kéo chìm xuống với mấy thứ cảm xúc vớ vẩn cơ chứ?"

Và ông ta lướt theo danh sách dấu hiệu tâm thần,

và đơn thuần là biến nó thành "Who Moved My Cheese?" (Ai lấy miếng Pho-mát của tôi?"

(Tiếng cười)

Nhưng tôi có nhận ra những điều xảy đến với tôi ngày tôi gặp Al Dunlap.

Bất kể khi nào ông ta nói với tôi những điều bình thường --

như là nói không với tội phạm tuổi vị thành niên.

Ông ta kể rằng ông ta được nhận vào West Point,

và họ không nhận những tội phạm vị thành niên vào West Point.

Ông ta nói không với những cuộc hôn nhân chóng vánh.

Ông ta mới cưới có 2 lần.

Phải thừa nhận rằng, vợ đầu của ông ta khai trong đơn ly dị

rằng có lần ông dọa bà với một con dao

và bảo rằng ông luôn tự hỏi thịt người có vị như thế nào,

nhưng người ta nói những thứ ngốc nghếch với nhau trong những cuộc hôn nhân tệ hại trong lúc cãi nhau

và cuộc hôn nhân thứ hai của ông đã kéo dài được 41 năm.

Vì thế khi nào ông ta nói với tôi những thứ mà có vẻ là bình thường

tôi bèn nghĩ là tôi sẽ không ghi lại điều đó vào sách của tôi.

Và rồi tôi nhận ra rằng trở thành một người tìm kiếm dấu hiệu tâm thần

đã biến tôi trở nên hơi tâm thần.

Bởi vì tôi quá tuyệt vọng muốn tống ông ta vào một cái hộp đánh dấu 'kẻ tâm thần'

tôi đã định hình ông ta bằng những góc điên rồ nhất trong con người ông ta.

Và tôi nhận ra rằng, Chúa ơi. Tôi đã làm điều này suốt 20 năm qua.

Đó là điều mọi nhà báo làm.

Chúng tôi du hành quanh thế giới với tập ghi chú trong tay,

và chờ đợi những viên ngọc quý.

Và những viên ngọc luôn là khía cạnh xa cách nhau nhất

trong cá tính của những người chúng tôi phỏng vấn.

Rồi chúng tôi nối chúng lại với nhau như những thầy tu trung cổ.

Và để lại những thứ bình thường trên sàn.

Và đây là một đất nước chẩn đoán quá đà trên diện rộng một số chứng rối loạn tâm thần.

Rối loạn đa tâm lý ở thiếu nhi -- trẻ con bốn tuổi

bị gắn mác là đa tâm lý

bởi chúng hay quấy nhiễu,

dấu hiệu của bệnh đa tâm lý

Khi tôi trở lại London, Tony gọi tôi.

Anh ta bảo "Sao anh không trả lời các cuộc điện thoại của tôi?"

Tôi bảo "Ừ thì họ nói anh bị tâm thần."

Và anh ta bảo "Tôi không bị tâm thần."

Anh ta bảo "Anh biết không, một trong những dấu hiệu là thiếu tính ăn năn,

nhưng dấu hiệu khác lại là gian xảo, có tính thâu tóm.

Và khi anh nói anh cảm thấy ăn năn cho tội của mình,

họ nói "điển hình cho kẻ tâm thần, nói

một cách gian xảo là anh ta thấy ăn năn khi anh ta không ăn năn.'

Như một trò phù thủy. Họ làm đảo lộn mọi thứ."

Anh ta kể "Tôi chuẩn bị có một phiên tòa.

Anh có đến không?"

Tôi đồng ý.

Và tôi đến phiên xử.

Sau 14 năm ở Broadmoor, họ trả tự do cho anh ta.

Họ cho rằng anh ta không nên bị giam cả đời

bởi vì anh ta đã đạt điểm cao trên bản danh sách

điểu mà có thể cho thấy anh ta có cơ hội tái phạm lớn hơn trung bình.

Nên họ cho anh ta đi.

Và ra ngoài hành lang anh ta bảo tôi,

"Anh biết không, Jon?

Ai cũng tâm thầnh một chút."

Anh ta bảo "Anh cũng thế. Tôi cũng vậy. Tất nhiên là tôi cũng vậy."

Tôi hỏi, "Thế bây giờ anh định làm gì?"

Anh ta bảo "Tôi sẽ đến Bỉ

bởi vì tôi yêu một người phụ nữ ở đó.

Nhưng nàng có chồng rồi nên tôi sẽ phải khiến bọn họ phải chia tay."

(Tiếng cười)

Dù gì thì đó là chuyện 2 năm về trước,

và đó là điểm kết trong cuốn sách của tôi.

Và suốt 20 tháng qua mọi việc vẫn suôn sẻ.

Chưa có gì xấu xảy ra.

Anh ta đang sống với một cô gái ở ngoại ô London.

Anh ta, theo lời Brian nhà Luận giáo,

đang bù lại thời gian đã mất -- tôi biết, nghe hơi ghê rợn,

nhưng không nhất thiết là thực chất là ghê rợn.

Không may là, sau 20 tháng,

anh ta lại vào tù mất một tháng.

Anh ta can dự vào một cuộc khẩu chiến ở một quán bar, theo lời anh ta --

và phải vào tù mất một tháng,

tôi biết cũng không hay hớm gì,

nhưng mốc một tháng cho thấy là dù cuộc khẩu chiến có là gì,

thì nó cũng không quá tệ.

Và anh ta gọi cho tôi.

Và bạn biết không, tôi nghĩ Tony được ra tù là đúng.

Vì bạn không nên đánh giá người ta bằng khía cạnh điên rồ nhât của họ.

Và Tony là một kẻ-điên-một-nửa

Anh ta nằm trong vùng màu xám trong một thế giới không thích phần màu xám.

Nhưng phần màu xám là nơi bạn tìm thấy sự phức tạp,

nơi bạn tìm thấy tính người

và nơi bạn tìm thấy sự thật.

Và Tony kể với tôi,

"Jon, tôi có thể mời anh uống nước không?

Tôi chỉ muốn cảm ơn anh vì những gì anh làm cho tôi."

Tôi đã không đi. Nếu là bạn, bạn sẽ làm gì?

Cảm ơn.

(Vỗ tay)