0:00:01.936,0:00:06.317
A mundemi ne, si të rritur, të prodhojme[br]qeliza të reja nervore?

0:00:07.150,0:00:10.237
Ka ende paqartesi rreth kësaj pyetje,

0:00:10.261,0:00:12.871
pasi kjo është një fushë mjaft [br]e re e hulumtimit.

0:00:13.569,0:00:16.928
Për shembull, isha duke folur me një[br]nga kolegët e mi, Robertin,

0:00:16.952,0:00:18.260
një onkologjist,

0:00:18.284,0:00:19.585
dhe ai më tha,

0:00:20.014,0:00:21.769
"Sandrine, është misterioze.

0:00:21.793,0:00:26.107
Disa nga pacienteve te mi që u është thënë[br]së janë shëruar nga kanceri i tyre

0:00:26.131,0:00:28.528
ende tregojnë shenja të depresionit."

0:00:29.520,0:00:30.815
Dhe unë i'u përgjigja atij:

0:00:30.839,0:00:33.179
Nga pikëpamja ime eshte e kuptueshme.

0:00:33.203,0:00:37.741
Trajtimi i pacientëve me ilace, që [br]parandalojne shumimin e qelizave kanceroze

0:00:37.765,0:00:42.868
gjithashtu ndalon që të zhvillohen [br]dhe neuronet e reja në trurin e tyre."

0:00:43.820,0:00:46.606
Roberti më pa si të isha e çmendur[br]dhe më tha,

0:00:46.630,0:00:48.812
"Shiko Sandrine, këta janë[br]pacientë të rritur

0:00:48.836,0:00:51.408
të rriturit nuk zhvillojnë [br]qeliza të reja nervore."

0:00:52.543,0:00:56.209
Edhe pse shumë e habitur, i thashe,[br]"Ne të vërtete, mundemi."

0:00:57.098,0:01:01.924
Dhe ky është një fenomen [br]që ne e quajmë neurogjeneza.

0:01:01.948,0:01:03.138
[Neurogjeneza]

0:01:03.162,0:01:06.932
Roberti nuk është neuroshkenctar,

0:01:06.956,0:01:11.581
dhe ateherë ne shkollen e mjekesise nuk [br]i kane mesuar cka mesohet tani --

0:01:11.605,0:01:15.344
qe truri i nje te rrituri mund [br]te prodhoje qeliza te reja nervore.

0:01:17.217,0:01:21.587
Keshtu qe Roberti, nje[br]doktor i mire qe eshte,

0:01:21.611,0:01:23.310
deshironte te vinte tek[br]laboratori im

0:01:23.334,0:01:26.158
qe te kuptonte me mire se per cka[br]e kisha fjalen.

0:01:26.881,0:01:29.136
Dhe i bera nje udhetim

0:01:29.160,0:01:32.073
ne nje nga pjeset me ngacmuese te trurit

0:01:32.097,0:01:34.270
persa i perket neurogjenezes --

0:01:34.294,0:01:36.382
dhe kjo eshte pjesa e trurit hipokampus.

0:01:37.080,0:01:40.932
Kjo eshte struktura ngjyre hiri[br]ne qender te trurit.

0:01:41.613,0:01:44.035
Dhe meqe e dime kete fakt [br]prej shume kohesh,

0:01:44.059,0:01:48.824
ajo eshte pergjegjese per te nxenet,[br]kujtesen, humorin, dhe emocionet.

0:01:49.343,0:01:52.390
Sidoqofte, cka kemi zbuluar se fundmi

0:01:52.414,0:01:57.072
eshte qe kjo eshte nje nder pjeset unike[br]ne trurin e te rriturit

0:01:57.096,0:01:59.746
ku mund te zhvillohen neuronet e reja.

0:02:00.405,0:02:02.716
Dhe nese e presim hipokampusin

0:02:02.740,0:02:04.008
dhe e zmadhojme,

0:02:04.032,0:02:06.833
atehere ajo qe shihet ketu pjesa e kaltert

0:02:06.857,0:02:11.430
eshte nje neuron i ri[br]ne nje tru miu te rritur.

0:02:12.769,0:02:15.824
Por kur bie fjala te truri i njeriut --

0:02:15.848,0:02:19.380
kolegu im Jonas Frisén[br]nga Instituti Karolinska,

0:02:19.404,0:02:25.144
ka vleresuar se ne prodhojme rreth[br]700 neurone te reja cdo dite

0:02:25.168,0:02:26.366
ne hipokampus.

0:02:27.183,0:02:28.858
Mund te mendoni se nuk eshte shume,

0:02:28.882,0:02:31.271
duke i krahasuar me miliarda neurone[br]qe i kemi.

0:02:31.644,0:02:34.715
Por kur arrin moshen 50 vjec,

0:02:34.739,0:02:39.415
te gjitha neuronet me te cilat [br]kemi lindur, do te jene zevendesuar

0:02:39.439,0:02:41.654
me neurone te te rriturve.

0:02:43.248,0:02:48.284
Pse keto neurone te reja jane [br]te rendesishme dhe si funksionojne ato?

0:02:49.324,0:02:53.022
Se pari, e dime qe ato jane te rendesishme[br]per te mesuarit dhe kujtesen.

0:02:53.046,0:02:54.563
Dhe ne laboratorin qe u tregua

0:02:54.587,0:02:57.823
qe nese e pengojme aftesine [br]e nje truri te rritur

0:02:57.847,0:03:00.407
te prodhoje neurone te reja[br]ne hipokampus,

0:03:00.431,0:03:02.947
atehere ne bllokojme disa [br]aftesi te kujteses.

0:03:03.721,0:03:10.633
Kjo eshte vecanerisht e vertete dhe e re,[br]per orientimin tre dimensional --

0:03:10.657,0:03:13.455
si pershembull, se si e drejtoni[br]veten ne qytet.

0:03:14.181,0:03:15.659
Ne jemi ende duke mesuar[br]shume gjera,

0:03:15.683,0:03:18.746
dhe neuronet nuk jane te rendesishme vetem[br]per kapacitetin e kujteses,

0:03:18.770,0:03:21.673
por jane gjithashtu edhe per cilesine[br]te kujteses.

0:03:21.697,0:03:25.742
Dhe do te kishin qene te dobishem[br]te shtojne kohe ne kujtesen tone

0:03:25.766,0:03:30.448
do te ndihmojne te bejne dallimin[br]e kujtimeve te ngjashme, si:

0:03:30.472,0:03:32.552
si te gjeni biçikleten

0:03:32.576,0:03:36.092
qe e keni parkuar cdo dite ne [br]te njejten zone,

0:03:36.116,0:03:38.258
por ne nje pozicion pak me te ndryshem?

0:03:40.068,0:03:42.552
Dhe me interesante per kolegun tim Robert

0:03:42.576,0:03:47.438
eshte hulumtimi qe jemi duke bere[br]mbi neurogjenezen dhe depresionin.

0:03:48.010,0:03:49.948
Ne nje model kafshe me depresion,

0:03:49.972,0:03:53.976
kemi pare qe kemi nivel me te vogel[br]te neurogjenezes.

0:03:54.500,0:03:56.743
Dhe nese i japim pilula kunder[br]depresionit,

0:03:56.767,0:04:00.221
atehere e rrisim prodhimin e [br]ketyre neuroneve te reja,

0:04:00.245,0:04:03.388
dhe i zvogelojme simptomat e depresionit,

0:04:03.412,0:04:08.872
duke krijuar nje lidhje te paster,[br]ne mes neurogjenezes dhe depresionit.

0:04:09.191,0:04:13.500
Por, nese e bllokon thjesht neurogjenezen,

0:04:13.524,0:04:16.357
atehere bllokohet edhe efektshmeria[br]e pilulave kunder depresionit.

0:04:17.714,0:04:19.477
Roberti kishte kuptuar

0:04:19.501,0:04:23.199
qe ka me shume gjase qe pacientet[br]e tij te kene vuajtuar nga depresioni

0:04:23.223,0:04:25.818
edhe pse ishin sheruar nga kanceri i tyre,

0:04:25.842,0:04:30.223
sepse bari i kancerit kishte ndaluar[br]neuronet e reja te prodhohen.

0:04:30.247,0:04:33.875
Duhet kohe derisa te prodhohen[br]neuronet e tjera

0:04:33.899,0:04:36.105
qe arrijne te funksionojne normalisht.

0:04:37.780,0:04:42.189
Keshtu qe, kolektivisht, ne mendojme[br]qe kemi fakte te mjaftueshme

0:04:42.213,0:04:45.928
qe te themi se neurogjeneza[br]eshte objektivi primar

0:04:45.952,0:04:49.566
nese deshirojme te permiresojme[br]formimin e kujteses ose te humorit,

0:04:49.590,0:04:53.153
ose edhe te parandalojme[br]ligeshtimin qe vjen me moshen,

0:04:53.177,0:04:55.311
ose qe eshte e lidhur edhe me stresin.

0:04:56.288,0:04:58.019
Atehere pyetja tjeter eshte:

0:04:58.043,0:05:00.217
a mundemi t'a kontrollojme neurogjenezen?

0:05:01.066,0:05:02.257
Pergjigjja eshte po.

0:05:02.860,0:05:05.423
Dhe tash do te bejme nje kuiz.

0:05:06.201,0:05:09.382
Do t'ju jap nje shumellojshmeri[br]te sjelljeve dhe te aktiviteteve,

0:05:09.406,0:05:14.090
dhe ju do te me tregoni nese [br]ato do ta rrisin neurogjenezen

0:05:14.114,0:05:16.280
apo do te zvogelojne neurogjenezen.

0:05:16.804,0:05:17.963
Jemi gati?

0:05:18.550,0:05:19.709
Ne rregull, te fillojme.

0:05:20.034,0:05:21.621
Cfare mendoni rreth te nxenit?

0:05:22.521,0:05:23.701
Rritet?

0:05:23.725,0:05:24.884
Po.

0:05:24.908,0:05:28.694
Te nxenit do te rrise prodhimin[br]e ketyre neuroneve te reja.

0:05:28.718,0:05:30.034
Po stresi?

0:05:31.431,0:05:36.168
Po, stresi do te ule prodhimin e[br]ketyre neuroneve ne hipokamus.

0:05:36.192,0:05:37.804
Mungesa e gjumit?

0:05:39.375,0:05:42.074
Me te vertet, qe do te ule neurogjenezen.

0:05:42.098,0:05:43.319
Po seksi?

0:05:44.414,0:05:45.566
Oh, wow!

0:05:45.590,0:05:46.857
(Te qeshura)

0:05:46.881,0:05:50.634
Po, keni te drejte, do te rrise[br]prodhimin e neuroneve te reja.

0:05:50.658,0:05:52.810
Sidoqofte, eshte gjithcka [br]rreth balancit ketu.

0:05:52.834,0:05:55.047
Ne s'duam te jemi ata[br]qe biem ne nje situate --

0:05:55.071,0:05:56.999
(Te qeshura)

0:05:57.023,0:05:59.857
qe shume seks, te krijoje mungese gjumi.

0:05:59.881,0:06:02.110
(Te qeshura)

0:06:02.753,0:06:04.944
Cka rreth plakjes?

0:06:07.645,0:06:11.328
Atehere perqindja e neurogjenezes[br]do te ulet ndersa plakemi,

0:06:11.352,0:06:13.098
por ende eshte e pranishme.

0:06:14.042,0:06:16.233
Dhe kjo eshte e fundit, cka rreth[br]te vrapuarit?

0:06:17.912,0:06:20.721
Do t'ju le te gjykoni vete kete.

0:06:21.563,0:06:23.359
Kjo eshte nje nder studimet e para

0:06:23.383,0:06:27.786
qe eshte mbajtur nga nje prej mentoreve[br]te mi, Rusty Gage nga Instituti Salk,

0:06:27.810,0:06:30.084
duke treguar qe ambienti qe na rrethon[br]mund te kete nje ndikim

0:06:30.108,0:06:31.997
ne prodhimin e neuroneve te reja.

0:06:32.021,0:06:36.275
Dhe ketu mund te shihni nje [br]pjese te hipokampusit te nje miu[br]

0:06:36.299,0:06:38.544
qe nuk ka vrapuar asnjehere [br]ne kafazin e tij.

0:06:38.568,0:06:42.603
Keto pikat e zeza qe shihni jane[br]neuronet e ardhshme te reja.

0:06:43.246,0:06:48.384
Dhe tash, ndersa shihni nje prerje[br]te hipokampusit te nje miu

0:06:48.408,0:06:51.004
qe kishte nje rrote vrapimi[br]ne kafazin e tij.

0:06:51.028,0:06:52.551
E shihni rritjen e madhe

0:06:52.575,0:06:55.388
te pikave te zeza qe tregojne qe[br]do te jene neuronet e reja.

0:06:56.819,0:07:00.612
Keshtu qe aktiviteti ka ndikim ne [br]neurogjeneze, por kjo s'eshte e gjitha.

0:07:01.639,0:07:04.286
Cfare ushqimi hani ka ndikim

0:07:04.310,0:07:07.224
ne prodhimin e neuroneve te reja[br]ne hipokampus.

0:07:07.248,0:07:10.208
Ketu e kemi nje shembull te dietes --

0:07:10.232,0:07:13.509
te ushqimeve qe kane treguar[br]qe kane ndikim.

0:07:13.973,0:07:16.568
Dhe do te theksoj disa per ju:

0:07:16.592,0:07:21.686
Ulja e kalorive te marra me 20 deri 30 [br]perqind do te rrise neurogjenezen.

0:07:22.128,0:07:25.610
Dietat ku perfshihet agjerimi --[br]hapesira e kohes midis vakteve --

0:07:25.634,0:07:27.773
do te rrise neurogjenezen.

0:07:27.797,0:07:29.120
Konsumimi i flavonoideve,

0:07:29.144,0:07:32.147
qe gjenden ne çokolladen e zeze[br]ose ne boronica,

0:07:32.171,0:07:33.994
do te rrise neurogjenezen.

0:07:34.355,0:07:35.861
Omega-3 acidet e yndyrshme,

0:07:35.885,0:07:38.096
qe gjendet ne peshkun e yndyrshem,[br]siq eshte salmoni,

0:07:38.120,0:07:40.558
do te rrise prodhimin e[br]ketyre neuroneve te reja.

0:07:41.502,0:07:45.603
Nga ana tjeter, nje diete qe ka[br]nivele te larta te yndyres se saturuar

0:07:45.627,0:07:48.367
do te kete nje ndikim negativ[br]ne neurogjeneze.

0:07:49.232,0:07:53.414
Etanoli -- konsumimi i alkoholit --[br]do te zvogeloje neurogjenezen.

0:07:53.981,0:07:56.703
Sidoqofte, jo gjithcka eshte e humbur;

0:07:56.727,0:07:59.779
resveratroli, qe gjendet ne veren e kuqe,

0:07:59.803,0:08:03.294
ka treguar te ndihmoje[br]mbijetesen e ketyre neuroneve te reja.

0:08:03.708,0:08:05.574
Keshtu qe, heres tjeter kur te jeni[br]ne nje darke,

0:08:05.598,0:08:09.602
ndoshta do te preferonit [br]keto pije "neurogjeneze-neutrale".

0:08:09.909,0:08:12.042
(Te qeshura)

0:08:12.066,0:08:14.567
Dhe per ta perfunduar,[br]me lejoni te permend kete te fundit --

0:08:14.591,0:08:15.749
nje te habitshme.

0:08:15.773,0:08:19.668
Japonezet jane te apasionuar[br]me teksturen e ushqimit,

0:08:19.692,0:08:24.995
dhe kane treguar qe dietat e buta[br]te lengshme e demtojne neurogjenezen,

0:08:25.019,0:08:29.740
perkunder atyre ushqimeve qe kerkojne[br]pertypje -- perçapje -- ose ushqimet e forta.

0:08:30.827,0:08:32.620
Keshtu te gjitha keto informacione,

0:08:32.644,0:08:35.225
kur kemi nevoje te shikojme[br]nivelin e qelizave,

0:08:35.249,0:08:37.756
qe eshte gjeneruar duke i perdorur[br]kafshet si shembuj.

0:08:38.470,0:08:42.851
Por kjo diete iu eshte administruar[br]edhe mbi njerez,

0:08:42.875,0:08:49.033
dhe ajo cka kemi zbuluar eshte[br]qe dieta rregullon kujtesen dhe humorin

0:08:49.057,0:08:52.541
ne menyre te njejte[br]siq rregullon neurogjenezen.

0:08:52.565,0:08:57.322
si pershembull: reduktimi i kalorive[br]do te rrisi kapacitetin e kujteses,

0:08:57.346,0:09:02.445
ndersa nje diete qe ka shume yndyre vetem[br]do t'i perkeqesonte shenjat e depresionit-

0:09:02.469,0:09:06.333
perkunder omega-3 acidet yndyrore,[br]qe do te rrit neurogjenezen,

0:09:06.357,0:09:10.540
qe gjithashtu ndihmon te ulen[br]shenjat e depresionit.

0:09:11.643,0:09:16.460
Keshtu qe mendojme se efekti i dietes

0:09:16.484,0:09:20.079
ne shendetin mendor, ne kujtese dhe[br]ne humor,

0:09:20.103,0:09:24.575
eshte gjithashtu i shoqeruar ne prodhimin[br]e neuroneve te reja ne hipokampus.

0:09:24.994,0:09:26.914
Dhe nuk eshte vetem se cka konsumoni,

0:09:26.938,0:09:30.003
por eshte edhe se teksture ka ushqimi[br]kur e hani,

0:09:30.027,0:09:31.851
dhe sasia e ushqimit qe merrni.

0:09:33.841,0:09:37.874
Nga ana jone -- neuroshkencetaret[br]qe jane te interesuar ne neurogjeneze --

0:09:37.898,0:09:41.563
duhet te kuptojme me shume rreth[br]funskionit te neuroneve te reja,

0:09:41.587,0:09:45.571
dhe se si i kontrollojme mbijetesen[br]dhe prodhimin e tyre.

0:09:45.896,0:09:50.435
Po ashtu te gjejme menyren si te mbrojme[br]neurogjenezen e pacienteve te Robertit.

0:09:51.271,0:09:52.648
Dhe nga ana juaj --

0:09:52.672,0:09:55.102
Ju le ju ne pergjegjesi[br]te neurogjenezes suaj.

0:09:55.691,0:09:56.849
Faleminderit.

0:09:56.873,0:10:02.832
(Duartrokitje)

0:10:02.856,0:10:05.188
Margaret Heffernan:[br]Nje kerkim fantastik, Sandrine.

0:10:05.212,0:10:07.457
Tash, te kam thene qe ti [br]me ke ndryshuar jeten --

0:10:07.481,0:10:09.259
Tash une ha shume boronica.

0:10:09.283,0:10:10.830
Sandrine Thuret: Shume mire.

0:10:11.528,0:10:13.972
MH: Jam shume e interesuar[br]ne punen e te vrapuarit.

0:10:14.869,0:10:16.520
A duhet te vrapoj?

0:10:17.368,0:10:20.010
Apo vlen vetem per ushtrimet aerobike,

0:10:20.034,0:10:21.639
per ti derguar oksigjen trurit?

0:10:21.663,0:10:23.798
A mundet te jete ndonje ushtrim[br]tjeter energjik?

0:10:24.101,0:10:25.838
ST: Atehere per momentin,

0:10:25.862,0:10:29.102
nuk mundemi te themi se[br]eshte vetem vrapimi,

0:10:29.126,0:10:34.163
por ne mendojme qe gjithcka qe[br]vertet rrit prodhimin --

0:10:34.187,0:10:37.267
ose qarkullimin e gjakut ne tru,

0:10:37.291,0:10:38.893
duhet te jete i dobishem.

0:10:39.353,0:10:41.980
MH: Atehere nuk eshte nevoja te kem[br]nje rreth vrapimi ne zyren time?

0:10:42.004,0:10:43.167
ST: Jo, nuk eshte nevoja!

0:10:43.191,0:10:45.284
MH: Oh, cfare lehtesimi! Kjo eshte e mrekullueshme.

0:10:45.308,0:10:47.061
Sandrine Thuret, [br]te faleminderit shume.

0:10:47.085,0:10:48.284
ST: Faleminderit juve, Margaret.

0:10:48.308,0:10:50.976
(Duartrokitje)