< Return to Video

Son 4 milyar yılın kısa özeti (dinozorlar dahil değil)

  • 0:01 - 0:03
    Paleontoloji
  • 0:03 - 0:06
    küçük çocuklara yönelik bir bilim dalı,
  • 0:06 - 0:08
    dinozor kalıntıları kazıp
    çıkarmaya dayalı,
  • 0:08 - 0:11
    üstelik ''Jurassic Park'' kostümü giyerek.
  • 0:11 - 0:13
    Kafatasları yerden fırlar
  • 0:13 - 0:16
    ve turistik yerlerde
    ağzı açık bakılmak için sergilenir.
  • 0:16 - 0:20
    tıklama tuzakları, boyama kitapları
    ve canavar filmleri dışında
  • 0:20 - 0:22
    bunun başka alanı bilinmiyor.
  • 0:23 - 0:24
    Hayır...
  • 0:24 - 0:26
    Bekleyin.
  • 0:27 - 0:29
    Bu hiç Paleontoloji değil.
  • 0:30 - 0:34
    Paleontoloji geçmiş hayatın
    tüm incelemesi demek.
  • 0:34 - 0:36
    Bütün geçmiş zaman.
  • 0:36 - 0:38
    Atalarımızdan uzaylı formlarına kadar.
  • 0:39 - 0:42
    ''Kimiz biz?'' gibi temel soruları içerir,
  • 0:42 - 0:44
    ''Buraya nasıl geldik?'' gibi,
  • 0:44 - 0:47
    ''Biz'' tanımını mümkün olan
    en geniş şekilde ele alır:
  • 0:47 - 0:49
    hayatın kendisini.
  • 0:50 - 0:53
    Dinozorlar, bir kuş grubu
  • 0:53 - 0:55
    ve bu grubun küçük bir kısmı.
  • 0:55 - 0:56
    (Gülme sesleri)
  • 0:56 - 0:59
    Yine de medya ilgisini
    en çok onlar çekiyor.
  • 0:59 - 1:02
    [Antik dönemin inanılmaz çeşitliliği,
    Dinozorlar, Paleontoloji]
  • 1:02 - 1:05
    Bu çok doğru bir düşünce;
    bunu ben uydurmadım.
  • 1:05 - 1:07
    Bu sadece gerçek.
  • 1:07 - 1:13
    Neyse, çoğu paleontolog dinozorları
    bağımlılık yapıcı olarak görüyor.
  • 1:13 - 1:16
    Fosil kalıntılarında
    çok daha havalı şeyler var
  • 1:16 - 1:18
    ve bunun hakkında çok bilgi sahibiyiz.
  • 1:18 - 1:21
    Hadi dinozorlar olmadan son 4 milyar yılın
  • 1:21 - 1:23
    kısa bir özetini yapalım.
  • 1:24 - 1:25
    (Gülüşmeler)
  • 1:25 - 1:27
    İlk olarak genetik materyal.
  • 1:27 - 1:30
    Virüsler, temel olarak,
    protein üretmeye başladılar
  • 1:30 - 1:32
    ve çevrelerine zarar verdiler.
  • 1:33 - 1:35
    Dünya'ya hayat bulaştı.
  • 1:36 - 1:40
    Bu yeni bakterilerden bazıları
    gün ışığını yemeyi,
  • 1:40 - 1:41
    oksijen üretmeyi,
  • 1:41 - 1:43
    havadan karbon çekmeyi
  • 1:43 - 1:46
    ve diğer mikropların demir yiyeceklerini
  • 1:46 - 1:49
    onları pasa dönüştürerek
    yok etmeyi öğrendiler.
  • 1:49 - 1:52
    Bu milyarlarca yıl devam etti.
  • 1:52 - 1:55
    Bazı bakteriler diğer bakterileri yedi.
  • 1:55 - 1:58
    Oksijeni enerjiye
    çevirebilecek gücü kazanıp
  • 1:58 - 2:02
    hayvanların ve bitkilerin
    öncüleri oldular.
  • 2:02 - 2:04
    Fakat sonuç olarak iklim şokları yaşandı,
  • 2:05 - 2:07
    sıcaktan tekrar soğuğa dönüldü
  • 2:07 - 2:11
    ve Dünya buzullarla çevrilmiş
    bir kar topu hâline geldi.
  • 2:12 - 2:15
    Bu dönemin teknik ismi
    ''Kar Topu Dünyası.''
  • 2:15 - 2:18
    (Gülüşmeler)
  • 2:18 - 2:21
    700-800 milyon yıl önce.
  • 2:21 - 2:23
    Her neyse, mikroplar çok hücreli
    hayat oluştururken
  • 2:23 - 2:26
    birbirlerine bağlandı.
  • 2:26 - 2:28
    600 milyon yıl önce
  • 2:28 - 2:32
    mikropları sudan emen
    geometrik koloniler ortaya çıktı.
  • 2:32 - 2:36
    Bunların yerini kısa zamanda
    modern hayvanların ataları aldı.
  • 2:36 - 2:38
    Kambriyen patlaması.
  • 2:38 - 2:40
    Istakozun akrabaları,
  • 2:40 - 2:44
    kavrayıcı kollarını kullanarak
    diğer hayvanları yedi.
  • 2:45 - 2:49
    Zırhlı kıvrılan midye solucanları
    deniz tabanı boyunca ve içinde sürünürek
  • 2:49 - 2:52
    yeni bir ekosistem yarattı.
  • 2:52 - 2:56
    İlk kurbağa yavrusu benzerleri
    antik kıyı şeridine taşınırken
  • 2:56 - 3:00
    boğazlarındaki dişlerle
    yılan balığı benzerleri
  • 3:00 - 3:04
    otobüs boyutunda deniz canavarlarından
  • 3:04 - 3:06
    ve aç deniz akreplerinden kaçarken
  • 3:06 - 3:09
    dondurma koni mercanlardan
    ilk resiflerin üzerinde yüzmüş.
  • 3:09 - 3:11
    Bitki mantarları karaya çıktı.
  • 3:12 - 3:15
    Fakat sonra buzullar geri dönüp
    neredeyse her şeyi öldürdü.
  • 3:16 - 3:18
    Ama kitlesel yok oluşlar
    fırsatlar oluşturur.
  • 3:18 - 3:21
    Çenesiz balıklar okyanusu işgal etti;
  • 3:21 - 3:25
    av noktaları, çatal dişler
    ve son olarak yüzgeçler.
  • 3:25 - 3:29
    Örümcekler, akrepler, salyangozlar
    ve solucanlar karaya çıktı.
  • 3:30 - 3:33
    Çin'in oralarda bir yerde
    bir balık çene geliştirip
  • 3:33 - 3:36
    çenesiz balıkların, deniz akreplerinin
  • 3:36 - 3:38
    ve dallanan planktokların
  • 3:38 - 3:40
    neslini bitmeye götürdü.
  • 3:40 - 3:41
    Bu balıklardan bazıları,
  • 3:41 - 3:43
    yüzgecinde kol kemikleri olanlarında
  • 3:43 - 3:44
    parmaklar filizlendi,
  • 3:44 - 3:46
    yüzgeç başına 7 veya 8 parmak.
  • 3:47 - 3:49
    Karada, bitkiler ağaç olup
  • 3:49 - 3:51
    inanılmaz büyüdü
  • 3:51 - 3:54
    veya ölmeden önce
    bir kere sporlarını yaydılar.
  • 3:55 - 3:57
    Fakat sonra yine buzullar geldi
  • 3:57 - 3:59
    ve bu kitlesel yok olmanın
    iki numaralısıydı.
  • 3:59 - 4:03
    Zaman garip balıkların
    ve denizi kaplayan zambakların zamanıydı.
  • 4:03 - 4:05
    Kanatlı köpek balıkları.
  • 4:05 - 4:07
    Keskin testere çeneli köpek balıkları.
  • 4:07 - 4:09
    Küçük dişlerle kaplı yüzgeçleri
    olan köpek balıkları.
  • 4:09 - 4:11
    Ezici diş plakaları olan köpek balıkları.
  • 4:12 - 4:16
    İlk kez günümüzün maymun balığı ve yılan
    balıklarına benzer kemikli balıklar çıktı.
  • 4:17 - 4:18
    Sulak alanlar gelişti,
  • 4:18 - 4:22
    üç metre uzunluğunda avcı kırk ayaklar
    ve dev yusufçuklar ortaya çıktı.
  • 4:22 - 4:25
    Bunlar süper kıta
    Pangea boyunca yayıldı ve öldü,
  • 4:25 - 4:27
    kömür oluştu,
  • 4:27 - 4:30
    100 milyon yıllık
    Buz Devri'ne önderlik etti.
  • 4:31 - 4:35
    Sonunda, omurgalılar
    kalıcı olarak karaya çıktı,
  • 4:35 - 4:37
    beraberinde timsah benzeri amfibiyanlar
  • 4:37 - 4:40
    ve kılıç dişli proto memeliler.
  • 4:40 - 4:44
    Fakat sonra volkanlar
    bütün Sibirya'yı eritti,
  • 4:44 - 4:45
    neredeyse her şey öldü
  • 4:45 - 4:48
    ve bu üç numaralı kitlesel yok oluştu.
  • 4:48 - 4:49
    (Gülüşmeler)
  • 4:49 - 4:51
    Gündüz hayatı neredeyse öldü.
  • 4:51 - 4:56
    Sadece yalnız tusk dişli memeli
    hayatta kaldı ve gelişti
  • 4:56 - 5:00
    ama kısa zamanda
    koşabilen timsahlar yerlerini aldı.
  • 5:00 - 5:02
    Okyanusta, deniz sürüngenleri,
  • 5:02 - 5:07
    büyük oranda
    deniz kestanelerinin akrabalarını
  • 5:07 - 5:12
    ve zırhlı kalamarlarla, ammonoidlerin
    her türlü cinsini ve formunu oluşturdu.
  • 5:12 - 5:15
    Fakat sonra Pangea parçalanmaya başladı,
  • 5:15 - 5:16
    bir gün Atlantik Okyanusu olacak
  • 5:17 - 5:19
    atmosfere toksik gaz kusan
  • 5:19 - 5:22
    bir lav denizi oluşturdu
  • 5:22 - 5:24
    ve bu dördüncü kitlesel imhaydı.
  • 5:24 - 5:25
    (Gülüşmeler)
  • 5:25 - 5:28
    Evet, aslında beş seferden
    çok daha fazlası var,
  • 5:28 - 5:29
    bunlar sadece büyük olanlar.
  • 5:29 - 5:32
    (Gülüşmeler)
  • 5:33 - 5:37
    Sonunda balina boyutunda balıklar oluştu
  • 5:37 - 5:39
    ve günümüz balıkları resiflerde toplandı,
  • 5:39 - 5:44
    güneş ışınlarını yiyen su yosunlarını
    kullanarak devasa oldular.
  • 5:44 - 5:48
    Yengeçler, vatozlar
    ve öbür balıklar ezici dişleriyle,
  • 5:48 - 5:50
    ağır kabuklarıyla ortaya çıktı
  • 5:50 - 5:53
    ve avcı-av arasındaki
    silahlanma yarışına önderlik etti.
  • 5:53 - 5:56
    Bu sırada deniz biyoçeşitliliğinde
    patlama yaşandı.
  • 5:57 - 5:59
    Memeliler ağaçlara tırmandı, uçtu
  • 5:59 - 6:04
    ve günümüzdeki davranışlarına
    benzer birçok başka şey yaptılar.
  • 6:04 - 6:08
    İlk arılar tarafından polenleştirilmiş
    ilk çiçeklerle beslendiler.
  • 6:08 - 6:12
    Hem karada hem de denizde
    modern dünyaya önderlik eden
  • 6:12 - 6:14
    ekolojik bir devrim oldu.
  • 6:14 - 6:17
    Ama sonra Meksika'ya bir asteroit çarptı
  • 6:18 - 6:22
    ve dünyanın öbür ucunda
    Hindistan'daki volkanları tetikledi
  • 6:22 - 6:24
    ve tekrardan neredeyse her şey öldü.
  • 6:24 - 6:26
    (Kahkahalar)
  • 6:26 - 6:30
    Fakat her zaman bir fakat var ki buradayız
  • 6:30 - 6:32
    memeliler küllerinden doğup
  • 6:32 - 6:36
    aşırı sıcak altında küçülüp daha sonra
    her zamankinden çok büyüdüler.
  • 6:36 - 6:39
    Kuzey Kutbu'nda palmiye ağaçları
    ve yılanlar vardı.
  • 6:39 - 6:43
    Yırtıcı geyik köpekleri
    antik nehirler boyunca keyif sürerken
  • 6:43 - 6:45
    akrabaları okyanusa geri dönüp
  • 6:45 - 6:48
    samur benzeri ilk balinalar oldular.
  • 6:48 - 6:52
    Sırtlanlar ve diğer karnivorlar
  • 6:52 - 6:55
    devasa uzun boyunlu gergedanlar
    tarafından kovalanmadı.
  • 6:55 - 6:58
    Buradaki her şey kısmet tanıdık gelse de
  • 6:58 - 6:59
    aslında değil.
  • 6:59 - 7:03
    Antarktika'da başlayan buz devri
  • 7:03 - 7:07
    ilk kalıcı kutup buz örtüsünü
    200 milyon yılda oluşturdu.
  • 7:07 - 7:10
    Bu Dünya'nın geri kalanını kuruttu
  • 7:10 - 7:14
    fakat çimlerin, kemirgenlerin
    ve kedilerin artmasına imkân verdi.
  • 7:14 - 7:16
    Afrika'da bir yerde
  • 7:16 - 7:18
    bir ape yeni büyük savana
    üstünde yürümeye başladı.
  • 7:19 - 7:21
    Ah, bundan bahsetmem lazım,
  • 7:21 - 7:23
    devasa kılıç dişli somon ortaya çıktı.
  • 7:23 - 7:26
    (Kahkahalar)
  • 7:26 - 7:29
    Yani biz bunların hepsinin nasıl olduğunu
  • 7:29 - 7:31
    ve daha da fazlasını biliyoruz.
  • 7:31 - 7:32
    Nasıl?
  • 7:32 - 7:33
    Neden?
  • 7:33 - 7:37
    Paleontoloji, birçok diğer alan
    ve teknolojilerin kesişimiye birlikte
  • 7:37 - 7:40
    gelişen bir bilim.
  • 7:40 - 7:43
    Fosil kalıntılarından daha büyük veri yok
  • 7:43 - 7:45
    ve her birini kazıyoruz.
  • 7:45 - 7:46
    CAT taramalarını,
  • 7:46 - 7:48
    izotopları,
  • 7:48 - 7:49
    genomları,
  • 7:49 - 7:51
    robotları,
  • 7:51 - 7:53
    matematik simülasyonlarını
  • 7:53 - 7:55
    ve bütün türlerde analitiği kullanıyoruz.
  • 7:55 - 7:58
    Biz hepsini maksimuma
    çıkartıyoruz ki geçmişi
  • 7:58 - 8:01
    ve evrimin nasıl çalıştığını anlayalım.
  • 8:01 - 8:04
    Bu ayrıca bize gelecekle alakalı
    tahmin yapma fırsatı tanıyor.
  • 8:04 - 8:07
    Sıradaki kitlesel yok olmadan
    sonra ne olacak?
  • 8:07 - 8:09
    Ne tür gariplikler görülecek?
  • 8:09 - 8:11
    Memeliler tekrardan mı küçülecek?
  • 8:12 - 8:14
    Hatta memeli olacak mı?
  • 8:15 - 8:16
    Özetle
  • 8:16 - 8:20
    dinozorlarla alakalı çok şey öğrendik.
  • 8:20 - 8:26
    Fakat geçmişte yaşamış diğer
    %99,9 türden öğrenilecek hâlâ çok şey var.
  • 8:26 - 8:29
    Ve paleontoloji bu.
  • 8:29 - 8:30
    Teşekkürler.
  • 8:30 - 8:35
    (Alkışlar ve tezahüratlar)
Title:
Son 4 milyar yılın kısa özeti (dinozorlar dahil değil)
Speaker:
Lauren Sallan
Description:

Bu neşeli, kasırga gibi 4 milyar yıllık evrim turunda paleontolog ve TED Fellow Lauren Sallan bize tarih öncesi dünyada çok geniş çeşitlilikle dolaşmış hayvanları tanıtıyor (kanatlı köpek balıklarından koşabilen timsahlara ve oradan da uzun boyunlu gergedanlara) ve paleontolojinin neden dinozorlardan .ok daha öte bir şey olduğunu gösteriyor.

more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
08:48

Turkish subtitles

Revisions Compare revisions