Những việc bạn có thể làm để phòng bệnh Alzheimer

Bệnh Alzheimer không phải là định mệnh của bộ não, Lisa Genova,nhà thần kinh học và là tác giả của "Still Alice", đã nói như thế. Bà chia sẻ những kiến thức khoa học mới nhất về căn bệnh -- và một vài nghiên cứu hứa hẹn về điều mỗi chúng ta có thể làm để xây dựng một bộ não chống lại lại được bệnh Alzheimer.

Bao nhiêu người ở đây mong ước
sống ít nhất 80 tuổi?

Vâng.

Tôi nghĩ tất cả chúng ta
đều hy vọng

sống tới tuổi già.

Chúng ta hãy thử nhìn vào tương lai,

vào tương lai của chính mình,

và hãy tưởng tượng rằng
chúng ta đang ở tuổi 85.

Bây giờ, mỗi người hãy nhìn 2 người khác.

Có thể là 1 trong 3 người
đang bị Alzheimer.

(Cười)

Ôi, được rồi.

Và có thể bạn nghĩ:
"Chắc là mình sẽ không bị đâu."

Tốt thôi. Lúc đó bạn là người chăm sóc
cho những người kia.

Thế thì --

(Cười)

dù theo cách nào,

căn bệnh khủng khiếp này
cũng ảnh hưởng đến tất cả chúng ta.

Nỗi sợ hãi về bệnh Alzheimer
phần nào bắt nguồn từ suy nghĩ

là ta không thể làm gì được với nó.

Qua nhiều thập kỷ nghiên cứu, chúng ta
vẫn chưa có cách điều trị làm suy giảm

hay phương án chữa bệnh.

Vậy nếu ta may mắn được sống đủ lâu,

thì não của ta khó tránh khỏi
bệnh Alzheimer.

Nhưng có thể không phải như vậy.

Bạn nghĩ gì nếu tôi nói với bạn chúng ta
có thể thay đổi được tỷ lệ mắc bệnh này,

thay đổi được số phận của bộ não
theo nghĩa đen,

không cần nhờ đến trị liệu hay
tiến bộ y khoa?

Chúng ta hãy bắt đầu bằng cách nhìn
lại điều chúng ta hiểu biết

về khoa học thần kinh liên quan
tới bệnh Alzheimer.

Đây là một bức tranh về
2 nơ ron đang kết nối.

Điểm kết nối, vùng khoanh mực đỏ,

được gọi là khớp thần kinh.

Khớp thần kinh là nơi
các chất dẫn truyền được giải phóng.

Đó là nơi tín hiệu được truyền đi,
là nơi giao tiếp được thực hiện.

Đó là nơi chúng ta suy nghĩ, cảm
giác, nhìn thấy, nghe thấy, ham muốn ...

và ghi nhớ.

Và khớp thần kinh là nơi
bệnh Alzheimer xuất hiện.

Hãy phóng to hình khớp thần kinh

và hãy nhìn hình minh họa cho sự
việc đang diễn ra.

Trong quá trình trao đổi thông tin,

ngoài việc giải phóng chất dẫn truyền thần
kinh như glutamate vào khớp thần kinh,

nơ ron còn giải phóng một peptide nhỏ
được gọi là amyloid beta.

thông thường, amyloid beta chuyển thành
năng lượng nhờ tế bào thần kinh microglia,

được gọi là tế bào giữ cổng của não.

Trong khi những nguyên nhân gốc rễ của
bệnh Alzheimer còn đang được tranh cãi,

phần lớn những nhà thần kinh học tin rằng
bệnh này xuất hiện

khi amiloid beta bắt đầu tích tụ.

Chúng quá nhiều hay không được xóa sạch,

và khớp thần kinh bắt đầu tích tụ chúng.

Và khi điều đó xảy ra, khớp bị dính lại,

tạo ra những khối kết dính
được gọi là những mảng amyloid.

Bao nhiêu người ở đây
có tuổi từ 40 trở lên?

Đến lúc bạn lo sợ mảng amyloid rồi đấy.

Bước đầu tiên của căn bệnh,

sự tích tụ của mảng amyloid,

có thể được tìm thấy trong não của bạn.

Để có thể biết chắc, ta chỉ có cách
là dùng máy PET scan,

vì ở mức độ này, bạn
hoàn toàn không nhận biết được.

Bạn chưa hề có dấu hiệu suy giảm trí nhớ,
ngôn ngữ hay nhận thức ...

chưa đâu.

Chúng tôi nghĩ ít nhất phải 15 đến 20 năm
tích tụ mảng amyloid

thì mới đến điểm bùng phát.

rồi đến kích hoạt tầng phân tử

gây ra những triệu chứng
lâm sàng của bệnh.

Trước khi chạm điểm bùng phát,

những lổ hổng trong trí nhớ có thể
gồm những thứ như,

"Tại sao tôi đến phòng này nhỉ?"

hay là "Ôi ... tên anh ta là gì nhỉ?"

hay là " Tôi để chìa khóa ở đâu rồi?"

Bây giờ, trước khi tất cả các bạn
bắt đầu lo sợ,

vì tôi biết một nửa số trong các bạn đã ít
nhất 1 lần bị như thế trong 24 giờ qua --

Những lần quên như thế là bình thường.

Thực ra, tôi sẽ nói rằng những ví dụ này

có thể thậm chí không liên quan gì đến
trí nhớ của bạn,

vì bạn đã không chú ý đến nơi
mình để chìa khóa

lúc ban đầu.

Sau khi chạm mốc điểm bùng phát,

những vấn đề về trí nhớ, ngôn ngữ và
nhận thức thật sự đáng ngại.

Thay vì tìm thấy chìa khóa
trong túi áo khoác

hay trên bàn gần cửa,

bạn tìm thấy chúng ở trong tủ lạnh,

hay là lúc tìm thấy chúng, bạn lại nghĩ,

"Mấy chìa khóa này để làm gì nhỉ?"

Vậy thì điều gì xảy ra khi mảng amyloid
tích tụ đến điểm bùng phát?

Tế bào gác cổng microglia của chúng ta
trở nên bị kích hoạt quá mức,

giải phóng ra những chất hóa học
làm cho tế bào bị viêm và hư hại.

Chúng tôi nghĩ có thể chúng
đã bắt đầu tự phá hủy

những khớp thần kinh.

Một protein thần kinh vận chuyển có
tên gọi là "tau" bị phosphat hóa quá mức

và tự xoắn lại trong cái
được gọi là "thắt nơ,"

nó cô lập các nơ ron với bên ngoài.

Ở giai đoạn giữa của bệnh Alzheimer,
chúng ta có những chỗ bị viêm và bị rối

và cuộc chiến toàn diện tại khớp thần kinh

và tế bào chết.

Vậy nếu bạn là một nhà khoa học
đang cố gắng chữa trị bệnh này,

ở điểm nào bạn muốn can thiệp?

Nhiều nhà khoa học đang đánh cược lớn
trên giải pháp đơn giản nhất:

giữ cho mảng amyloid dưới điểm bùng phát,

có nghĩa là tìm ra một loại thuốc tập
trung vào sự phát triển một hợp chất

có thể ngăn ngừa, loại bỏ hay giảm bớt
sự tích tụ của mảng bám amyloid.

Vậy việc chữa trị bệnh Alzheimer có thể
dùng một loại thuốc ngăn ngừa.

Chúng ta sẽ phải uống thuốc này trước
khi chúng ta chạm điểm bùng phát,

trước khi lớp mảng bám được kích hoạt,

trước khi chúng ta bắt đầu bỏ quên chìa
khóa trong tủ lạnh.

Chúng tôi nghĩ đó là lý do tại sao,
đến nay, những loại thuốc này đã thất bại

trong thử nghiệm lâm sàng --

không phải vì khoa học yếu kém,

mà vì người được thử nghiệm
đã có triệu chứng thật sự rồi.

Đã quá trễ.

Hãy xem mảng bám amyloid như mồi lửa.

Tại thời điểm bùng phát, lửa đã bốc
cháy trong rừng rồi.

Lúc đó khu rừng đã rực cháy,

không có gì thổi tắt nó được nữa.

Bạn phải thổi tắt ngay mồi lửa
trước khi khu rừng bốc cháy.

Nếu các nhà khoa học thông báo

thì thông tin này cũng thực sự tốt cho
chúng ta,

vì hóa ra cách chúng ta sống có thể
ảnh hưởng đến việc tích tụ

các mảng bám amyloid.

Và như vậy có những thứ chúng
ta có thể làm

để giữ cho chúng ta tránh
được những nguy cơ.

Hãy xem những nguy cơ bệnh
Alzheimer như cái bập bênh.

Chúng ta đang tích tụ những tác nhân
gây hại ở một bên,

và khi bên đó đi xuống đụng đất,
thì bạn đã có các triệu chứng rồi

và bị chuẩn đoán là mắc bệnh Alzheimer.

Hãy tưởng tượng bạn 50 tuổi.

Bạn không còn trẻ trung nữa,

vậy là bạn đã tích tụ ít nhiều
mảng bám amyloid rồi.

Cái bập bênh của bạn đã nghiêng rồi đấy.

Bây giờ hãy nhìn ADN của bạn.

Tất cả chúng ta thừa hưởng gen
từ bố và mẹ.

Một vài gen này có nhiều nguy cơ
và một vài gen có ít nguy cơ hơn.

Nếu bạn như Alice
trong phim "Still Alice,"

bạn có đột biến gen hiếm
bắt đầu khởi động amyloid beta,

và chỉ như thế thôi bập bênh của bạn
sẽ nghiêng xuống đụng đất.

Nhưng phần lớn chúng ta, gen mà chúng ta
thừa hưởng sẽ chỉ tác động một ít thôi.

Ví dụ, gen APOE4 là một biến thể gen
làm tăng amyloid,

nhưng bạn có thể thừa hưởng một bản sao
APOE4 từ bố và mẹ

và sẽ không bao giờ bị Alzheimer,

nghĩa là phần lớn chúng ta,

ADN của chúng ta không quyết định liệu
chúng ta có bị Alzheimer hay không.

Vậy thì cái gì?

Ta không thể làm gì để bớt già đi
hay để xử lý những gen thừa hưởng.

Cho đến nay, chúng ta chưa thay đổi
được số mệnh của bộ não.

Còn giấc ngủ thì sao?

Trong giấc ngủ sâu, tế bào thần kinh đệm
làm sạch sẽ dịch não tủy

trong toàn bộ não,

làm sạch chất bài tiết
đã tích tụ trong các khớp thần kinh

khi ta thức.

Giấc ngủ sâu như là một chất tẩy
rửa mạnh của bộ não.

Nhưng điều gì xảy ra nếu bạn thiếu ngủ?

Nhiều nhà khoa học tin rằng

chế độ ngủ không đủ có thể là một
dự báo của bệnh Alzheimer.

Một đêm mất ngủ có thể làm
tăng lượng amyloid beta.

Và sự tích tụ amyloid
được chứng minh là phá giấc ngủ,

điều đó lại càng làm tăng
sự tích tụ amyloid.

Vậy, bây giờ chúng ta rơi vào cái
vòng lặp tăng thêm

nó càng làm tăng rối loạn hệ thống.

Cái gì nữa?

Sức khỏe tim mạch.

Huyết áp cao, tiểu đường,
béo phì, thuốc lá, cholesterol cao,

tất cả làm tăng nguy cơ phát triển
bệnh Alzheimer.

Những nghiên cứu trên tử thi cho thấy

80% người bệnh Alzheimer

có bệnh tim mạch.

Trong nhiều nghiên cứu, bài tập aerobic
được cho là có thể làm giảm amyloid beta

trong các mẫu động vật được dùng để
nghiên cứu về căn bệnh.

Vậy một lối sống và chế độ ăn
Địa Trung Hải có lợi cho tim

có thể giúp hạn chế độ lệch bập bênh.

Vậy có nhiều thứ mà ta có thể làm

để phòng ngừa hay làm chậm
sự tấn công của bệnh Alzheimer.

Nhưng giả sử bạn chưa làm gì cả.

Ta tưởng tượng bạn 65 tuổi;

có người bệnh Alzheimer trong gia
đình mình, vậy bạn có thể có 1 hoặc 2 gen

có thể đè cái bập bênh của bạn xuống;

bạn đang đốt cây nến cả ở hai đầu
nhiều năm rồi;

bạn thích thịt lợn muối;

và bạn không chịu chạy bộ
trừ khi bị ai đó rượt đuổi.

(Cười)

Chúng ta hãy tưởng tượng các mảng amyloid
đạt đến điểm bùng phát.

Chiếc bập bênh của bạn đã đập xuống đất.

Bạn như bị rơi vào dòng thác,

bạn đã châm lửa cháy rừng,

đó là sự viêm, rối và làm chết tế bào.

Bạn có lẽ đã có những triệu
chứng của bệnh Alzheimer.

Bạn có những vấn đề khi tìm từ để nói
hay tìm chìa khóa

và khó nhớ điều tôi nói lúc đầu của
buổi thuyết trình này.

Nhưng bạn có thể không bị như thế.

Có nhiều cách để bạn có thể làm
để bảo vệ mình

để tránh những triệu chứng Alzheimer,

ngay cả khi bạn bị bệnh thật sự,
căn bệnh đang hoành hành trong não bạn.

Đó là phải luyện tập thần kinh
và rèn luyện nhận thức.

Hãy nhớ rằng, bệnh Alzheimer

là hậu quả của việc
mất khớp thần kinh.

Bộ não trung bình có trên
100 tỷ khớp thần kinh,

thậy kỳ diệu;
chúng ta có nhiều thứ để làm.

Và đây không phải là con số cố định.

Chúng ta luôn có thể có được nhiều
hơn hay mất dần các khớp đó,

thông qua quá trình được gọi
là luyện tập thần kinh.

Khi bạn học bất cứ điều gì mới,

bạn đang tạo ra và làm mạnh mẽ
những kết nối thần kinh,

những khớp thần kinh.

Trong nghiên cứu Nữ tu -Nun Study

khi nghiên cứu bắt đầu,
678 nữ tu, tất cả trên 75 tuổi,

được theo dõi trên 20 năm.

Họ được kiểm tra thường xuyên
về thể lực và khả năng nhận thức,

và khi họ chết, não của họ
được hiến tặng để khám nghiệm y học.

Trong số não đó, các nhà khoa học đã
tìm ra nhiều điều ngạc nhiên.

Thay vì có những mảng bám,
chỗ bị rối và mất số lượng --

điều có vẻ luôn xảy ra với người
bệnh Alzheimer --

những những bộ não của những nữ tu
này không có dấu hiệu

của bệnh khi họ còn sống.

Làm sao có thể như thế được?

Chúng ta nghĩ đó là vì những nữ tu
có mức độ luyện tập nhận thức cao,

nói theo cách khác đó là họ có nhiều
khớp thần kinh hoạt động.

Người có nhiều thời gian học tập

sẽ có trình học vấn cao,

sẽ thường xuyên tham gia các hoạt động
vận dụng trí não,

tất cả những hoạt động đó là
là việc rèn luyện nhận thức.

Họ có nhiều và đôi khi rất thừa thãi
những kết nối thần kinh.

Thậm chí trong trường hợp họ
có bệnh như Alzheimer

làm tổn hại đến một số khớp thần kinh,

thì họ vẫn còn nhiều kết nối dự phòng,

và phần này bảo vệ họ khỏi bị
những nhầm lẫn.

Hãy tưởng tượng một ví dụ đơn giản.

Giả sử bạn chỉ biết
một việc về một chủ đề.

Chủ đề về tôi chẳng hạn.

Bạn biết Lisa Genova
viết tác phẩm "Still Aice,"

và đó là thứ duy nhất bạn biết về tôi.

Bạn chỉ có 1 kết nối thần kinh,

bạn chỉ có 1 khớp thần kinh.

Bây giờ, tưởng tượng bạn
bị bệnh Alzheimer.

Bạn có những mảng bám,
tế bào bị rối và bị viêm

và microglia phá khớp thần kinh đó.

Khi ai đó hỏi bạn,
"Ê, ai viết "Still Alice?"

bạn không thể nhớ,

vì khớp thần kinh đó
đã bị yếu hoặc chết rồi.

Bạn quên tôi mãi mãi.

Nhưng điều gì xảy ra nếu
bạn biết nhiều thứ về tôi?

Ví dụ bạn biết 4 thứ về tôi.

Hãy tưởng tượng bạn bị Alzheimer,

và 3 khớp thần kinh bị
tổn hại hay phá hỏng.

Bạn vẫn còn một con đường
vòng qua đống đổ nát để tìm ra tôi.

Bạn vẫn có thể nhớ tên tôi.

Vậy chúng ta có thể trụ được
dù có bệnh Alzheimer

nhờ vào những lối đi
chưa bị ảnh hưởng.

Và chúng ta tạo ra những lối đi này,
đó là việc luyện tập nhận thức,

bằng cách học những điều mới lạ.

Lý tưởng, chúng ta ưa những thứ mới lạ
phải phong phú nhất có thể,

bao gồm cả cảnh vật, âm thanh,
quan hệ và cảm xúc.

Vậy điều đó không có nghĩa là
chơi bảng ghép chữ.

Bạn không muốn đơn giản lấy lại
những thông tin mà bạn đã học,

vì đó như là phải đi du lịch ở những
những con đường cũ, quen thuộc

tìm những mối quan hệ hàng xóm
mà bạn đã biết rồi.

Bạn muốn khám phá những con đường
thần kinh mới.

Việc xây dựng bộ não chống
lại bệnh Alzheimer

có nghĩa là học nói tiếng Ý,

gặp bạn bè mới,

đọc sách,

hay nghe những bài TED tuyệt vời.

Dù đã làm hết những điều đó, nếu một ngày
bạn bị chuẩn đoán mắc Alzheimer,

có ba bài học mà tôi biết từ bà của tôi

và hàng chục người mà tôi biết
họ sống với căn bệnh này.

Chuẩn đoán không nói
bạn chết vào ngày mai.

Hãy cố sống.

Bạn sẽ không mất trí nhớ cảm xúc.

Bạn vẫn có thể hiểu tình yêu và vui thú.

Bạn có thể không nhớ điều tôi
nói cách đây 5 phút,

nhưng bạn vẫn nhớ được cảm giác
mà tôi tạo ra cho bạn.

Và bạn luôn quan trọng hơn
điều mà bạn nhớ được.

Cảm ơn.

(Vỗ tay)