Văn học giả tưởng làm thay đổi thực tế - Jessica Wisa

Xem bài học đầy đủ tại: http://ed.ted.com/lessons/jessica-wise-how-fiction-can-change-reality

Việc đọc sách và những câu chuyện có thể giúp ta thoát li thực tế, là cánh cửa đưa ta vào một thế giới khác -- nhưng có bao giờ bạn nghĩ những trải nghiệm hư cấu này làm thay đổi cách nhìn và quan điểm của ta ngoài đời thực? Từ Kiêu hãnh và Định kiến đến Harry Potter, hãy cùng tìm hiểu cách mà văn học giả tưởng khơi gợi những đối thoại và định hình văn hóa.

Bài giảng: Jessica Wise, thuyết minh: Emilie Soffe, minh họa: Augenblick Studios.

Hơn một thế kỷ trước,
Emily Dickinson đã nói:

"Không thuyền nào hơn sách
đưa ta cập bến mọi miền..."

Và đó là sự thật.

Khi đọc sách, xem ti vi
hay phim ảnh,

ta xuôi theo mạch truyện
vào một thế giới của sự tưởng tượng.

Khi cập bến, một nơi
vừa lạ vừa quen,

vài điều kỳ lạ sẽ xảy ra.

Bước lên bờ, ta thay đổi.

Không theo dấu
của tác giả hay nhân vật,

thay vào đó, ta đi hàng dặm
trong "đôi giày" của họ.

Những nhà nghiên cứu tâm lý, thần kinh,
phát triển trẻ em và sinh học

bắt đầu có
những bằng chứng khoa học đáng kể,

chứng minh điều mà
nhà văn và đọc giả vốn đã biết:

câu chuyện có khả năng lạ kì
làm thay đổi quan điểm của người đọc.

Những học giả tìm thấy bằng chứng
về việc chúng tạo ra văn hóa,

rằng niềm tin của ta về cuộc sống
không đến từ thực tế,

mà là từ hư cấu -

quan điểm của ta về giai cấp,
hôn nhân, và cả giới tính đều thay đổi,

nhiều tư tưởng đứng vững
hàng thế kỉ

đã được xem xét lại
trong thế kỉ 18

và được phác thảo từ sớm
trong những trang tiểu thuyết.

Tưởng tượng một thế giới nơi giai cấp,
không phải người lao động,

định ra hệ giá trị cho mọi người;

thế giới nơi phụ nữ đơn giản
chỉ là bản sao lỗi của đàn ông;

thế giới mà hôn nhân vì tình yêu
là một khái niệm mới lạ.

Và đó là thế giới có tên
"Pamela" của Samuel Richardson

Chuyện tình của Richardson viết về
một cô gái nghèo tầng lớp lao động,

vừa giỏi và thông minh hơn tất cả
chàng trai yêu cô ở tầng lớp cao hơn.

Cuốn sách, thách thức
hàng loạt truyền thống,

gây ra khá nhiều tranh cãi.

Báo chí viết về "Pamela"
nhiều hơn là Quốc hội.

Nó khơi gợi nhiều tranh cãi
và tiểu thuyết chống đối.

Thế nhưng, vẫn có nhiều người khác

háo hức
về thế giới hư cấu này.

Cuốn sách bán chạy này và
tất cả những cuốn "theo sau"

"Kiêu hãnh và Định kiến," "Jane Eyre," và
thậm chí là "Chạng vạng"

đã chia sẻ câu chuyện
và những bài học tương tự

mà giờ đây đã trở nên bình thường
và hiển nhiên.

Tương tự, tiểu thuyết đã giúp
hình thành tư tưởng lãnh đạo

xuyên suốt lịch sử.

Vài học giả nói
thuyết tiến hóa của Darwin

là dựa vào những điều mà
ông đã đọc và thích thú.

Thuyết của ông ưu tiên trí thông minh,
sự mau lẹ và khả năng thích ứng,

tất cả những đặc điểm
của một anh hùng.

Dù là " Harry Potter" hay
"Great Expectations,"

đó vẫn là loại sách
đã truyền cảm hứng cho Darwin.

Dù vậy, những nghiên cứu gần đây cho thấy
thuyết của ông không là tất cả.

Ý thức của ta về anh hùng -
đàn ông hay phụ nữ,

hay thậm chí, một giống loài
cứu thế giới có thể sai.

Thay vì được "thiết kế"
để cạnh tranh

làm anh hùng đơn độc
trong câu chuyện của riêng mình,

ta có thể chỉ là thành viên
của một "nhiệm vụ"chung.

Giống Hobbit hơn là Harry.

Hẳn nhiên, đôi khi,
"đôi giày" ta dùng có thể "sờn rách".

Xét cho cùng,
ta không chỉ đi một

mà là cả 100 tỉ tỉ dặm

trong đôi giày của Jane Austen
hay Mark Twain.

Không có nghĩa là ta không thể
đọc và tận hưởng những tác phẩm cổ điển;

ta nên đồng hành với Dickens,

học ở Pip sự kì vọng ở bản thân,

nói chuyện với Austen và Elizabeth
về những kiêu hãnh và định kiến.

Trôi nổi với Twain xuống dòng Mississipi,

và học ở Jim
những điều tốt đẹp.

Nhưng trong hành trình này,
hãy nhớ rằng địa hình đã đổi.

Ta sẽ bắt đầu tìm mua ủng
để đi vào thời đại mới.

Hãy lấy ví dụ của Katniss Everdeen
và cuộc chiến với thủ phủ.

Liệu "Đấu trường sinh tử" có
làm ta nghĩ khác về chủ nghĩa tư bản?

Dạy ta
bài học về sự hi sinh vì tập thể?

Liệu "Uglies" có cho thấy sự nguy hiểm
khi theo đuổi dáng vóc hoàn hảo

và để truyền thông
định nghĩa cái đẹp?

Liệu "Seekers" có vượt qua
sự nóng lên của Trái đất?

Liệu đấu tranh sinh tử của Toklo,
Kallik, Lusa và những con gấu khác

có giúp ta hiểu thêm về thế giới
động vật và vị trí của ta trong đó?

Chỉ có tương lai mới biết câu chuyện nào
sẽ thu hút trí tưởng tượng của ta,

những hư cấu nào
sẽ định hình tương lai.

Nhưng tin tốt là:

những câu chuyện mới ra đời
mỗi ngày,

hứa hẹn những ảnh hưởng,
tạo nên và khơi nguồn thay đổi,

những câu chuyện
mà có thể chính bạn là người viết.

Nên tôi đoán câu hỏi cuối cùng là:

Bạn sẽ chọn câu chuyện nào kế tiếp?