< Return to Video

Origins of algebra | Introduction to algebra | Algebra I | Khan Academy

  • 0:00 - 0:02
    Bu videoda cəbrin
  • 0:02 - 0:05
    mənşəyindən bəhs edəcəyəm
  • 0:05 - 0:08
    Cəbrin mənşəyi və cəbrin
  • 0:08 - 0:11
    əsas ideyları bu kitabdan gəlir.
  • 0:11 - 0:16
    Daha doğrusu bu, həmin kitabın
  • 0:16 - 0:18
    bir səhifəsidir.
  • 0:18 - 0:20
    Kitabın adı
  • 0:20 - 0:23
    "Hesablamanın müxtəsər tamamlanması" kimi
  • 0:23 - 0:25
    tərcümə edilib.
  • 0:25 - 0:29
    Bu kitab təxminən 8 və ya 9-cu
  • 0:29 - 0:32
    əsrdə Bağdadda yaşamış fars
  • 0:32 - 0:34
    riyaziyyatçısı tərəfindən yazılıb.
  • 0:34 - 0:38
    Bu kitab təqribən 820-ci ildə
  • 0:38 - 0:39
    yazılıb.
  • 0:39 - 0:43
    Kitabın adında yerləşən və cəbr mənasına gələn
  • 0:43 - 0:45
    algebra sözü də ərəb sözü olub
  • 0:45 - 0:47
    mənası bərpa etmə və tamamlama deməkdir.
  • 0:51 - 0:55
    Bərpa etmə və tamamlama.
  • 0:55 - 0:58
    Bu kitabda o, xüsusi əməlləri göstərmişdir:
  • 0:58 - 1:01
    məsələn, hər hansı bir qiyməti tənliyin bir
  • 1:01 - 1:04
    tərəfindən digərinə keçirmək.
  • 1:04 - 1:05
    Mən ərəb dilini bilməsəm də,
  • 1:05 - 1:07
    bəzi dillərdə ərəb dilindən götürülmüş,
  • 1:07 - 1:09
    yəni, ərəb mənşəli sözlər
  • 1:09 - 1:10
    olduğunu bilirəm.
  • 1:10 - 1:12
    Yaxud əksinə.
  • 1:12 - 1:16
    Mən Hind və Urdu dillərini
    bir hind filminə
  • 1:16 - 1:18
    baxdıqda anlayacaq qədər bilirəm
    və burada Al-kitab sözünün
  • 1:18 - 1:20
    kitab demək olduğunu anlaya bilirəm.
  • 1:20 - 1:23
    Bu hissə kitab deməkdir.
  • 1:23 - 1:23
    Kitab.
  • 1:23 - 1:27
    Hesab edirəm ki, al-mukhtasar,
  • 1:27 - 1:29
    bizim dilə də çox yaxındır və müxtəsər
  • 1:29 - 1:30
    deməkdir.
  • 1:30 - 1:33
    Fihisab. Hisab sözü Hind və Urdu dilində
  • 1:33 - 1:35
    hesab deməkdir.
  • 1:35 - 1:36
    Hesab.
  • 1:36 - 1:38
    Al-gabr. Bu, əsas sözdür.
  • 1:38 - 1:41
    Cəbr deməkdir.
  • 1:41 - 1:46
    Bunun mənasının tamamlama olduğunu bilirik.
  • 1:46 - 1:46
    Tamamlama.
  • 1:46 - 1:52
    Val-muqabala sözü isə tarazlıq mənasındadır.
  • 1:52 - 1:53
    Tarazlıq.
  • 1:53 - 1:55
    Tamamalama və tarazlıq.
  • 1:55 - 1:57
    Bu video ərəb dilindən tərcümə
  • 1:57 - 1:59
    haqqında deyil, ancaq kitabın adını
    tərcümə etməyə çalışsaq,
  • 1:59 - 2:04
    tamamlama və tarazlıqla
  • 2:04 - 2:11
    hesablamanın müxtəsərləşdirilməsi alınar.
  • 2:11 - 2:13
    Bu təbii ki, dəqiq tərcümə deyil.
  • 2:13 - 2:15
    Bu kitab cəbrin mənbəyi hesab edilir və
  • 2:15 - 2:18
    çox vacib bir kitabdır.
  • 2:18 - 2:21
    Bunun səbəbi sadəcə cəbr sözünə ilk dəfə
  • 2:21 - 2:25
    burada rast gəlinməsi deyil.
  • 2:25 - 2:30
    Cəbrdə istifadə edilən
    müasir üsulların bir çoxu
  • 2:30 - 2:32
    bu kitaba əsaslanır.
  • 2:32 - 2:34
    Məsələn, bərabərliyin tarazlanması.
  • 2:34 - 2:36
    Mücərrəd məsələlərin bəzilərinin
  • 2:36 - 2:39
    həllini bu kitabda tapmaq olar.
  • 2:39 - 2:42
    Ancaq Əl-Xarəzmi bu ideyaları
  • 2:42 - 2:45
    istifadə edən ilk insan deyil.
  • 2:45 - 2:47
    O, Bağdadda yaşayıb.
  • 2:47 - 2:49
    Cəbrin tarixində baş vermiş
    bir çox dəyişiklik
  • 2:49 - 2:50
    buradan yayılıb.
  • 2:50 - 2:52
    O, 8 və ya 9-cu əsrlərdə
  • 2:52 - 2:54
    burada yaşayıb.
  • 2:54 - 2:56
    Gəlin bunu daha aydın göstərmək üçün
  • 2:56 - 2:58
    bir xətt çəkək.
  • 2:58 - 3:04
    Bu, zaman cədvəlidir.
  • 3:04 - 3:07
    Dinə nə qədər inanclı olduğunuzu bilməsəm də,
  • 3:07 - 3:12
    müasir tarix İsanın doğulduğu vaxtdan hesablanır.
  • 3:12 - 3:14
    Bunu bu xətlə işarə edək.
  • 3:14 - 3:15
    Dini inancları olmayanlar üçün
  • 3:15 - 3:17
    bu, eradan sonra adlanır.
  • 3:17 - 3:20
    Eradan sonra sözü
  • 3:20 - 3:23
    latın sözü olan AD-dən götürülmüşdür
  • 3:23 - 3:25
    mənası İsanın doğulduğu il
  • 3:25 - 3:26
    deməkdir.
  • 3:26 - 3:29
    Dini kontekstdə bunu
  • 3:29 - 3:32
    İsadən əvvəlki era, yəni BC adlandırırlar.
  • 3:32 - 3:37
    Hər halda bu, 1000 illikdir.
  • 3:37 - 3:40
    Bu 2000 illikdir.
  • 3:40 - 3:42
    Hal-hazırda biz tarixin
  • 3:42 - 3:44
    təxmini bu hissəsindəyik.
  • 3:44 - 3:49
    Bu, eradan əvvəl 1000 illik.
  • 3:49 - 3:52
    bu isə eradan əvvəl 2000 illikdir.
  • 3:52 - 3:55
    Mən əminəm ki,
  • 3:55 - 3:56
    biz bir qədər də araşdırsaq,
  • 3:56 - 3:57
    başqa mədəniyyətlərdə, başqa
  • 3:57 - 3:59
    millətlərin cəbr haqqında
  • 3:59 - 4:02
    ideyalarına
  • 4:02 - 4:05
    rast gələ bilərik.
  • 4:05 - 4:07
    Ancaq cəbr haqqında qeydə
  • 4:07 - 4:10
    alınmiş ilk mənbələrə
  • 4:10 - 4:14
    təxminən eradan əvvəl 2000-ci illərdə
  • 4:14 - 4:16
    Babildə rast gəlinmişdir.
  • 4:16 - 4:23
    Həmin vaxt insanların cəbrlə əlaqəli
  • 4:23 - 4:24
    fikirlərini yazdıqları bəzi daş lövhələr
  • 4:24 - 4:26
    tapılmışdır.
  • 4:26 - 4:28
    Onlar fərqli simvollardan istifadə ediblər.
  • 4:28 - 4:31
    Onların istifadə etdikləri rəqəmlər də
    fərqli olub,
  • 4:31 - 4:33
    ancaq həmin lövhələrdə
    cəbr haqqında anlayışlar olub.
  • 4:33 - 4:35
    Həmin yer təxmini buradır.
  • 4:35 - 4:39
    Babil təxmini burada olub.
  • 4:39 - 4:43
    Babil Şumerlərin ənənələrini davam etdirib.
  • 4:43 - 4:45
    Bu hissə Mesopotamiya adlanırdı.
  • 4:45 - 4:47
    yunan dilində iki çayın arası deməkdir.
  • 4:47 - 4:48
    Cəbr haqqında
  • 4:48 - 4:49
    bilinən ilk anlayışlar
  • 4:49 - 4:51
    buradan yayılmışdır.
  • 4:51 - 4:55
    Daha sonra bir qədər irəliləyək.
  • 4:55 - 4:56
    Mən əminəm ki, hətta tarixçilər belə
  • 4:56 - 4:58
    2000 il əvvəl Babildə istifadə edilmiş
  • 4:58 - 5:02
    müxtəlif cəbri nümunələri
  • 5:02 - 5:08
    bizə göstərə bilməz.
  • 5:08 - 5:11
    Eradan sonrakı 200 və ya 300-cü ilə getsək,
  • 5:11 - 5:14
    İsgəndəriyyədə yaşamış bir
  • 5:14 - 5:17
    yunan görərik.
  • 5:17 - 5:19
    Bu Yunanıstandır.
  • 5:19 - 5:21
    Ancaq o, Roma İmperiyasının bir hissəsi
  • 5:21 - 5:23
    hesab edilən İsgəndəriyyədə yaşayıb.
  • 5:23 - 5:25
    İsgəndəriyyə təxmini buradadır,
  • 5:25 - 5:28
    həmin adamın adı isə
  • 5:28 - 5:31
    Diofantdır.
  • 5:31 - 5:32
    İsgəndəriyyəli Diofant.
  • 5:32 - 5:36
    Bəzən onu cəbrin atası
  • 5:36 - 5:39
    adlandırırlar.
  • 5:39 - 5:41
    Ancaq Əl-Xarəzmini də cəbrin atası
    hesab edənlər var.
  • 5:41 - 5:44
    Əl-Xarəzmi bərabərliklərin
  • 5:44 - 5:46
    tarazlaşdırılması və əsas
    cəbri anlayışlardan
  • 5:46 - 5:48
    bəhs edərkən
  • 5:48 - 5:50
    Diofant daha çox xüsusi
    məsələlərə yönəlib.
  • 5:50 - 5:53
    Onların hər ikisi Babildə cəbrin banisi
    hesab edilsə də,
  • 5:53 - 5:56
    hər ikisinin özünəməxsus
  • 5:56 - 5:58
    töhfələri olmuşdur.
  • 5:58 - 5:59
    Onlar Babildə ortaya çıxan anlayışları
  • 5:59 - 6:00
    təkrarlamayıblar.
  • 6:00 - 6:01
    Hər ikisinin cəbrə
  • 6:01 - 6:03
    nadir töhfələri olub,
  • 6:03 - 6:06
    ancaq xüsusilə də Qərb tarixçiləri
  • 6:06 - 6:08
    Diofantı cəbrin atası hesab edir.
  • 6:08 - 6:11
    Əl-Xarəzminin də özünəməxsus
  • 6:11 - 6:14
    dəstəkçiləri olub.
  • 6:14 - 6:16
    Onun da cəbrə xüsusi töhfələri olub.
  • 6:16 - 6:18
    Tarixdə bir qədər də irəliləsək,
  • 6:18 - 6:22
    Hindistanda yaşamış məşhur riyaziyyatçı
  • 6:22 - 6:26
    Brahmaquptanı görərik.
  • 6:26 - 6:29
    Hindistanlı Brahmaqupta.
  • 6:29 - 6:33
    Onun Hindistanın hansı bölgəsində
  • 6:33 - 6:34
    yaşadığını bilmirəm.
  • 6:34 - 6:35
    Dəqiq olmasa da, o, təxmini
  • 6:35 - 6:38
    buralarda yaşayıb.
  • 6:38 - 6:39
    Onun da cəbrə xüsusi töhfələri olub.
  • 6:39 - 6:42
    Bu isə məşhur riyaziyytaçı
  • 6:44 - 6:46
    Əl-Xarəzminin dövrüdür.
  • 6:46 - 6:51
    Onun adı həmişə cəbrlə yanaşı
  • 6:51 - 6:54
    çəkilir, bəzi insanlar onu
  • 6:54 - 6:57
    cəbrin atası hesab etsə də,
  • 6:57 - 7:00
    bəziləri Əl-Xarəzminin bu ada layiq
  • 7:00 - 7:02
    olmadığını düşünür
  • 7:02 - 7:05
    çünki insanlar hesab edirlər ki,
  • 7:05 - 7:08
    o, cəbrin sadəcə mücərrəd anlayışlarına
  • 7:08 - 7:11
    yönəlib və müasir riyaziyyatçıların
    sonradan tapdığı
  • 7:11 - 7:13
    xüsusi üsullar haqqında
    heç bir anlayışı olmamışdır.
Title:
Origins of algebra | Introduction to algebra | Algebra I | Khan Academy
Description:
more » « less
Video Language:
English
Team:
Khan Academy
Duration:
07:17

Azerbaijani subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.