WEBVTT

00:00:01.936 --> 00:00:06.317
A mundemi ne, si të rritur, të prodhojme
qeliza të reja nervore?

00:00:07.150 --> 00:00:10.237
Ka ende paqartesi rreth kësaj pyetje,

00:00:10.261 --> 00:00:12.871
pasi kjo është një fushë mjaft 
e re e hulumtimit.

00:00:13.569 --> 00:00:16.928
Për shembull, isha duke folur me një
nga kolegët e mi, Robertin,

00:00:16.952 --> 00:00:18.260
një onkologjist,

00:00:18.284 --> 00:00:19.585
dhe ai më tha,

00:00:20.014 --> 00:00:21.769
"Sandrine, është misterioze.

00:00:21.793 --> 00:00:26.107
Disa nga pacienteve te mi që u është thënë
së janë shëruar nga kanceri i tyre

00:00:26.131 --> 00:00:28.528
ende tregojnë shenja të depresionit."

00:00:29.520 --> 00:00:30.815
Dhe unë i'u përgjigja atij:

00:00:30.839 --> 00:00:33.179
Nga pikëpamja ime eshte e kuptueshme.

00:00:33.203 --> 00:00:37.741
Trajtimi i pacientëve me ilace, që 
parandalojne shumimin e qelizave kanceroze

00:00:37.765 --> 00:00:42.868
gjithashtu ndalon që të zhvillohen 
dhe neuronet e reja në trurin e tyre."

00:00:43.820 --> 00:00:46.606
Roberti më pa si të isha e çmendur
dhe më tha,

00:00:46.630 --> 00:00:48.812
"Shiko Sandrine, këta janë
pacientë të rritur

00:00:48.836 --> 00:00:51.408
të rriturit nuk zhvillojnë 
qeliza të reja nervore."

00:00:52.543 --> 00:00:56.209
Edhe pse shumë e habitur, i thashe,
"Ne të vërtete, mundemi."

00:00:57.098 --> 00:01:01.924
Dhe ky është një fenomen 
që ne e quajmë neurogjeneza.

NOTE Paragraph

00:01:01.948 --> 00:01:03.138
[Neurogjeneza]

NOTE Paragraph

00:01:03.162 --> 00:01:06.932
Roberti nuk është neuroshkenctar,

00:01:06.956 --> 00:01:11.581
dhe ateherë ne shkollen e mjekesise nuk 
i kane mesuar cka mesohet tani --

00:01:11.605 --> 00:01:15.344
qe truri i nje te rrituri mund 
te prodhoje qeliza te reja nervore.

00:01:17.217 --> 00:01:21.587
Keshtu qe Roberti, nje
doktor i mire qe eshte,

00:01:21.611 --> 00:01:23.310
deshironte te vinte tek
laboratori im

00:01:23.334 --> 00:01:26.158
qe te kuptonte me mire se per cka
e kisha fjalen.

00:01:26.881 --> 00:01:29.136
Dhe i bera nje udhetim

00:01:29.160 --> 00:01:32.073
ne nje nga pjeset me ngacmuese te trurit

00:01:32.097 --> 00:01:34.270
persa i perket neurogjenezes --

00:01:34.294 --> 00:01:36.382
dhe kjo eshte pjesa e trurit hipokampus.

00:01:37.080 --> 00:01:40.932
Kjo eshte struktura ngjyre hiri
ne qender te trurit.

00:01:41.613 --> 00:01:44.035
Dhe meqe e dime kete fakt 
prej shume kohesh,

00:01:44.059 --> 00:01:48.824
ajo eshte pergjegjese per te nxenet,
kujtesen, humorin, dhe emocionet.

00:01:49.343 --> 00:01:52.390
Sidoqofte, cka kemi zbuluar se fundmi

00:01:52.414 --> 00:01:57.072
eshte qe kjo eshte nje nder pjeset unike
ne trurin e te rriturit

00:01:57.096 --> 00:01:59.746
ku mund te zhvillohen neuronet e reja.

00:02:00.405 --> 00:02:02.716
Dhe nese e presim hipokampusin

00:02:02.740 --> 00:02:04.008
dhe e zmadhojme,

00:02:04.032 --> 00:02:06.833
atehere ajo qe shihet ketu pjesa e kaltert

00:02:06.857 --> 00:02:11.430
eshte nje neuron i ri
ne nje tru miu te rritur.

00:02:12.769 --> 00:02:15.824
Por kur bie fjala te truri i njeriut --

00:02:15.848 --> 00:02:19.380
kolegu im Jonas Frisén
nga Instituti Karolinska,

00:02:19.404 --> 00:02:25.144
ka vleresuar se ne prodhojme rreth
700 neurone te reja cdo dite

00:02:25.168 --> 00:02:26.366
ne hipokampus.

00:02:27.183 --> 00:02:28.858
Mund te mendoni se nuk eshte shume,

00:02:28.882 --> 00:02:31.271
duke i krahasuar me miliarda neurone
qe i kemi.

00:02:31.644 --> 00:02:34.715
Por kur arrin moshen 50 vjec,

00:02:34.739 --> 00:02:39.415
te gjitha neuronet me te cilat 
kemi lindur, do te jene zevendesuar

00:02:39.439 --> 00:02:41.654
me neurone te te rriturve.

NOTE Paragraph

00:02:43.248 --> 00:02:48.284
Pse keto neurone te reja jane 
te rendesishme dhe si funksionojne ato?

00:02:49.324 --> 00:02:53.022
Se pari, e dime qe ato jane te rendesishme
per te mesuarit dhe kujtesen.

00:02:53.046 --> 00:02:54.563
Dhe ne laboratorin qe u tregua

00:02:54.587 --> 00:02:57.823
qe nese e pengojme aftesine 
e nje truri te rritur

00:02:57.847 --> 00:03:00.407
te prodhoje neurone te reja
ne hipokampus,

00:03:00.431 --> 00:03:02.947
atehere ne bllokojme disa 
aftesi te kujteses.

00:03:03.721 --> 00:03:10.633
Kjo eshte vecanerisht e vertete dhe e re,
per orientimin tre dimensional --

00:03:10.657 --> 00:03:13.455
si pershembull, se si e drejtoni
veten ne qytet.

NOTE Paragraph

00:03:14.181 --> 00:03:15.659
Ne jemi ende duke mesuar
shume gjera,

00:03:15.683 --> 00:03:18.746
dhe neuronet nuk jane te rendesishme vetem
per kapacitetin e kujteses,

00:03:18.770 --> 00:03:21.673
por jane gjithashtu edhe per cilesine
te kujteses.

00:03:21.697 --> 00:03:25.742
Dhe do te kishin qene te dobishem
te shtojne kohe ne kujtesen tone

00:03:25.766 --> 00:03:30.448
do te ndihmojne te bejne dallimin
e kujtimeve te ngjashme, si:

00:03:30.472 --> 00:03:32.552
si te gjeni biçikleten

00:03:32.576 --> 00:03:36.092
qe e keni parkuar cdo dite ne 
te njejten zone,

00:03:36.116 --> 00:03:38.258
por ne nje pozicion pak me te ndryshem?

NOTE Paragraph

00:03:40.068 --> 00:03:42.552
Dhe me interesante per kolegun tim Robert

00:03:42.576 --> 00:03:47.438
eshte hulumtimi qe jemi duke bere
mbi neurogjenezen dhe depresionin.

00:03:48.010 --> 00:03:49.948
Ne nje model kafshe me depresion,

00:03:49.972 --> 00:03:53.976
kemi pare qe kemi nivel me te vogel
te neurogjenezes.

00:03:54.500 --> 00:03:56.743
Dhe nese i japim pilula kunder
depresionit,

00:03:56.767 --> 00:04:00.221
atehere e rrisim prodhimin e 
ketyre neuroneve te reja,

00:04:00.245 --> 00:04:03.388
dhe i zvogelojme simptomat e depresionit,

00:04:03.412 --> 00:04:08.872
duke krijuar nje lidhje te paster,
ne mes neurogjenezes dhe depresionit.

00:04:09.191 --> 00:04:13.500
Por, nese e bllokon thjesht neurogjenezen,

00:04:13.524 --> 00:04:16.357
atehere bllokohet edhe efektshmeria
e pilulave kunder depresionit.

00:04:17.714 --> 00:04:19.477
Roberti kishte kuptuar

00:04:19.501 --> 00:04:23.199
qe ka me shume gjase qe pacientet
e tij te kene vuajtuar nga depresioni

00:04:23.223 --> 00:04:25.818
edhe pse ishin sheruar nga kanceri i tyre,

00:04:25.842 --> 00:04:30.223
sepse bari i kancerit kishte ndaluar
neuronet e reja te prodhohen.

00:04:30.247 --> 00:04:33.875
Duhet kohe derisa te prodhohen
neuronet e tjera

00:04:33.899 --> 00:04:36.105
qe arrijne te funksionojne normalisht.

NOTE Paragraph

00:04:37.780 --> 00:04:42.189
Keshtu qe, kolektivisht, ne mendojme
qe kemi fakte te mjaftueshme

00:04:42.213 --> 00:04:45.928
qe te themi se neurogjeneza
eshte objektivi primar

00:04:45.952 --> 00:04:49.566
nese deshirojme te permiresojme
formimin e kujteses ose te humorit,

00:04:49.590 --> 00:04:53.153
ose edhe te parandalojme
ligeshtimin qe vjen me moshen,

00:04:53.177 --> 00:04:55.311
ose qe eshte e lidhur edhe me stresin.

NOTE Paragraph

00:04:56.288 --> 00:04:58.019
Atehere pyetja tjeter eshte:

00:04:58.043 --> 00:05:00.217
a mundemi t'a kontrollojme neurogjenezen?

00:05:01.066 --> 00:05:02.257
Pergjigjja eshte po.

00:05:02.860 --> 00:05:05.423
Dhe tash do te bejme nje kuiz.

00:05:06.201 --> 00:05:09.382
Do t'ju jap nje shumellojshmeri
te sjelljeve dhe te aktiviteteve,

00:05:09.406 --> 00:05:14.090
dhe ju do te me tregoni nese 
ato do ta rrisin neurogjenezen

00:05:14.114 --> 00:05:16.280
apo do te zvogelojne neurogjenezen.

00:05:16.804 --> 00:05:17.963
Jemi gati?

00:05:18.550 --> 00:05:19.709
Ne rregull, te fillojme.

NOTE Paragraph

00:05:20.034 --> 00:05:21.621
Cfare mendoni rreth te nxenit?

00:05:22.521 --> 00:05:23.701
Rritet?

00:05:23.725 --> 00:05:24.884
Po.

00:05:24.908 --> 00:05:28.694
Te nxenit do te rrise prodhimin
e ketyre neuroneve te reja.

NOTE Paragraph

00:05:28.718 --> 00:05:30.034
Po stresi?

00:05:31.431 --> 00:05:36.168
Po, stresi do te ule prodhimin e
ketyre neuroneve ne hipokamus.

NOTE Paragraph

00:05:36.192 --> 00:05:37.804
Mungesa e gjumit?

00:05:39.375 --> 00:05:42.074
Me te vertet, qe do te ule neurogjenezen.

NOTE Paragraph

00:05:42.098 --> 00:05:43.319
Po seksi?

00:05:44.414 --> 00:05:45.566
Oh, wow!

NOTE Paragraph

00:05:45.590 --> 00:05:46.857
(Te qeshura)

NOTE Paragraph

00:05:46.881 --> 00:05:50.634
Po, keni te drejte, do te rrise
prodhimin e neuroneve te reja.

00:05:50.658 --> 00:05:52.810
Sidoqofte, eshte gjithcka 
rreth balancit ketu.

00:05:52.834 --> 00:05:55.047
Ne s'duam te jemi ata
qe biem ne nje situate --

NOTE Paragraph

00:05:55.071 --> 00:05:56.999
(Te qeshura)

NOTE Paragraph

00:05:57.023 --> 00:05:59.857
qe shume seks, te krijoje mungese gjumi.

NOTE Paragraph

00:05:59.881 --> 00:06:02.110
(Te qeshura)

NOTE Paragraph

00:06:02.753 --> 00:06:04.944
Cka rreth plakjes?

00:06:07.645 --> 00:06:11.328
Atehere perqindja e neurogjenezes
do te ulet ndersa plakemi,

00:06:11.352 --> 00:06:13.098
por ende eshte e pranishme.

NOTE Paragraph

00:06:14.042 --> 00:06:16.233
Dhe kjo eshte e fundit, cka rreth
te vrapuarit?

00:06:17.912 --> 00:06:20.721
Do t'ju le te gjykoni vete kete.

NOTE Paragraph

00:06:21.563 --> 00:06:23.359
Kjo eshte nje nder studimet e para

00:06:23.383 --> 00:06:27.786
qe eshte mbajtur nga nje prej mentoreve
te mi, Rusty Gage nga Instituti Salk,

00:06:27.810 --> 00:06:30.084
duke treguar qe ambienti qe na rrethon
mund te kete nje ndikim

00:06:30.108 --> 00:06:31.997
ne prodhimin e neuroneve te reja.

00:06:32.021 --> 00:06:36.275
Dhe ketu mund te shihni nje 
pjese te hipokampusit te nje miu


00:06:36.299 --> 00:06:38.544
qe nuk ka vrapuar asnjehere 
ne kafazin e tij.

00:06:38.568 --> 00:06:42.603
Keto pikat e zeza qe shihni jane
neuronet e ardhshme te reja.

00:06:43.246 --> 00:06:48.384
Dhe tash, ndersa shihni nje prerje
te hipokampusit te nje miu

00:06:48.408 --> 00:06:51.004
qe kishte nje rrote vrapimi
ne kafazin e tij.

00:06:51.028 --> 00:06:52.551
E shihni rritjen e madhe

00:06:52.575 --> 00:06:55.388
te pikave te zeza qe tregojne qe
do te jene neuronet e reja.

NOTE Paragraph

00:06:56.819 --> 00:07:00.612
Keshtu qe aktiviteti ka ndikim ne 
neurogjeneze, por kjo s'eshte e gjitha.

00:07:01.639 --> 00:07:04.286
Cfare ushqimi hani ka ndikim

00:07:04.310 --> 00:07:07.224
ne prodhimin e neuroneve te reja
ne hipokampus.

00:07:07.248 --> 00:07:10.208
Ketu e kemi nje shembull te dietes --

00:07:10.232 --> 00:07:13.509
te ushqimeve qe kane treguar
qe kane ndikim.

00:07:13.973 --> 00:07:16.568
Dhe do te theksoj disa per ju:

00:07:16.592 --> 00:07:21.686
Ulja e kalorive te marra me 20 deri 30 
perqind do te rrise neurogjenezen.

00:07:22.128 --> 00:07:25.610
Dietat ku perfshihet agjerimi --
hapesira e kohes midis vakteve --

00:07:25.634 --> 00:07:27.773
do te rrise neurogjenezen.

00:07:27.797 --> 00:07:29.120
Konsumimi i flavonoideve,

00:07:29.144 --> 00:07:32.147
qe gjenden ne çokolladen e zeze
ose ne boronica,

00:07:32.171 --> 00:07:33.994
do te rrise neurogjenezen.

00:07:34.355 --> 00:07:35.861
Omega-3 acidet e yndyrshme,

00:07:35.885 --> 00:07:38.096
qe gjendet ne peshkun e yndyrshem,
siq eshte salmoni,

00:07:38.120 --> 00:07:40.558
do te rrise prodhimin e
ketyre neuroneve te reja.

00:07:41.502 --> 00:07:45.603
Nga ana tjeter, nje diete qe ka
nivele te larta te yndyres se saturuar

00:07:45.627 --> 00:07:48.367
do te kete nje ndikim negativ
ne neurogjeneze.

00:07:49.232 --> 00:07:53.414
Etanoli -- konsumimi i alkoholit --
do te zvogeloje neurogjenezen.

00:07:53.981 --> 00:07:56.703
Sidoqofte, jo gjithcka eshte e humbur;

00:07:56.727 --> 00:07:59.779
resveratroli, qe gjendet ne veren e kuqe,

00:07:59.803 --> 00:08:03.294
ka treguar te ndihmoje
mbijetesen e ketyre neuroneve te reja.

00:08:03.708 --> 00:08:05.574
Keshtu qe, heres tjeter kur te jeni
ne nje darke,

00:08:05.598 --> 00:08:09.602
ndoshta do te preferonit 
keto pije "neurogjeneze-neutrale".

NOTE Paragraph

00:08:09.909 --> 00:08:12.042
(Te qeshura)

NOTE Paragraph

00:08:12.066 --> 00:08:14.567
Dhe per ta perfunduar,
me lejoni te permend kete te fundit --

00:08:14.591 --> 00:08:15.749
nje te habitshme.

00:08:15.773 --> 00:08:19.668
Japonezet jane te apasionuar
me teksturen e ushqimit,

00:08:19.692 --> 00:08:24.995
dhe kane treguar qe dietat e buta
te lengshme e demtojne neurogjenezen,

00:08:25.019 --> 00:08:29.740
perkunder atyre ushqimeve qe kerkojne
pertypje -- perçapje -- ose ushqimet e forta.

NOTE Paragraph

00:08:30.827 --> 00:08:32.620
Keshtu te gjitha keto informacione,

00:08:32.644 --> 00:08:35.225
kur kemi nevoje te shikojme
nivelin e qelizave,

00:08:35.249 --> 00:08:37.756
qe eshte gjeneruar duke i perdorur
kafshet si shembuj.

00:08:38.470 --> 00:08:42.851
Por kjo diete iu eshte administruar
edhe mbi njerez,

00:08:42.875 --> 00:08:49.033
dhe ajo cka kemi zbuluar eshte
qe dieta rregullon kujtesen dhe humorin

00:08:49.057 --> 00:08:52.541
ne menyre te njejte
siq rregullon neurogjenezen.

00:08:52.565 --> 00:08:57.322
si pershembull: reduktimi i kalorive
do te rrisi kapacitetin e kujteses,

00:08:57.346 --> 00:09:02.445
ndersa nje diete qe ka shume yndyre vetem
do t'i perkeqesonte shenjat e depresionit-

00:09:02.469 --> 00:09:06.333
perkunder omega-3 acidet yndyrore,
qe do te rrit neurogjenezen,

00:09:06.357 --> 00:09:10.540
qe gjithashtu ndihmon te ulen
shenjat e depresionit.

00:09:11.643 --> 00:09:16.460
Keshtu qe mendojme se efekti i dietes

00:09:16.484 --> 00:09:20.079
ne shendetin mendor, ne kujtese dhe
ne humor,

00:09:20.103 --> 00:09:24.575
eshte gjithashtu i shoqeruar ne prodhimin
e neuroneve te reja ne hipokampus.

00:09:24.994 --> 00:09:26.914
Dhe nuk eshte vetem se cka konsumoni,

00:09:26.938 --> 00:09:30.003
por eshte edhe se teksture ka ushqimi
kur e hani,

00:09:30.027 --> 00:09:31.851
dhe sasia e ushqimit qe merrni.

NOTE Paragraph

00:09:33.841 --> 00:09:37.874
Nga ana jone -- neuroshkencetaret
qe jane te interesuar ne neurogjeneze --

00:09:37.898 --> 00:09:41.563
duhet te kuptojme me shume rreth
funskionit te neuroneve te reja,

00:09:41.587 --> 00:09:45.571
dhe se si i kontrollojme mbijetesen
dhe prodhimin e tyre.

00:09:45.896 --> 00:09:50.435
Po ashtu te gjejme menyren si te mbrojme
neurogjenezen e pacienteve te Robertit.

00:09:51.271 --> 00:09:52.648
Dhe nga ana juaj --

00:09:52.672 --> 00:09:55.102
Ju le ju ne pergjegjesi
te neurogjenezes suaj.

NOTE Paragraph

00:09:55.691 --> 00:09:56.849
Faleminderit.

NOTE Paragraph

00:09:56.873 --> 00:10:02.832
(Duartrokitje)

NOTE Paragraph

00:10:02.856 --> 00:10:05.188
Margaret Heffernan:
Nje kerkim fantastik, Sandrine.

00:10:05.212 --> 00:10:07.457
Tash, te kam thene qe ti 
me ke ndryshuar jeten --

00:10:07.481 --> 00:10:09.259
Tash une ha shume boronica.

NOTE Paragraph

00:10:09.283 --> 00:10:10.830
Sandrine Thuret: Shume mire.

NOTE Paragraph

00:10:11.528 --> 00:10:13.972
MH: Jam shume e interesuar
ne punen e te vrapuarit.

00:10:14.869 --> 00:10:16.520
A duhet te vrapoj?

00:10:17.368 --> 00:10:20.010
Apo vlen vetem per ushtrimet aerobike,

00:10:20.034 --> 00:10:21.639
per ti derguar oksigjen trurit?

00:10:21.663 --> 00:10:23.798
A mundet te jete ndonje ushtrim
tjeter energjik?

NOTE Paragraph

00:10:24.101 --> 00:10:25.838
ST: Atehere per momentin,

00:10:25.862 --> 00:10:29.102
nuk mundemi te themi se
eshte vetem vrapimi,

00:10:29.126 --> 00:10:34.163
por ne mendojme qe gjithcka qe
vertet rrit prodhimin --

00:10:34.187 --> 00:10:37.267
ose qarkullimin e gjakut ne tru,

00:10:37.291 --> 00:10:38.893
duhet te jete i dobishem.

NOTE Paragraph

00:10:39.353 --> 00:10:41.980
MH: Atehere nuk eshte nevoja te kem
nje rreth vrapimi ne zyren time?

NOTE Paragraph

00:10:42.004 --> 00:10:43.167
ST: Jo, nuk eshte nevoja!

NOTE Paragraph

00:10:43.191 --> 00:10:45.284
MH: Oh, cfare lehtesimi! Kjo eshte e mrekullueshme.

00:10:45.308 --> 00:10:47.061
Sandrine Thuret, 
te faleminderit shume.

NOTE Paragraph

00:10:47.085 --> 00:10:48.284
ST: Faleminderit juve, Margaret.

NOTE Paragraph

00:10:48.308 --> 00:10:50.976
(Duartrokitje)