1
00:00:01,936 --> 00:00:06,317
A mundemi ne, si të rritur, të prodhojme
qeliza të reja nervore?

2
00:00:07,150 --> 00:00:10,237
Ka ende paqartesi rreth kësaj pyetje,

3
00:00:10,261 --> 00:00:12,871
pasi kjo është një fushë mjaft 
e re e hulumtimit.

4
00:00:13,569 --> 00:00:16,928
Për shembull, isha duke folur me një
nga kolegët e mi, Robertin,

5
00:00:16,952 --> 00:00:18,260
një onkologjist,

6
00:00:18,284 --> 00:00:19,585
dhe ai më tha,

7
00:00:20,014 --> 00:00:21,769
"Sandrine, është misterioze.

8
00:00:21,793 --> 00:00:26,107
Disa nga pacienteve te mi që u është thënë
së janë shëruar nga kanceri i tyre

9
00:00:26,131 --> 00:00:28,528
ende tregojnë shenja të depresionit."

10
00:00:29,520 --> 00:00:30,815
Dhe unë i'u përgjigja atij:

11
00:00:30,839 --> 00:00:33,179
Nga pikëpamja ime eshte e kuptueshme.

12
00:00:33,203 --> 00:00:37,741
Trajtimi i pacientëve me ilace, që 
parandalojne shumimin e qelizave kanceroze

13
00:00:37,765 --> 00:00:42,868
gjithashtu ndalon që të zhvillohen 
dhe neuronet e reja në trurin e tyre."

14
00:00:43,820 --> 00:00:46,606
Roberti më pa si të isha e çmendur
dhe më tha,

15
00:00:46,630 --> 00:00:48,812
"Shiko Sandrine, këta janë
pacientë të rritur

16
00:00:48,836 --> 00:00:51,408
të rriturit nuk zhvillojnë 
qeliza të reja nervore."

17
00:00:52,543 --> 00:00:56,209
Edhe pse shumë e habitur, i thashe,
"Ne të vërtete, mundemi."

18
00:00:57,098 --> 00:01:01,924
Dhe ky është një fenomen 
që ne e quajmë neurogjeneza.

19
00:01:01,948 --> 00:01:03,138
[Neurogjeneza]

20
00:01:03,162 --> 00:01:06,932
Roberti nuk është neuroshkenctar,

21
00:01:06,956 --> 00:01:11,581
dhe ateherë ne shkollen e mjekesise nuk 
i kane mesuar cka mesohet tani --

22
00:01:11,605 --> 00:01:15,344
qe truri i nje te rrituri mund 
te prodhoje qeliza te reja nervore.

23
00:01:17,217 --> 00:01:21,587
Keshtu qe Roberti, nje
doktor i mire qe eshte,

24
00:01:21,611 --> 00:01:23,310
deshironte te vinte tek
laboratori im

25
00:01:23,334 --> 00:01:26,158
qe te kuptonte me mire se per cka
e kisha fjalen.

26
00:01:26,881 --> 00:01:29,136
Dhe i bera nje udhetim

27
00:01:29,160 --> 00:01:32,073
ne nje nga pjeset me ngacmuese te trurit

28
00:01:32,097 --> 00:01:34,270
persa i perket neurogjenezes --

29
00:01:34,294 --> 00:01:36,382
dhe kjo eshte pjesa e trurit hipokampus.

30
00:01:37,080 --> 00:01:40,932
Kjo eshte struktura ngjyre hiri
ne qender te trurit.

31
00:01:41,613 --> 00:01:44,035
Dhe meqe e dime kete fakt 
prej shume kohesh,

32
00:01:44,059 --> 00:01:48,824
ajo eshte pergjegjese per te nxenet,
kujtesen, humorin, dhe emocionet.

33
00:01:49,343 --> 00:01:52,390
Sidoqofte, cka kemi zbuluar se fundmi

34
00:01:52,414 --> 00:01:57,072
eshte qe kjo eshte nje nder pjeset unike
ne trurin e te rriturit

35
00:01:57,096 --> 00:01:59,746
ku mund te zhvillohen neuronet e reja.

36
00:02:00,405 --> 00:02:02,716
Dhe nese e presim hipokampusin

37
00:02:02,740 --> 00:02:04,008
dhe e zmadhojme,

38
00:02:04,032 --> 00:02:06,833
atehere ajo qe shihet ketu pjesa e kaltert

39
00:02:06,857 --> 00:02:11,430
eshte nje neuron i ri
ne nje tru miu te rritur.

40
00:02:12,769 --> 00:02:15,824
Por kur bie fjala te truri i njeriut --

41
00:02:15,848 --> 00:02:19,380
kolegu im Jonas Frisén
nga Instituti Karolinska,

42
00:02:19,404 --> 00:02:25,144
ka vleresuar se ne prodhojme rreth
700 neurone te reja cdo dite

43
00:02:25,168 --> 00:02:26,366
ne hipokampus.

44
00:02:27,183 --> 00:02:28,858
Mund te mendoni se nuk eshte shume,

45
00:02:28,882 --> 00:02:31,271
duke i krahasuar me miliarda neurone
qe i kemi.

46
00:02:31,644 --> 00:02:34,715
Por kur arrin moshen 50 vjec,

47
00:02:34,739 --> 00:02:39,415
te gjitha neuronet me te cilat 
kemi lindur, do te jene zevendesuar

48
00:02:39,439 --> 00:02:41,654
me neurone te te rriturve.

49
00:02:43,248 --> 00:02:48,284
Pse keto neurone te reja jane 
te rendesishme dhe si funksionojne ato?

50
00:02:49,324 --> 00:02:53,022
Se pari, e dime qe ato jane te rendesishme
per te mesuarit dhe kujtesen.

51
00:02:53,046 --> 00:02:54,563
Dhe ne laboratorin qe u tregua

52
00:02:54,587 --> 00:02:57,823
qe nese e pengojme aftesine 
e nje truri te rritur

53
00:02:57,847 --> 00:03:00,407
te prodhoje neurone te reja
ne hipokampus,

54
00:03:00,431 --> 00:03:02,947
atehere ne bllokojme disa 
aftesi te kujteses.

55
00:03:03,721 --> 00:03:10,633
Kjo eshte vecanerisht e vertete dhe e re,
per orientimin tre dimensional --

56
00:03:10,657 --> 00:03:13,455
si pershembull, se si e drejtoni
veten ne qytet.

57
00:03:14,181 --> 00:03:15,659
Ne jemi ende duke mesuar
shume gjera,

58
00:03:15,683 --> 00:03:18,746
dhe neuronet nuk jane te rendesishme vetem
per kapacitetin e kujteses,

59
00:03:18,770 --> 00:03:21,673
por jane gjithashtu edhe per cilesine
te kujteses.

60
00:03:21,697 --> 00:03:25,742
Dhe do te kishin qene te dobishem
te shtojne kohe ne kujtesen tone

61
00:03:25,766 --> 00:03:30,448
do te ndihmojne te bejne dallimin
e kujtimeve te ngjashme, si:

62
00:03:30,472 --> 00:03:32,552
si te gjeni biçikleten

63
00:03:32,576 --> 00:03:36,092
qe e keni parkuar cdo dite ne 
te njejten zone,

64
00:03:36,116 --> 00:03:38,258
por ne nje pozicion pak me te ndryshem?

65
00:03:40,068 --> 00:03:42,552
Dhe me interesante per kolegun tim Robert

66
00:03:42,576 --> 00:03:47,438
eshte hulumtimi qe jemi duke bere
mbi neurogjenezen dhe depresionin.

67
00:03:48,010 --> 00:03:49,948
Ne nje model kafshe me depresion,

68
00:03:49,972 --> 00:03:53,976
kemi pare qe kemi nivel me te vogel
te neurogjenezes.

69
00:03:54,500 --> 00:03:56,743
Dhe nese i japim pilula kunder
depresionit,

70
00:03:56,767 --> 00:04:00,221
atehere e rrisim prodhimin e 
ketyre neuroneve te reja,

71
00:04:00,245 --> 00:04:03,388
dhe i zvogelojme simptomat e depresionit,

72
00:04:03,412 --> 00:04:08,872
duke krijuar nje lidhje te paster,
ne mes neurogjenezes dhe depresionit.

73
00:04:09,191 --> 00:04:13,500
Por, nese e bllokon thjesht neurogjenezen,

74
00:04:13,524 --> 00:04:16,357
atehere bllokohet edhe efektshmeria
e pilulave kunder depresionit.

75
00:04:17,714 --> 00:04:19,477
Roberti kishte kuptuar

76
00:04:19,501 --> 00:04:23,199
qe ka me shume gjase qe pacientet
e tij te kene vuajtuar nga depresioni

77
00:04:23,223 --> 00:04:25,818
edhe pse ishin sheruar nga kanceri i tyre,

78
00:04:25,842 --> 00:04:30,223
sepse bari i kancerit kishte ndaluar
neuronet e reja te prodhohen.

79
00:04:30,247 --> 00:04:33,875
Duhet kohe derisa te prodhohen
neuronet e tjera

80
00:04:33,899 --> 00:04:36,105
qe arrijne te funksionojne normalisht.

81
00:04:37,780 --> 00:04:42,189
Keshtu qe, kolektivisht, ne mendojme
qe kemi fakte te mjaftueshme

82
00:04:42,213 --> 00:04:45,928
qe te themi se neurogjeneza
eshte objektivi primar

83
00:04:45,952 --> 00:04:49,566
nese deshirojme te permiresojme
formimin e kujteses ose te humorit,

84
00:04:49,590 --> 00:04:53,153
ose edhe te parandalojme
ligeshtimin qe vjen me moshen,

85
00:04:53,177 --> 00:04:55,311
ose qe eshte e lidhur edhe me stresin.

86
00:04:56,288 --> 00:04:58,019
Atehere pyetja tjeter eshte:

87
00:04:58,043 --> 00:05:00,217
a mundemi t'a kontrollojme neurogjenezen?

88
00:05:01,066 --> 00:05:02,257
Pergjigjja eshte po.

89
00:05:02,860 --> 00:05:05,423
Dhe tash do te bejme nje kuiz.

90
00:05:06,201 --> 00:05:09,382
Do t'ju jap nje shumellojshmeri
te sjelljeve dhe te aktiviteteve,

91
00:05:09,406 --> 00:05:14,090
dhe ju do te me tregoni nese 
ato do ta rrisin neurogjenezen

92
00:05:14,114 --> 00:05:16,280
apo do te zvogelojne neurogjenezen.

93
00:05:16,804 --> 00:05:17,963
Jemi gati?

94
00:05:18,550 --> 00:05:19,709
Ne rregull, te fillojme.

95
00:05:20,034 --> 00:05:21,621
Cfare mendoni rreth te nxenit?

96
00:05:22,521 --> 00:05:23,701
Rritet?

97
00:05:23,725 --> 00:05:24,884
Po.

98
00:05:24,908 --> 00:05:28,694
Te nxenit do te rrise prodhimin
e ketyre neuroneve te reja.

99
00:05:28,718 --> 00:05:30,034
Po stresi?

100
00:05:31,431 --> 00:05:36,168
Po, stresi do te ule prodhimin e
ketyre neuroneve ne hipokamus.

101
00:05:36,192 --> 00:05:37,804
Mungesa e gjumit?

102
00:05:39,375 --> 00:05:42,074
Me te vertet, qe do te ule neurogjenezen.

103
00:05:42,098 --> 00:05:43,319
Po seksi?

104
00:05:44,414 --> 00:05:45,566
Oh, wow!

105
00:05:45,590 --> 00:05:46,857
(Te qeshura)

106
00:05:46,881 --> 00:05:50,634
Po, keni te drejte, do te rrise
prodhimin e neuroneve te reja.

107
00:05:50,658 --> 00:05:52,810
Sidoqofte, eshte gjithcka 
rreth balancit ketu.

108
00:05:52,834 --> 00:05:55,047
Ne s'duam te jemi ata
qe biem ne nje situate --

109
00:05:55,071 --> 00:05:56,999
(Te qeshura)

110
00:05:57,023 --> 00:05:59,857
qe shume seks, te krijoje mungese gjumi.

111
00:05:59,881 --> 00:06:02,110
(Te qeshura)

112
00:06:02,753 --> 00:06:04,944
Cka rreth plakjes?

113
00:06:07,645 --> 00:06:11,328
Atehere perqindja e neurogjenezes
do te ulet ndersa plakemi,

114
00:06:11,352 --> 00:06:13,098
por ende eshte e pranishme.

115
00:06:14,042 --> 00:06:16,233
Dhe kjo eshte e fundit, cka rreth
te vrapuarit?

116
00:06:17,912 --> 00:06:20,721
Do t'ju le te gjykoni vete kete.

117
00:06:21,563 --> 00:06:23,359
Kjo eshte nje nder studimet e para

118
00:06:23,383 --> 00:06:27,786
qe eshte mbajtur nga nje prej mentoreve
te mi, Rusty Gage nga Instituti Salk,

119
00:06:27,810 --> 00:06:30,084
duke treguar qe ambienti qe na rrethon
mund te kete nje ndikim

120
00:06:30,108 --> 00:06:31,997
ne prodhimin e neuroneve te reja.

121
00:06:32,021 --> 00:06:36,275
Dhe ketu mund te shihni nje 
pjese te hipokampusit te nje miu


122
00:06:36,299 --> 00:06:38,544
qe nuk ka vrapuar asnjehere 
ne kafazin e tij.

123
00:06:38,568 --> 00:06:42,603
Keto pikat e zeza qe shihni jane
neuronet e ardhshme te reja.

124
00:06:43,246 --> 00:06:48,384
Dhe tash, ndersa shihni nje prerje
te hipokampusit te nje miu

125
00:06:48,408 --> 00:06:51,004
qe kishte nje rrote vrapimi
ne kafazin e tij.

126
00:06:51,028 --> 00:06:52,551
E shihni rritjen e madhe

127
00:06:52,575 --> 00:06:55,388
te pikave te zeza qe tregojne qe
do te jene neuronet e reja.

128
00:06:56,819 --> 00:07:00,612
Keshtu qe aktiviteti ka ndikim ne 
neurogjeneze, por kjo s'eshte e gjitha.

129
00:07:01,639 --> 00:07:04,286
Cfare ushqimi hani ka ndikim

130
00:07:04,310 --> 00:07:07,224
ne prodhimin e neuroneve te reja
ne hipokampus.

131
00:07:07,248 --> 00:07:10,208
Ketu e kemi nje shembull te dietes --

132
00:07:10,232 --> 00:07:13,509
te ushqimeve qe kane treguar
qe kane ndikim.

133
00:07:13,973 --> 00:07:16,568
Dhe do te theksoj disa per ju:

134
00:07:16,592 --> 00:07:21,686
Ulja e kalorive te marra me 20 deri 30 
perqind do te rrise neurogjenezen.

135
00:07:22,128 --> 00:07:25,610
Dietat ku perfshihet agjerimi --
hapesira e kohes midis vakteve --

136
00:07:25,634 --> 00:07:27,773
do te rrise neurogjenezen.

137
00:07:27,797 --> 00:07:29,120
Konsumimi i flavonoideve,

138
00:07:29,144 --> 00:07:32,147
qe gjenden ne çokolladen e zeze
ose ne boronica,

139
00:07:32,171 --> 00:07:33,994
do te rrise neurogjenezen.

140
00:07:34,355 --> 00:07:35,861
Omega-3 acidet e yndyrshme,

141
00:07:35,885 --> 00:07:38,096
qe gjendet ne peshkun e yndyrshem,
siq eshte salmoni,

142
00:07:38,120 --> 00:07:40,558
do te rrise prodhimin e
ketyre neuroneve te reja.

143
00:07:41,502 --> 00:07:45,603
Nga ana tjeter, nje diete qe ka
nivele te larta te yndyres se saturuar

144
00:07:45,627 --> 00:07:48,367
do te kete nje ndikim negativ
ne neurogjeneze.

145
00:07:49,232 --> 00:07:53,414
Etanoli -- konsumimi i alkoholit --
do te zvogeloje neurogjenezen.

146
00:07:53,981 --> 00:07:56,703
Sidoqofte, jo gjithcka eshte e humbur;

147
00:07:56,727 --> 00:07:59,779
resveratroli, qe gjendet ne veren e kuqe,

148
00:07:59,803 --> 00:08:03,294
ka treguar te ndihmoje
mbijetesen e ketyre neuroneve te reja.

149
00:08:03,708 --> 00:08:05,574
Keshtu qe, heres tjeter kur te jeni
ne nje darke,

150
00:08:05,598 --> 00:08:09,602
ndoshta do te preferonit 
keto pije "neurogjeneze-neutrale".

151
00:08:09,909 --> 00:08:12,042
(Te qeshura)

152
00:08:12,066 --> 00:08:14,567
Dhe per ta perfunduar,
me lejoni te permend kete te fundit --

153
00:08:14,591 --> 00:08:15,749
nje te habitshme.

154
00:08:15,773 --> 00:08:19,668
Japonezet jane te apasionuar
me teksturen e ushqimit,

155
00:08:19,692 --> 00:08:24,995
dhe kane treguar qe dietat e buta
te lengshme e demtojne neurogjenezen,

156
00:08:25,019 --> 00:08:29,740
perkunder atyre ushqimeve qe kerkojne
pertypje -- perçapje -- ose ushqimet e forta.

157
00:08:30,827 --> 00:08:32,620
Keshtu te gjitha keto informacione,

158
00:08:32,644 --> 00:08:35,225
kur kemi nevoje te shikojme
nivelin e qelizave,

159
00:08:35,249 --> 00:08:37,756
qe eshte gjeneruar duke i perdorur
kafshet si shembuj.

160
00:08:38,470 --> 00:08:42,851
Por kjo diete iu eshte administruar
edhe mbi njerez,

161
00:08:42,875 --> 00:08:49,033
dhe ajo cka kemi zbuluar eshte
qe dieta rregullon kujtesen dhe humorin

162
00:08:49,057 --> 00:08:52,541
ne menyre te njejte
siq rregullon neurogjenezen.

163
00:08:52,565 --> 00:08:57,322
si pershembull: reduktimi i kalorive
do te rrisi kapacitetin e kujteses,

164
00:08:57,346 --> 00:09:02,445
ndersa nje diete qe ka shume yndyre vetem
do t'i perkeqesonte shenjat e depresionit-

165
00:09:02,469 --> 00:09:06,333
perkunder omega-3 acidet yndyrore,
qe do te rrit neurogjenezen,

166
00:09:06,357 --> 00:09:10,540
qe gjithashtu ndihmon te ulen
shenjat e depresionit.

167
00:09:11,643 --> 00:09:16,460
Keshtu qe mendojme se efekti i dietes

168
00:09:16,484 --> 00:09:20,079
ne shendetin mendor, ne kujtese dhe
ne humor,

169
00:09:20,103 --> 00:09:24,575
eshte gjithashtu i shoqeruar ne prodhimin
e neuroneve te reja ne hipokampus.

170
00:09:24,994 --> 00:09:26,914
Dhe nuk eshte vetem se cka konsumoni,

171
00:09:26,938 --> 00:09:30,003
por eshte edhe se teksture ka ushqimi
kur e hani,

172
00:09:30,027 --> 00:09:31,851
dhe sasia e ushqimit qe merrni.

173
00:09:33,841 --> 00:09:37,874
Nga ana jone -- neuroshkencetaret
qe jane te interesuar ne neurogjeneze --

174
00:09:37,898 --> 00:09:41,563
duhet te kuptojme me shume rreth
funskionit te neuroneve te reja,

175
00:09:41,587 --> 00:09:45,571
dhe se si i kontrollojme mbijetesen
dhe prodhimin e tyre.

176
00:09:45,896 --> 00:09:50,435
Po ashtu te gjejme menyren si te mbrojme
neurogjenezen e pacienteve te Robertit.

177
00:09:51,271 --> 00:09:52,648
Dhe nga ana juaj --

178
00:09:52,672 --> 00:09:55,102
Ju le ju ne pergjegjesi
te neurogjenezes suaj.

179
00:09:55,691 --> 00:09:56,849
Faleminderit.

180
00:09:56,873 --> 00:10:02,832
(Duartrokitje)

181
00:10:02,856 --> 00:10:05,188
Margaret Heffernan:
Nje kerkim fantastik, Sandrine.

182
00:10:05,212 --> 00:10:07,457
Tash, te kam thene qe ti 
me ke ndryshuar jeten --

183
00:10:07,481 --> 00:10:09,259
Tash une ha shume boronica.

184
00:10:09,283 --> 00:10:10,830
Sandrine Thuret: Shume mire.

185
00:10:11,528 --> 00:10:13,972
MH: Jam shume e interesuar
ne punen e te vrapuarit.

186
00:10:14,869 --> 00:10:16,520
A duhet te vrapoj?

187
00:10:17,368 --> 00:10:20,010
Apo vlen vetem per ushtrimet aerobike,

188
00:10:20,034 --> 00:10:21,639
per ti derguar oksigjen trurit?

189
00:10:21,663 --> 00:10:23,798
A mundet te jete ndonje ushtrim
tjeter energjik?

190
00:10:24,101 --> 00:10:25,838
ST: Atehere per momentin,

191
00:10:25,862 --> 00:10:29,102
nuk mundemi te themi se
eshte vetem vrapimi,

192
00:10:29,126 --> 00:10:34,163
por ne mendojme qe gjithcka qe
vertet rrit prodhimin --

193
00:10:34,187 --> 00:10:37,267
ose qarkullimin e gjakut ne tru,

194
00:10:37,291 --> 00:10:38,893
duhet te jete i dobishem.

195
00:10:39,353 --> 00:10:41,980
MH: Atehere nuk eshte nevoja te kem
nje rreth vrapimi ne zyren time?

196
00:10:42,004 --> 00:10:43,167
ST: Jo, nuk eshte nevoja!

197
00:10:43,191 --> 00:10:45,284
MH: Oh, cfare lehtesimi! Kjo eshte e mrekullueshme.

198
00:10:45,308 --> 00:10:47,061
Sandrine Thuret, 
te faleminderit shume.

199
00:10:47,085 --> 00:10:48,284
ST: Faleminderit juve, Margaret.

200
00:10:48,308 --> 00:10:50,976
(Duartrokitje)