< Return to Video

Ju mund te rritni qeliza te reja te trurit. Ja se si

  • 0:02 - 0:06
    A mundemi ne, si të rritur, të prodhojme
    qeliza të reja nervore?
  • 0:07 - 0:10
    Ka ende paqartesi rreth kësaj pyetje,
  • 0:10 - 0:13
    pasi kjo është një fushë mjaft
    e re e hulumtimit.
  • 0:14 - 0:17
    Për shembull, isha duke folur me një
    nga kolegët e mi, Robertin,
  • 0:17 - 0:18
    një onkologjist,
  • 0:18 - 0:20
    dhe ai më tha,
  • 0:20 - 0:22
    "Sandrine, është misterioze.
  • 0:22 - 0:26
    Disa nga pacienteve te mi që u është thënë
    së janë shëruar nga kanceri i tyre
  • 0:26 - 0:29
    ende tregojnë shenja të depresionit."
  • 0:30 - 0:31
    Dhe unë i'u përgjigja atij:
  • 0:31 - 0:33
    Nga pikëpamja ime eshte e kuptueshme.
  • 0:33 - 0:38
    Trajtimi i pacientëve me ilace, që
    parandalojne shumimin e qelizave kanceroze
  • 0:38 - 0:43
    gjithashtu ndalon që të zhvillohen
    dhe neuronet e reja në trurin e tyre."
  • 0:44 - 0:47
    Roberti më pa si të isha e çmendur
    dhe më tha,
  • 0:47 - 0:49
    "Shiko Sandrine, këta janë
    pacientë të rritur
  • 0:49 - 0:51
    të rriturit nuk zhvillojnë
    qeliza të reja nervore."
  • 0:53 - 0:56
    Edhe pse shumë e habitur, i thashe,
    "Ne të vërtete, mundemi."
  • 0:57 - 1:02
    Dhe ky është një fenomen
    që ne e quajmë neurogjeneza.
  • 1:02 - 1:03
    [Neurogjeneza]
  • 1:03 - 1:07
    Roberti nuk është neuroshkenctar,
  • 1:07 - 1:12
    dhe ateherë ne shkollen e mjekesise nuk
    i kane mesuar cka mesohet tani --
  • 1:12 - 1:15
    qe truri i nje te rrituri mund
    te prodhoje qeliza te reja nervore.
  • 1:17 - 1:22
    Keshtu qe Roberti, nje
    doktor i mire qe eshte,
  • 1:22 - 1:23
    deshironte te vinte tek
    laboratori im
  • 1:23 - 1:26
    qe te kuptonte me mire se per cka
    e kisha fjalen.
  • 1:27 - 1:29
    Dhe i bera nje udhetim
  • 1:29 - 1:32
    ne nje nga pjeset me ngacmuese te trurit
  • 1:32 - 1:34
    persa i perket neurogjenezes --
  • 1:34 - 1:36
    dhe kjo eshte pjesa e trurit hipokampus.
  • 1:37 - 1:41
    Kjo eshte struktura ngjyre hiri
    ne qender te trurit.
  • 1:42 - 1:44
    Dhe meqe e dime kete fakt
    prej shume kohesh,
  • 1:44 - 1:49
    ajo eshte pergjegjese per te nxenet,
    kujtesen, humorin, dhe emocionet.
  • 1:49 - 1:52
    Sidoqofte, cka kemi zbuluar se fundmi
  • 1:52 - 1:57
    eshte qe kjo eshte nje nder pjeset unike
    ne trurin e te rriturit
  • 1:57 - 2:00
    ku mund te zhvillohen neuronet e reja.
  • 2:00 - 2:03
    Dhe nese e presim hipokampusin
  • 2:03 - 2:04
    dhe e zmadhojme,
  • 2:04 - 2:07
    atehere ajo qe shihet ketu pjesa e kaltert
  • 2:07 - 2:11
    eshte nje neuron i ri
    ne nje tru miu te rritur.
  • 2:13 - 2:16
    Por kur bie fjala te truri i njeriut --
  • 2:16 - 2:19
    kolegu im Jonas Frisén
    nga Instituti Karolinska,
  • 2:19 - 2:25
    ka vleresuar se ne prodhojme rreth
    700 neurone te reja cdo dite
  • 2:25 - 2:26
    ne hipokampus.
  • 2:27 - 2:29
    Mund te mendoni se nuk eshte shume,
  • 2:29 - 2:31
    duke i krahasuar me miliarda neurone
    qe i kemi.
  • 2:32 - 2:35
    Por kur arrin moshen 50 vjec,
  • 2:35 - 2:39
    te gjitha neuronet me te cilat
    kemi lindur, do te jene zevendesuar
  • 2:39 - 2:42
    me neurone te te rriturve.
  • 2:43 - 2:48
    Pse keto neurone te reja jane
    te rendesishme dhe si funksionojne ato?
  • 2:49 - 2:53
    Se pari, e dime qe ato jane te rendesishme
    per te mesuarit dhe kujtesen.
  • 2:53 - 2:55
    Dhe ne laboratorin qe u tregua
  • 2:55 - 2:58
    qe nese e pengojme aftesine
    e nje truri te rritur
  • 2:58 - 3:00
    te prodhoje neurone te reja
    ne hipokampus,
  • 3:00 - 3:03
    atehere ne bllokojme disa
    aftesi te kujteses.
  • 3:04 - 3:11
    Kjo eshte vecanerisht e vertete dhe e re,
    per orientimin tre dimensional --
  • 3:11 - 3:13
    si pershembull, se si e drejtoni
    veten ne qytet.
  • 3:14 - 3:16
    Ne jemi ende duke mesuar
    shume gjera,
  • 3:16 - 3:19
    dhe neuronet nuk jane te rendesishme vetem
    per kapacitetin e kujteses,
  • 3:19 - 3:22
    por jane gjithashtu edhe per cilesine
    te kujteses.
  • 3:22 - 3:26
    Dhe do te kishin qene te dobishem
    te shtojne kohe ne kujtesen tone
  • 3:26 - 3:30
    do te ndihmojne te bejne dallimin
    e kujtimeve te ngjashme, si:
  • 3:30 - 3:33
    si te gjeni biçikleten
  • 3:33 - 3:36
    qe e keni parkuar cdo dite ne
    te njejten zone,
  • 3:36 - 3:38
    por ne nje pozicion pak me te ndryshem?
  • 3:40 - 3:43
    Dhe me interesante per kolegun tim Robert
  • 3:43 - 3:47
    eshte hulumtimi qe jemi duke bere
    mbi neurogjenezen dhe depresionin.
  • 3:48 - 3:50
    Ne nje model kafshe me depresion,
  • 3:50 - 3:54
    kemi pare qe kemi nivel me te vogel
    te neurogjenezes.
  • 3:54 - 3:57
    Dhe nese i japim pilula kunder
    depresionit,
  • 3:57 - 4:00
    atehere e rrisim prodhimin e
    ketyre neuroneve te reja,
  • 4:00 - 4:03
    dhe i zvogelojme simptomat e depresionit,
  • 4:03 - 4:09
    duke krijuar nje lidhje te paster,
    ne mes neurogjenezes dhe depresionit.
  • 4:09 - 4:14
    Por, nese e bllokon thjesht neurogjenezen,
  • 4:14 - 4:16
    atehere bllokohet edhe efektshmeria
    e pilulave kunder depresionit.
  • 4:18 - 4:19
    Roberti kishte kuptuar
  • 4:20 - 4:23
    qe ka me shume gjase qe pacientet
    e tij te kene vuajtuar nga depresioni
  • 4:23 - 4:26
    edhe pse ishin sheruar nga kanceri i tyre,
  • 4:26 - 4:30
    sepse bari i kancerit kishte ndaluar
    neuronet e reja te prodhohen.
  • 4:30 - 4:34
    Duhet kohe derisa te prodhohen
    neuronet e tjera
  • 4:34 - 4:36
    qe arrijne te funksionojne normalisht.
  • 4:38 - 4:42
    Keshtu qe, kolektivisht, ne mendojme
    qe kemi fakte te mjaftueshme
  • 4:42 - 4:46
    qe te themi se neurogjeneza
    eshte objektivi primar
  • 4:46 - 4:50
    nese deshirojme te permiresojme
    formimin e kujteses ose te humorit,
  • 4:50 - 4:53
    ose edhe te parandalojme
    ligeshtimin qe vjen me moshen,
  • 4:53 - 4:55
    ose qe eshte e lidhur edhe me stresin.
  • 4:56 - 4:58
    Atehere pyetja tjeter eshte:
  • 4:58 - 5:00
    a mundemi t'a kontrollojme neurogjenezen?
  • 5:01 - 5:02
    Pergjigjja eshte po.
  • 5:03 - 5:05
    Dhe tash do te bejme nje kuiz.
  • 5:06 - 5:09
    Do t'ju jap nje shumellojshmeri
    te sjelljeve dhe te aktiviteteve,
  • 5:09 - 5:14
    dhe ju do te me tregoni nese
    ato do ta rrisin neurogjenezen
  • 5:14 - 5:16
    apo do te zvogelojne neurogjenezen.
  • 5:17 - 5:18
    Jemi gati?
  • 5:19 - 5:20
    Ne rregull, te fillojme.
  • 5:20 - 5:22
    Cfare mendoni rreth te nxenit?
  • 5:23 - 5:24
    Rritet?
  • 5:24 - 5:25
    Po.
  • 5:25 - 5:29
    Te nxenit do te rrise prodhimin
    e ketyre neuroneve te reja.
  • 5:29 - 5:30
    Po stresi?
  • 5:31 - 5:36
    Po, stresi do te ule prodhimin e
    ketyre neuroneve ne hipokamus.
  • 5:36 - 5:38
    Mungesa e gjumit?
  • 5:39 - 5:42
    Me te vertet, qe do te ule neurogjenezen.
  • 5:42 - 5:43
    Po seksi?
  • 5:44 - 5:46
    Oh, wow!
  • 5:46 - 5:47
    (Te qeshura)
  • 5:47 - 5:51
    Po, keni te drejte, do te rrise
    prodhimin e neuroneve te reja.
  • 5:51 - 5:53
    Sidoqofte, eshte gjithcka
    rreth balancit ketu.
  • 5:53 - 5:55
    Ne s'duam te jemi ata
    qe biem ne nje situate --
  • 5:55 - 5:57
    (Te qeshura)
  • 5:57 - 6:00
    qe shume seks, te krijoje mungese gjumi.
  • 6:00 - 6:02
    (Te qeshura)
  • 6:03 - 6:05
    Cka rreth plakjes?
  • 6:08 - 6:11
    Atehere perqindja e neurogjenezes
    do te ulet ndersa plakemi,
  • 6:11 - 6:13
    por ende eshte e pranishme.
  • 6:14 - 6:16
    Dhe kjo eshte e fundit, cka rreth
    te vrapuarit?
  • 6:18 - 6:21
    Do t'ju le te gjykoni vete kete.
  • 6:22 - 6:23
    Kjo eshte nje nder studimet e para
  • 6:23 - 6:28
    qe eshte mbajtur nga nje prej mentoreve
    te mi, Rusty Gage nga Instituti Salk,
  • 6:28 - 6:30
    duke treguar qe ambienti qe na rrethon
    mund te kete nje ndikim
  • 6:30 - 6:32
    ne prodhimin e neuroneve te reja.
  • 6:32 - 6:36
    Dhe ketu mund te shihni nje
    pjese te hipokampusit te nje miu
  • 6:36 - 6:39
    qe nuk ka vrapuar asnjehere
    ne kafazin e tij.
  • 6:39 - 6:43
    Keto pikat e zeza qe shihni jane
    neuronet e ardhshme te reja.
  • 6:43 - 6:48
    Dhe tash, ndersa shihni nje prerje
    te hipokampusit te nje miu
  • 6:48 - 6:51
    qe kishte nje rrote vrapimi
    ne kafazin e tij.
  • 6:51 - 6:53
    E shihni rritjen e madhe
  • 6:53 - 6:55
    te pikave te zeza qe tregojne qe
    do te jene neuronet e reja.
  • 6:57 - 7:01
    Keshtu qe aktiviteti ka ndikim ne
    neurogjeneze, por kjo s'eshte e gjitha.
  • 7:02 - 7:04
    Cfare ushqimi hani ka ndikim
  • 7:04 - 7:07
    ne prodhimin e neuroneve te reja
    ne hipokampus.
  • 7:07 - 7:10
    Ketu e kemi nje shembull te dietes --
  • 7:10 - 7:14
    te ushqimeve qe kane treguar
    qe kane ndikim.
  • 7:14 - 7:17
    Dhe do te theksoj disa per ju:
  • 7:17 - 7:22
    Ulja e kalorive te marra me 20 deri 30
    perqind do te rrise neurogjenezen.
  • 7:22 - 7:26
    Dietat ku perfshihet agjerimi --
    hapesira e kohes midis vakteve --
  • 7:26 - 7:28
    do te rrise neurogjenezen.
  • 7:28 - 7:29
    Konsumimi i flavonoideve,
  • 7:29 - 7:32
    qe gjenden ne çokolladen e zeze
    ose ne boronica,
  • 7:32 - 7:34
    do te rrise neurogjenezen.
  • 7:34 - 7:36
    Omega-3 acidet e yndyrshme,
  • 7:36 - 7:38
    qe gjendet ne peshkun e yndyrshem,
    siq eshte salmoni,
  • 7:38 - 7:41
    do te rrise prodhimin e
    ketyre neuroneve te reja.
  • 7:42 - 7:46
    Nga ana tjeter, nje diete qe ka
    nivele te larta te yndyres se saturuar
  • 7:46 - 7:48
    do te kete nje ndikim negativ
    ne neurogjeneze.
  • 7:49 - 7:53
    Etanoli -- konsumimi i alkoholit --
    do te zvogeloje neurogjenezen.
  • 7:54 - 7:57
    Sidoqofte, jo gjithcka eshte e humbur;
  • 7:57 - 8:00
    resveratroli, qe gjendet ne veren e kuqe,
  • 8:00 - 8:03
    ka treguar te ndihmoje
    mbijetesen e ketyre neuroneve te reja.
  • 8:04 - 8:06
    Keshtu qe, heres tjeter kur te jeni
    ne nje darke,
  • 8:06 - 8:10
    ndoshta do te preferonit
    keto pije "neurogjeneze-neutrale".
  • 8:10 - 8:12
    (Te qeshura)
  • 8:12 - 8:15
    Dhe per ta perfunduar,
    me lejoni te permend kete te fundit --
  • 8:15 - 8:16
    nje te habitshme.
  • 8:16 - 8:20
    Japonezet jane te apasionuar
    me teksturen e ushqimit,
  • 8:20 - 8:25
    dhe kane treguar qe dietat e buta
    te lengshme e demtojne neurogjenezen,
  • 8:25 - 8:30
    perkunder atyre ushqimeve qe kerkojne
    pertypje -- perçapje -- ose ushqimet e forta.
  • 8:31 - 8:33
    Keshtu te gjitha keto informacione,
  • 8:33 - 8:35
    kur kemi nevoje te shikojme
    nivelin e qelizave,
  • 8:35 - 8:38
    qe eshte gjeneruar duke i perdorur
    kafshet si shembuj.
  • 8:38 - 8:43
    Por kjo diete iu eshte administruar
    edhe mbi njerez,
  • 8:43 - 8:49
    dhe ajo cka kemi zbuluar eshte
    qe dieta rregullon kujtesen dhe humorin
  • 8:49 - 8:53
    ne menyre te njejte
    siq rregullon neurogjenezen.
  • 8:53 - 8:57
    si pershembull: reduktimi i kalorive
    do te rrisi kapacitetin e kujteses,
  • 8:57 - 9:02
    ndersa nje diete qe ka shume yndyre vetem
    do t'i perkeqesonte shenjat e depresionit-
  • 9:02 - 9:06
    perkunder omega-3 acidet yndyrore,
    qe do te rrit neurogjenezen,
  • 9:06 - 9:11
    qe gjithashtu ndihmon te ulen
    shenjat e depresionit.
  • 9:12 - 9:16
    Keshtu qe mendojme se efekti i dietes
  • 9:16 - 9:20
    ne shendetin mendor, ne kujtese dhe
    ne humor,
  • 9:20 - 9:25
    eshte gjithashtu i shoqeruar ne prodhimin
    e neuroneve te reja ne hipokampus.
  • 9:25 - 9:27
    Dhe nuk eshte vetem se cka konsumoni,
  • 9:27 - 9:30
    por eshte edhe se teksture ka ushqimi
    kur e hani,
  • 9:30 - 9:32
    dhe sasia e ushqimit qe merrni.
  • 9:34 - 9:38
    Nga ana jone -- neuroshkencetaret
    qe jane te interesuar ne neurogjeneze --
  • 9:38 - 9:42
    duhet te kuptojme me shume rreth
    funskionit te neuroneve te reja,
  • 9:42 - 9:46
    dhe se si i kontrollojme mbijetesen
    dhe prodhimin e tyre.
  • 9:46 - 9:50
    Po ashtu te gjejme menyren si te mbrojme
    neurogjenezen e pacienteve te Robertit.
  • 9:51 - 9:53
    Dhe nga ana juaj --
  • 9:53 - 9:55
    Ju le ju ne pergjegjesi
    te neurogjenezes suaj.
  • 9:56 - 9:57
    Faleminderit.
  • 9:57 - 10:03
    (Duartrokitje)
  • 10:03 - 10:05
    Margaret Heffernan:
    Nje kerkim fantastik, Sandrine.
  • 10:05 - 10:07
    Tash, te kam thene qe ti
    me ke ndryshuar jeten --
  • 10:07 - 10:09
    Tash une ha shume boronica.
  • 10:09 - 10:11
    Sandrine Thuret: Shume mire.
  • 10:12 - 10:14
    MH: Jam shume e interesuar
    ne punen e te vrapuarit.
  • 10:15 - 10:17
    A duhet te vrapoj?
  • 10:17 - 10:20
    Apo vlen vetem per ushtrimet aerobike,
  • 10:20 - 10:22
    per ti derguar oksigjen trurit?
  • 10:22 - 10:24
    A mundet te jete ndonje ushtrim
    tjeter energjik?
  • 10:24 - 10:26
    ST: Atehere per momentin,
  • 10:26 - 10:29
    nuk mundemi te themi se
    eshte vetem vrapimi,
  • 10:29 - 10:34
    por ne mendojme qe gjithcka qe
    vertet rrit prodhimin --
  • 10:34 - 10:37
    ose qarkullimin e gjakut ne tru,
  • 10:37 - 10:39
    duhet te jete i dobishem.
  • 10:39 - 10:42
    MH: Atehere nuk eshte nevoja te kem
    nje rreth vrapimi ne zyren time?
  • 10:42 - 10:43
    ST: Jo, nuk eshte nevoja!
  • 10:43 - 10:45
    MH: Oh, cfare lehtesimi! Kjo eshte e mrekullueshme.
  • 10:45 - 10:47
    Sandrine Thuret,
    te faleminderit shume.
  • 10:47 - 10:48
    ST: Faleminderit juve, Margaret.
  • 10:48 - 10:51
    (Duartrokitje)
Title:
Ju mund te rritni qeliza te reja te trurit. Ja se si
Speaker:
Sandrine Thuret
Description:

A mundemi, ne si te rritur, te rrisim neurone te reja? Neuroshkenctarja Sandrine Thuret thote qe ne si te rritur mundemi, dhe ofron hulumtimin dhe jep keshilla qe mund te perdoren se si mundemi te ndihmojme trurin tone duke zhvilluar neurogjenezen--duke permiresuar humorin, duke rritur formimin e kujteses dhe duke parandaluar lodhjen qe vjen me plakjen.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
11:04

Albanian subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.